Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
488 Okucava, Yevtuşenko, Voznessenski, Axmadullina və digər saysız-hesabsız şəxslər də dissident olublar. Azərbaycanda isə həyat həqiqətinə susamaq və onu ifadə etməyin özü dissidentlik olub (bu haqda danışmaq həm gülməlidir, həm də bir az yerinə düşmür, ancaq deyim ki, altmışıncı illərdə bizim yazıçı- publisistlərimizdən biri məni antisovetçilikdə günahlan- dırmışdı. O, belə demışdı: "Bizim də Soljenitsinimiz peyda olub – Anar". (İndi bu fikir bir az vaxtı ötmüş kompliment təsiri bağışlaya bilər, (mən buna layiq olmasam da) ancaq o zaman bu sözlər birbaşa siyasi donos və təhdiddən başqa bir şey deyildi). Bizim ədəbiyyatın məhz ən yaxşı nümunələri ictimai təfəkkürün sərbəstliyə hazırlanmasında (məncə, bu anlayış müstəqillikdən daha önəmlidir) böyük rol oynamışdır. Mənə belə gəlir ki, Azərbaycanda harayçı-patriotik-ritorik ədəbiyyat gələcəkdə, tarixi perspektivdə ifşaedici, satirik ədəbiyyatdan daha az qiymətləndiriləcəkdir. Mirzə Fətəli, Mirzə Cəlil və Sabirin ifşaedici və satirik əsərləri günü bu gün də canlı və aktual olaraq qalır, ancaq deyin görək onların müasirləri olan, tərif və milli dəyərlər haqqında difiramblar yazan şəxsləri bu gün kim tanıyır? Özünüz fikir verin – bu gün həmin patriotların heç adresatı qalmayıb, çünki onların oxucu kontingentinin özü milli müstəsnalıq ideyaları ilə xəstələniblər. Bizim millilik duyğusu zəif olan rusdilli oxucumuz isə bu tipli ədəbiyyatı mütaliə etmədiyindən onun haqqında heç nə bilmir və buradan başqa bir paradoks doğur: öz dilini bilməyən, yaxud çox zəif bilən rus təhsilli oxucu bir çox hallarda əsərləri yalnız orijinalda çap olunan bəzi şair və yazıçıları başqalarından eşitdikləri rəylərə görə qiymətləndirirlər və halbuki, onları orijinalda oxusaydılar, bu əsərləri estetik baxımdan qəbul etməzdilər. İctimai fikri müstəqilliyə alışdıran satirik ədəbiyyat isə özünün bütün qəzəbini müstəqillik dövründə də xərçəng kimi metastaz verən bəlalara – hər şeydən əvvəl Azərbaycanın
489 mübtəla olduğu üç bəlanın üzərinə – yerlipərəstlik, korrupsiya və nadanlığın üzərinə tuşlamışdı (Füzulidən Sabirə qədər korrupsiya və rüşvətxorluğu qamçılayan klassiklərimizi, M.F.Axundov, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadədən bu günə qədər avamlığı qamçılayan yazıçıları, yenə də C.Məmmədquluzadədən bu günə qədər yerliçiliyi qamçılayan yazıçıları götürüb oxuyun). Xatırlatmağa dəyərmi ki, bu bəlalar heç də təkcə Azərbaycana xas deyil, Qoqolun "Müfəttiş" əsərini, Şedrinin əsərlərini, Karamzinin Rusiya haqqında "talayırlar" deməsini xatırlatmaq kifayətdir. Amma kimsə xərçəngə tutulubsa, başqa birisinin də bu xəstəliyə tutulması fikri onun üçün heç də böyük təsəlli deyildir. Yazıçı-satiriklərin öz millətinə böhtan atması, onu pis vəziyyətdə qoyması barədə səslənən hər hansı ittiham doğru deyildir, çünki satirik yazıçılar gördükləri işlə eyni zamanda milləti sağaltmağa cəhd göstərmiş və heç olmasa bəlanın diaqnozunu qoya bilmişlər. "Elə indicə L.Tolstoyun yeni dramını oxuyub başa çatdırmışam və hələ də dəhşətdən özümə gələ bilmirəm – 18 fevral 1887-ci ildə K.Pobedonostsev III Aleksandra belə yazırdı: TDoğrudanmı, bizim xalq elə Tolstoyun təsvir etdiyi kimidir? Təsəvvür eləyin ki, rus kənd məişətinin xaricdə bu şəkildə nümayiş etdirilməsi necə əks-səda doğuracaq, o yerdə ki, bütün mətbuat Rusiyaya nifrətdən yoğrulub, əlinə keçən hər hansı bir faktdan dərhal bizim əleyhimizə istifadə etməyə çalışır və bəzən çox əhəmiyyətsiz uydurma faktların quyruğundan yapışıb Rusiyada hökm sürən dərəbəylikdən geniş şəkildə bəhs edir. Deyəcəklər ki, baxın görün rusların özləri bunu necə təsvir edirlər". Cəlil Məmmədquluzadə və onun çap etdiyi "Molla Nəsrəddin" jurnalına qarşı təqribən bu tonda ittihamlar eşidilirdi – guya C.Məmmədquluzadə və onun jurnalı öz xalqına qara yaxır, onu bütün dünyada biabır edirdi. Bəzən daha məntiqli və ağıllı opponentlər belə bir fikirlə razılaşırdılar 490 ki, jurnalda yazılanlar yalan yox, həqiqətdir, ancaq dərhal bu fikrə gəlirdilər ki, "hər həqiqəti də yazmaq olmaz axı". Bu gün biz Babək və Koroğlunun adı ilə bağlı olan tarixi keçmişin şanlı səhifələrinin də elə bu şəkildə qaralanmasının şahidi oluruq (bir vaxtlar, Böyük Vətən müharibəsi illərində mərhum Cəfər Cəfərovun bizim şairlərin yeri gəldi gəlmədi Koroğlu obrazına müraciət etməsi ilə ilgili işlətdiyi "Koroğlu harda aşdı, orda başdıU cümləsi onu ictimai qınağın obyektinə çevirmişdi). Korrupsiya, avamlıq, yerlibazlıq və digər bəlalarla mübarizəyə gəldikdə isə, deməliyik ki, ədəbiyyat bu mübarizəni daha ardıcıl, məqsədəuyğun şəkildə aparmış olsaydı, biz bu gün millətin iradəsini az qala iflic edən bəladan çoxdan qurtulmuş olardıq – axı bizim erməni həyasızlığı qarşısında acizliyimiz hər şeydən əvvəl ondan doğur ki, beynimizə hər şeyin alınıb satılması ideyası təkidlə yeridilmişdir, odur ki, xalq təfəkküründə hər hansı şəhərin düşmən əlinə keçməsi təkcə döyüş əməliyyatının uğursuz nəticəsi kimi yox, sadəcə o şəhərin satılması kimi qiymətləndirilir. Axı satqınçılıq və korrupsiya barədə danışmaq cəhdinin özü belə öz xalqına atılan böhtan kimi damğalanırsa, buna qarşı əks reaksiya Thər şeyi, lap doğma torpağı da satmaq olarU şəklində meydana çıxır. İddia olunur ki, bizim keçmişimiz ancaq şərəfli hadisələrdən ibarətdir, xalqa böhtan atmaq olmaz, bizdə satqınçılıq, yaxud bu kimi digər mənfi hallar ola bilməz. Ya da bunun tam əksi bəyan edilir – hamı satqındır, hər şey satılır, bütün tarixi şəxsiyyətlər, bir neçə seçilmiş şəxsləri çıxmaq şərtilə milləti satıblar – bu cərgəyə əsl satqınları göstərən şəxslər də aiddir. Hələ bu harasıdır. Bu gün elə bir adam yoxdur ki, korrupsiya, yaxud rüşvət barədə qəzəblə danışmasın. Bir məsələ aydın deyil, hamı rüşvətin əleyhinədirsə, bəs onda rüşvət alan kimdir? Keçmişdə ali məktəbə qəbul imtahanlarında keçid balını, dərmanı, yaxşı müalicə etmə bacarığının özünü, gəlirli vəzifəni, ədalətli
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|