Skreperlar. Skreperlar bilan yetqazib berish. Foydalanilgan adabiyotlar

3.4 – rasm. skrepyer lash gorizontlarining sxemlari:a – tuynuksiz yuklash bilan; b— rudani tushirish yig‘uvchilari bilan; v — yig‘uvchi skrepyer liqazilma bilan; 1 — rudani transportlash uchun qazilma joy; 2 — skrepyer li chig‘ir; 3 — chiqaruv voronkasi; 4 — shamollatishqazilmasi; 5 — skre­pyer ; 6 — arqon; 7 — ruda tushishi; 8 — saltqo‘zg‘aluvchi; 9 — qo‘shma qazilma; 10 — yig‘uv skrepyer liqazilma
Yetqaziladigan rudalarning bo‘laklari maksimal o‘lchamlari va chig‘irlar quvvatiga qarab skrepyer lar sig‘imi 0,1 dan 1—2 m³gacha o‘zgarib turadi. SHunday, skrepyer li chig‘ir quvvati 17 kVt va talablarga javob byer adigan bo‘lak o‘lchami 400 mmskrepyer sig‘imi 0,1—0,15 m³ga teng, chig‘irning quvvati55 kVt bo‘laklarning maksimal o‘lchamlari 800—1000 mm gacha teng bo‘lganda skrepyer ning sig‘imi 0,5—1,0 m³ni tarkib etadi.
Skrepyer lar turlari bo‘yicha eshkakli va yashikka oid bo‘ladi. Eshkakli skrepyer lar bikir va sharnirli – yig‘iladigan bo‘ladi. Oxirgilari orqa devor yig‘ilishi tufayli teskari (salt) yurishda amalda rudani umuman qamrab olmaydi va ruda uyumi ustidan qazilmalar ustki qatlamlari orsadi katta bo‘lmagan oralik orqali o‘tishi mumkin.
Qazilmalar bo‘yicha etqazishda skrepyer ning kengligi 0,4—0,6 dan oshmasligi kyer ak va yig‘ilmaydigan skrepyer lar uchun qazilmalar kengligi va sharnirli – yig‘iladigan skrepyer lar uchun 0,5—0,8. SHuning uchun kengligi katta bo‘lmagan (1,6—2 m) qazilmalar bo‘yicha skrepyer li etqazib byer ish samaradorligini agarda oshirish kyer ak bo‘lsa, kuchli skrepyer li chig‘irlar qo‘llaniladi va bitta katta skrepyer o‘rniga ketma – ket ravishda bir – biridan keyin ikki – uch ta katta bo‘lmaganlaridan qo‘yiladi.
Skrepyer li qurilmalar uchun diametri 10 dan28 mmgacha bo‘lgan po‘latli arqonlar qo‘llaniladi. Arqonlar juda tez eskiradi; 1000 t etqazilgan rudaning sarfi 25—40 kg atrofini tashkil qiladi. Skrepyer li blokchalar diametri 200— 400 mmva ko‘proq 60° burchak ostida ishlatiladigan, ikkita qisqa shpurlarda yopishtirilgan metalli shtirlarga mahkamlanadi.
YUqori ishlab chiqarish ishlov byer ish tizimlarida va talabga javob byer adigan rudaning bo‘laklarining o‘lchamlari katta bo‘lganda odatda skrepyer li etqazib byer ishning uzunligi 25—35 m dan oshmaydi, ko‘pincha 15—20 m ni tashkil qiladi, kam ishlab chiqarish tizimlarida esa 50—80 m gacha etadi.
Katta bo‘lmagan skrepyer li 10 kVt quvvatli qurilmalarning unumdorligi etqazib byer ish uzunligi 10—15 m bo‘lganda 20—30 t/smenani tashkil qiladi.Quvvati 55 kVt va yuqori etqazib byer ish masofasi 10—30 m va talabga javob byer adigan rudalar bo‘laklari 800 mmbo‘lgan skrepyer li qurilmalar turg‘un 300—350 t/smena unumdorlikni ta’minlaydi.Talabga javob byer adigan rudalar bo‘laklari 400 mmva gabaritli emaslarning miqdorli chiqishida shu skrepyer li qurilmalarning unumdorligi 150 gacha va 100 t/smenagacha pasayadi.
Rudani skrepyer li etqazishning avzalliklari:tuzilmasining oddiyligi va qurilmaning narxi baland emasligi; oziqlantiruvchilar va konveyyer lar bilan solishtirish bo‘yicha yig‘ishga kamroq sarf ketadi; qavatostida uskunaning etqazilishining oddiyligi (qo‘zg‘alish matyer ial bo‘linmasi bo‘yicha yuk tortish chig‘irig‘i bilan); mahkamlash talab qilinmaydigan, etqaziladigan qazilmalarning kesimining kichkinaligi imkoni borligi (1,6X1,8 m dan), katta kesimli qazilmalar mahkamlash qurilmasini talab qiladi; istalgan mahkamlikda va turg‘unlikda, yotmalarning istalgan quvvatida, blokda rudaning zaxirasi kamligida va boshqalarda qo‘llanilish imkoni borligi, hamda boshqa etqazish usullariga qaraganda, chiqish teshiklarining yanada qalin to‘r bo‘yicha joylashtirish imkoni borligi, teshiklar o‘qlari orasidagi masofagacha atigi 4—5 m, tabiiy holki, tayyorlash – kesish qazilmalariga solishtirma sarfni oshirib, yer ostidan rudani chiqarib olish ko‘rsatkichlarini birdaniga yaxshilaydi.
Skrepyer li etqazib byer ishning kamchiliklariga kirishi mumkin: nisbatan kam unumdorlik; rudani tushishi va skrepyer yuk tushirish boshqa punktlariningzich joylashuvi, tayyorlov – kesish ishlarining hajmini ko‘paytiradi va transportni bo‘lib bo‘lib yuborishi; skrepyer li qurilmaning haydovchisining kamsifatli va og‘irmehnati.
60 – yillardagi skrepyer li qurilmalari rudani etqazib byer ish mexanizatsiyasining yagona vositasi edi, ammo keyin uzluksiz harakatlanuvchi ko‘chmas qurilmalarga va o‘ziyurar uskunalarga o‘rnini byer di (oziqlantiruvchilar va konveyyer lar). Biroq hozirda ham skrepyer li etqazib byer ish quyidagi holatlarda samarali qo‘llanilishi mumkin: yotmalar quvvati 1,5—2 m dan kam bo‘lmaganda; Yakkalab joylashganda blokning yoki qavatlarosti zaxirasi katta bo‘lmaganda (50—100 ming t gacha); rudaning kam turg‘unligida va miqdorli tog‘ bosimi bo‘lganda, bunda kengaygan kesim qazilmalarini saqlashni qiyinlashtiradi. Skrepyer li etqazish haqida gapirilganda o‘zyurar uskunaga qaraganda kam xarajat ketadi va topilmas bo‘lib xizmat qiladi deyiladi.