50
doim shubha va ehtiyotkorlik bilan qarshi olamiz – bunga bizni o’zgarishdan qo’rqish
majbur qiladi.
O’zgarishlardan qo’rqish har zamonda jamiyatning moddiy rivojlanishi va
ma’naviy o’sishiga to’sqinlik qilgan narsa. Bugungi kunda biz ilmiy haqiqat deb
biladigan narsalar bir zamonlar odamlar orasida tan olinguncha asrlar o’tib ketgan. Yer
Quyoshning atrofida aylanuvchi sayyora ekanini tan olguncha odamlarga bir yarim
ming yil kerak bo’lgan – vaholanki, shunday bo’lishi mumkinligi miloddan avval
aytilgan. Kapernik buni isbotlab bergandan so’nggina jamiyatning buni tan olishdan
boshqa chorasi qolmagan. Endi tasavvur qiling, bu haqiqat o’sha miloddan avvalgi
zamonlardayoq qabul qilinganida hozirgacha uning asosida qancha kashfiyotlarga
ulgurilgan bo’lardi.
Ijtimoiy qo’rquvlarning yana juda ko’plab turlari mavjud. Ularning har biri o’ziga
xos tobelikni keltirib chiqaradi. Misol uchun, qashshoqlikdan qo’rqish pulga va o’z ish
joyiga (yoki ish beruvchisiga) tobelik holatiga olib kelishi mumkin.
O’zingizda qanday qo’rquvlar borligini va ular qanday tobeliklar keltirib
chiqarishini tahlil qilishni o’z ixtiyoringizga qoldiraman. Ishonchim komil –
o’zingizdagi barcha qo’rquvlar manbaini aniqlab, shaxsiyatingizni ulardan tozalab
tashlashga shaxsiy kuchingiz yetadi.
Men sizga, yaxshisi, tabiiy qo’rquvni bir oz jilovlash usullari haqida aytib beray.
Faqat, avval siz kitobdan bir soatga chalg’ib, dam olib qayting. Bizni oldinda yana-da
qiziqarli suhbatlar kutmoqda.
Dunyo panohida
Hik mat izlaganga – hik matdir dunyo
G’urbat izlaganga – g’urbatdir dunyo
Kimk i ne izlasa topgay begumon
Illat izlaganga – Illatdir dunyo
(Abdulla Oripov)
Siz atrofingizdagi dunyoga ishonasizmi? Juda g’alati savol – shunday emasmi?
Ammo o’ylab ko’ring – sizni o’rab turgan dunyoga qanchalik ishonasiz? Erta tong ishga
ketayotganda ob-havo kechga borib o’zgarib qolishi haqida qayg’urganmisiz? Yoki o’z
transport vositangizni ochiq joyda ishonib qoldirganmisiz?
Biz juda ko’p holatlarda dunyoga ishonmaymiz. Aslida, atrof dunyo bizning
ahdlarimizni bajarish bilan band – u aynan har bir odamning hech kimnikiga
o’xshamagan istaklarini qondirish uchun ham shu darajada rang-barang qilib yaratilgan.
U biz va bizga qadrli bo’lgan narsalarni doim avaylaydi. Ammo biz qo’rquvlarimizga
ergashib uning bu posbonligiga xiyonat qilib qo’yamiz.
Xalqda “Tashlanganga tosh tegmas” degan gap bor. Ya’ni eng sergak posbon
bo’lgan dunyoning panohiga topshirib qo’yilgan narsa hech qachon zarar ko’rmaydi.
Hech e’tibor berganmisiz – kim nimadan qo’rqsa, uning hayotida shu narsa
sezilarli ko’p uchraydi. Kasallikdan qo’rqadigan odam doim xasta yuradi. U o’z
qo’rquviga qancha qattiq tobe bo’lsa, uning xastalanish ehtimoli shuncha yuqori. U
51
dorixonaga kunlab qatnamasin yoki hatto shaxsiy shifokor yollamasin – bari bir foyda
kam bo’ladi.
Biror narsasini yo’qotishdan qo’rqqan odamning shu narsasidan mahrum bo’lib
qolishi juda oson bo’ladi. O’zbek “Tilab topgan bolamni yilqi tepib o’ldirdi” deb
bekorga aytmagan. Bir narsani yo’qotishdan juda qattiq qo’rqish darajasiga yetib
borsangiz – undan mahrum bo’lishingiz tayin. Axir, “Asragan ko’zga cho’p tushar”.
Juda qiziq – nimaga dunyo bizning istaklarimizga qarshi ish tutadi? Bu savolga
javob berish uchun inson va uni o’rab turgan dunyo o’rtasidagi oldi-berdi qanday
kechishini tushunish lozim.
Avval aytganimdek, dunyo bizning istaklarimizni bajarish bilangina mashg’ul.
Haqiqiy muammo - unga istaklarni to’g’ri yetkaza olmaslikda. Bundagi eng katta sir
shundaki, dunyo siz bilan qalbingiz orqali suhbatlashadi – u sizning o’y-fikrlaringiz
emas, his-tuyg’ularingizga quloq solib ish tutadi.
Dunyo – shunday bir do’konki, u yerda siz istagan narsangizga buyurtma
berishingiz mumkin. Faqat, buyurtmangiz ko’nglingizdan chiqishi lozim. Biz kundalik
hayotimizda dunyoga yuzlab buyurtmalar berib yashaymiz – buni hatto o’zimiz
sezmasligimiz ham mumkin.
Bu jarayon shu darajada soddaki, u bizning fe’l-atvorimizga singib qolgan –
shuning uchun ham uni har doim ham payqamaymiz. Masalan, siz biror nima haqida
xayol qilasiz. Bu narsa sizda qiziqish yoki xavotir uyg’ota olsa, bu o’y-fikrlaringizga
tuyg’ularingiz ham aks qaytaradi. Ana shu hissiyotlarni dunyo buyurtma deb qabul
qiladi va darhol uni amalga oshirishga kirishadi.
Ammo bu jarayonning bir qiziq jihati bor – sizning tuyg’ularingiz hech qachon
inkor shaklda bo’lmaydi. Tabiatda “yo’q”, “emas” degan so’zlar yo’q – inkor gaplar
inson aqli mahsuli – ular muhimlikni himoya qilish uchun o’ylab topilgan. Hissiyotlar
esa – bizning tabiiy bo’lagimiz, shuning uchun ham ular inkor qo’shimchalaridan holi.
Aytaylik, shaharda gripp epidemiyasi tarqalgan. Siz kimdandir bu juda xavfli
gripp turi ekani haqida eshitdingiz. Tag’in, ikki-uch aksirgan odamlarni uchratdingiz.
Sizda bu holat xavotir uyg’otadi – siz “ishqilib shu kasallikka chalinib qolmayinda” deb
o’ylaysiz. Bu xayolga tuyg’ularingiz “men shu kasallikka chalinaman va undan
qo’rqaman” deb aks qaytaradi. Dunyo bu tilakni qabul qiladi va siz xastalanasiz.
Yoki, deylik, siz biror narsangizni juda qadrlaysiz. Ammo vaziyat uni ma’lum
muddatga qarovsiz qoldirishni taqazo etib qoldi. Sizda “Hech kim bu narsamga
tegmasinda” degan hadikli xayol uyg’onadi. Buni tuyg’ularingiz “Mening narsamga
birov tegishidan qo’rqaman” deb tasdiqlaydi. Bunday qo’rquv bilan tashlab ketgan
narsangizni qaytib kelib topa olmasangiz, hayron bo’lmang.
Kimdir hayron bo’lishi mumkin: nimaga unda hamma xavotirlarimiz ham
oqlanavermaydi? Nimaga hadiksiragan holatlarimiz har doim ham sodir bo’lavermaydi?
Buning
siri
juda
oddiy
–
siz
bu
hadiklaringizga
his-tuyg’ularingizni
aralashtirmaysiz. Aqlingiz tashvish bildirishi mumkin, ammo qalb buni hissiyot
bilan tasdiqlamaydi. Natijada xavotirlar asossiz bo’lib chiqadi.
Yoki aksincha, biz xayolimizga ham keltirmagan yoqimsiz narsalar sodir bo’ladi
gohida. Buning ham sababi juda oddiy – bu voqealar haqida sizning qalbingiz biladi