6
Boshladik
“Yog’ga piyoz tashladik
Bismillodan boshladik
Salom-salom, yor-yor
Kelin salom, yor-yor
Qabul aylang avval Xudo
Sizga salom, yor-yor...”
(“Kelin salom”ning ilk satrlari)
Dunyo yaralibdiki, odamzod baxtni izlaydi. Ammo, negadir, o’zini baxtli deb rost
gapiradiganlar juda kam. Juda g’alati – odam yer ostidagi temir rudasi yoki tabiiy gaz zahirasini
topishga bir kun sarflaydi-yu, baxtni izlab topishga butun tarix ham yetarli emas. Balki, biz
noto’g’ri izlayotgandirmiz-a? Boshqa usulda izlab ko’rsakmikan? Unday desa, ko’plab
manbalarda baxtga erishishning minglab yo’llari keltirilgan – lekin bundan baxtlilar soni
ko’paygani yo’q. Biz baxtni noto’g’ri yerdan izlayotgan bo’lsak-chi? Bunga ham qarshi dalillar
bor – har xil odam baxtni har xil yerdan izlaydi, ammo hammasi ham topavermaydi. Balki, baxt
degan narsaning o’zi yo’qdir? Bunga ishonish hammasidan qiyin – oddiy insoniy baxt ham
mavjud bo’lmasa, bu dunyoning mukammalligi qayerga boradi?
Baxtga intilishning xato yo’lidan borishimiz rost. Baxtni izlash usulimiz chindan ham
noto’g’ri – aynan, izlashimiz noto’g’ri. Buni qarangki, baxtni izlash kerak emas ekan – uni
ko’zlash, mo’ljallash, kutish, u uchun kurashish, unga qurbonlar keltirish hayotning eng baxtsiz
ko’rinishi ekan aslida.
Baxtimizni qayerdan izlashda ham adashamiz. Bizning baxtimiz tashqi dunyoda emas,
aynan bizning ichimizda, shaxsiyatimizning tubida joylashgan. Biz atrof dunyodan o’z
baxtimizni talab qilib sarson bo’lib yurarkanmiz, baxtimiz kun kelib nigohimizni o’zimizga
qaratishimiz, kutilmaganda o’z qalbimizdan cheksiz yorqin baxtni topib olishimizni sabr bilan
kutaveradi.
Yashash san’ati – bu baxtli bo’lish san’atidir. Baxt kelguvchi va ketguvchi emas – u
mudom biz bilan yurguvchi. Aslida biz unga gohi qaraymiz, ba’zan bilib-bilmay undan yuz
o’giramiz. O’z-o’zidan yuz o’girgan odam – o’z baxtidan yuz o’girgan, o’z qalbi xotirjamligini
boshqa manfaatlar haqi qurbon qilgan baxtsizdir.
Mana sizga birinchi sir: o’zi baxtli bo’lmagan odam boshqa odamni baxtli qila olmaydi.
Buni shundoq ham hamma biladi deysizmi? To’g’ri – bundan hamma xabardor, ammo kamdan-
kam odam buning asl ma’nosini biladi. Mayli, sizga boshqacharoq qilib aytaman: o’zligini
anglamagan odam, o’zgani tushuna olmaydi. Biroz oydinlashdimi? Axir, har birimiz bizni
kimdir tushunishini istaymiz. Bir odam boshqasiga uni tushunibgina ko’ngil xotirjamligini
in’om etishi mumkin. Biroq boshqalarni tushunish – biz o’ylaganchalik oson ish emas.
Mayli, boshqalarni tushuna olish qobiliyati – ikkilamchi masala. Avval o’zimizni,
o’zligimizni anglash haqida suhbatlashaylik. Ushbu kitobning yarmidan ko’prog’i aynan ana
shunga bag’ishlanadi.
7
DUSHANBA
Shaxsiyat
Siz kimsiz?
-
Sirdosh, sizga ajoyib savolim bor.
-
Xo’sh-xo’sh?
-
Siz kimsiz?
-
Bu nima deganingiz?
-
Ya’ni siz “men” deganda kimni nazarda tutasiz?
-
O’zimni. Men – Sirdoshman.
-
Demak, siz – bu sizning ismingiz ekan-da?
-
Faqat ismim emas. Men kimningdir farzandi, kimningdir do’sti,
kimningdir sevgani, yana kimningdir dushmaniman.
-
Demak, siz – bu siz kimgadir nisbatan tutgan o’rningiz, rolingiz ekan-da?
-
Shunaqa desa ham bo’ladi. Yana men romantikman, shoirman, bir oz
dangasaman, qiziqqonman – xullas, har xil fazilat-u kamchiliklarga ega oddiy
odamman.
-
Tug’ilishingizdan avval ham o’shanday oddiy odam edingizmi?
O’limdan so’ng ham xuddi shunday bo’lib qolasizmi?
-
Bilmadim...
Bu suhbatni to’liq yozadigan bo’lsam – bitta kitobga sig’maydi. Lekin aynan
“Men kimman?” degan savolga qay darajada aniq javob bera olishimiz hayotimizda
muhim o’rin tutadi.
Qadim zamonlardan buyon buyuk mutafakkirlar odamzodning bu dunyoda tutgan
o’rni haqida bosh qotirib kelgan. Birlari yillar davomida tabiat va jamiyatni kuzatib,
odamzod bu ulkan olamda atiga bir zarra ekanini anglab yetishgan. Boshqalari
odamzodni butun dunyoni o’zgartirishga qodir mavjudot ekaniga yaqqol dalillarga duch
kelishgan. Xo’sh, ulardan qay biri haq?
Har biri va hech biri.
Ularning har ikkisi ham haq – chunki ular o’z haqiqatlarini haqiqiy misollar bilan
tasdiqlay olishadi. O’zingiz o’ylab ko’ring – ming qilsa ham, biz tabiat qonunlariga
bo’ysunib, bu koinotning bir zarrasi bo’lib yashaymiz (har holda, hammamiz yer tortish
kuchi ta’siridamiz). Ammo boshqa tomondan, biz atrof dunyoga sezilarli darajada ta’sir
o’tkaza olamiz – buni isbotlash uchun so’nggi asrda atrof-muhitga yetkazgan
zararimizni chamalab ko’rsak bo’lgani. Shunday ekan, qarama-qarshi ikki g’oyani
yoqlovchilar ham haq.
Ammo odamzodni dengizdan bir tomchi deganlar haqiqati insonni ulug’laganlar
haqiqatiga to’g’ri kelmaydi va aksincha. Istalgan haqiqatni inkor etuvchilar albatta
topiladi. Shuning uchun ham ularning hech biri haq emas.
Boshingizni qotirib yubordimmi? Mayli, soddaroq gapiraman.
Yaxshisi, sizga navbatdagi sirni ochishdan boshlay. Uni qarangki, bu dunyoda
siz to’g’ri deb o’ylagan va ishongan narsa aynan siz uchun haqiqat ekan. Bu birgina
sizning haqiqatingiz va u ba’zida boshqalarnikiga mos kelmaydi. Shu mos kelmagan