61
tomon jabrlanuvchi (qurbon) sifatida ko’rsatiladi. Aslida esa turmushdagi har qanday
kelishmovchilikka bek ham, beka ham bir xil javobgar.
Keling, turmushdagi eng keskin holat – xiyonatni olaylik. Agar juftlikdan biri
xiyonat qilsa, bunda ikkinchi tomon jabrdiyda bo’ldi degani emas. Axir, qars ikki
qo’ldan chiqadi deb bejiz aytishmagan. Ikkinchi tomon xiyonatga zamin yaratib
bermasa – bunday holat ro’y berishi qiyin.
Albatta, yostiqdoshidan xiyonat ko’rgan odam qanday ish tutadi – bu uning
shaxsiy kuchiga bog’liq. Kimdir jimgina ajrashadi – kimdir to’polon bilan. Kimdir
kechiradi – yana kimdir qasdlashib, o’zi ham xiyonat qiladi. Har holda, buning natijasi
kamdan-kam hollarda yaxshilik bilan yakun topadi.
Men xiyonatga duch kelgan odam qanday yo’l tutishi kerakligini aytmoqchi
emasman. Ammo har qanday holatda ham hamma uchun manfaatli qaror chiqargan
yaxshi.
Yaxshisi xiyonatning oldini olishga qaratilgan, lekin ko’pincha munosabatlarning
buzilishiga olib keladigan tadbir haqida gaplashaylik. Bu – albatta, rashk.
Rashk – sof holdagi tobelik munosabati yoki shunday munosabatni o’rnatishga
intilish. U bir odamning boshqasiga egalik qilish da’vosidan kelib chiqadi. “Sen faqat
menikisan”, “Seni boshqasiga bergandan ko’ra o’lganim yaxshi” va boshqa shu
asnodagi ta’kidlar ashaddiy rashkchiga tegishli.
Rashk haqida sizga bir sir ochay: agar siz kimnidir rashk qilsangiz – demak, siz
uni sevmaysiz. Hayronmisiz – axir, odam sevgan kishisini rashk qilishi mumkin-ku?
Yo’q – odam egalik qilmoqchi bo’lgan narsasini rashk qiladi, xolos.
Mana sizga qiyos. Oldingizda bir savat anor turibdi. Siz anorni yaxshi ko’rasiz va
undan maza qilib yeysiz. Yoningizdagi odam ham shu savatdan anor olib yesa –
g’ashingiz keladimi? Agar bundan sira g’ashingiz kelmasa – demak, siz anorni rostdan
ham sevasiz. Agar g’ashingiz kelsa – demak, siz shunchaki ochko’zsiz va anorga egalik
qilmoqchisiz, xolos.
Anorku, mayli – u atigi bir meva. Unga egalik qildingiz ham deylik. Bundan u
sira aziyat chekmaydi. Biroq boshqa odamga egalik qilishga tirishish – o’z qalbi, orzu-
umidlari, ahd-istaklari bor alohida shaxsiyatni o’z izmiga solishga intilish degani-ku.
Siz sevgan insoningizga tobelikni ravo ko’rib, qanday uni sevaman deya olasiz?
Rashk
– sevgining qotili. Agar yaqin insoningiz ko’nglini o’zingizdan
sovutmoqchi bo’lsangiz – rashk eng zo’r qurol. Unga egalik qilishga da’vo qilsangiz
kifoya.
“Ba’zilarga rashk yoqadi” deysizmi? To’g’ri, ba’zi odamlar juftlari ularni rashk
qilsa, xursand bo’ladilar. Bunga ikki xil sabab bo’lishi mumkin. Yoki bu odamda o’ta
katta nuqsonlilik kompleksi bor yoki u tobelikka moyil. Birinchi holatda odam uni birov
rashk qilsa – bundan u o’zini kimgadir kerakli muhim odam deb o’ylab xursand bo’ladi.
Ikkinchi holda esa odam o’zini boshqa odam qaramog’ida yaxshi his qiladi – rashk esa
uning tobeligini tasdiqlaydi. Har ikki holatda ham juftlik o’rtasida sevgi emas – tobelik
munosabati bo’ladi, xolos.
Turmush o’rtoqlar o’rtasidagi munosabatlarni bulg’aydigan yana bir holat – bu
umr yo’ldoshini o’zgartirishga, o’ziga moslashtirishga urinish. Ikki odam birga yashar
62
ekan, har ikkisi boshqasini o’z qarashlari, qadriyatlari, hayot tarzi va odatlariga
o’rgatishga harakat qiladi. Bunda o’z-o’zidan tobelik munosabati kelib chiqadi: “sen
men bilan yashamoqchi ekansan, menga o’xshab xatti-harakat qilishing kerak”.
Inson ko’nikkan va to’g’ri deb bilgan narsalariga tajovuz qilinsa, u darhol
himoyaga o’tadi. Shunday qilib, oilada kelishmovchiliklar kelib chiqadi. Bu holat yosh
oilalarga ko’proq aloqador. Vaqt o’tib, umr yo’ldoshlar bir-birlariga ko’nikadilar va
o’zaro umumiy qadriyatlar va odatlar hosil bo’ladi. Bungacha bo’lgan “moslashish
muddati”da ikki tomon ham bir-biriga hurmat saqlasa, keyinchalik bundan o’zlari
mamnun bo’ladilar.
Men
sizga
avvalgi
bayonda
baxtli turmush sirini aytgandim:
siz umr
yo’ldoshingizni baxtli qila olmaysiz – siz uning baxtli bo’lishiga halal bermasangiz
bo’ldi. Uni rashk qilib yoki uni o’zgartirishga intilib, siz uning ko’ngliga qarshi ish
qilasiz va u baxtsiz bo’ladi. Siz o’zingiz qanday bo’lsangiz, shundayligingizcha
qolishga haqlisiz – turmush o’rtog’ingizni ham ana shunday huquqidan mahrum
qilmang. Birga baxtli yashash uchun talab va shartlar bajarilishi emas – ikki odam bir-
birining ko’nglini bilishi darkor.
Farzandingizga odamlarga mehribon bo’lishni o’rgatishni eng yaxshi yo’li – umr
yo’ldoshingizga mehr ko’rsatib namuna bo’lish. Ikkingiz bir-biringizni shartsiz seving –
umr yo’ldishingiz qadri uning topgan puli, kiygan kiyimi, tayyorlagan ovqati, pardozi,
aytgan shirin gaplari, sizni rashk qilish-qilmasligi yoki boshqa tashqi belgilar bilan
o’lchanmaydi. Uning qadri – uning mukammal shaxsiyatida, uning beg’ubor qalbida.
Qadrni o’lchash, chamalash, himoya qilish, tushirish yoki oshirish emas – uni,
shunchaki, bilish kerak.
Bo’ldi. Endi kitobni yopib, bir soat dam oling. Oldinda bizni muhabbat va do’stlik
haqidagi suhbatlar kutyapti. Ularni eshitishga shijoat to’plab qayting.