Soliq va soliqqa tortish

Kontraktiv schyotlar ta’rifi
 
SHartli belgilar:
A
- tartibga solinuvchi moddaning boshlang‘ich qiymati
B
- boshlang‘ich baholanishdan ayirib tashlanadigan tartibga soluvchi 
moddaning summasi V - tartibga solinadigan moddaning haqikiy summasi.
Kontraktiv schyotlar tarkibiga 0200 «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga 
oluvchi schyotlar», 0500 «Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasini hisobga oluvchi 
schyotlar», 2980 «Savdo ustamasi», 4910 «Dargumon qarzlar bo‘yicha rezerv» 
schyotlari kiradi. Kontrpassiv schyotlar katoriga yangi schyotlar rejasi bo‘yicha 
8600 «Sotib olingan o‘z aksiyalari», 9040 «Sotilgan tovarni qaytarish» va 9050 
«Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar» schyotlari kiritilgan.

---

12 
Kontrpassiv schyotlarining tuzilishini 8600 «Sotib olingan xususiy aksiyalar 
hisobi schyotlari» misolida ko‘rib chihamiz. Bu schyot 8310 «Oddiy aksiyalar» va 
8320 «Imtiyozli aksiyalar» schyotlariga nisbatan kontrpassiv bo‘lib aksioner 
jamiyatining aksiyadorlik kapitalini kamayishini ko‘rsatadi va balansda 
ko‘rsatiladigan ustav kapitalining umumiy jamidan chegiriladigan summa
hisoblanadi.
Kontrpassiv schyotlarning ta’rifi
 
SHartli belgilar:
G - tartibga solinuvchi moddaning boshlang‘ich summasi
D
- boshlang‘ich summadan ayirib tashlanadigan tartibga soluvchi moddaning 
summasi
E
- tartibga solinuvchi moddaning haqikiy summasi
Schyotlarni tayinlanishi va tarkibiga ko‘ra turkumlanishi. Yig‘ib taqsimlovchi 
schyotlar. Taqsimlovchi schyotlar korxonvalarining ba’zi xarajatlari ustidan nazorat 
qilish va ulariing to‘g‘ri taqsimlanishini ta’minlash (shu jumladan, ayrim faoliyat 
tannarxini ham aniqlash) uchun taynilangan. Yig‘ib-taqsimlovchi schyotlar u yoki 
bu xo‘jalik jarayonlari bo‘yicha xarajatlarni, ularni keyiichalik taqsimlash 
maqsadida yig‘ish uchun qo‘llaniladi.
Ular aktiv schyotlardir, chunki ularda mablag‘lar (xarajatlar) harakati hisobga 
olinadi. Bu schyotlarda yigiladigan summalar mazkur ob’ekt bo‘yicha barcha 
xarajatlar hisobga olinadigan schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi). Yig‘ib 

---

13 
taqsimlovchi schyotlar ikki sababdan zarurdir: eng avvalo, ba’zi xarajatlarni bir 
nechta ob’ektlar o‘rtasida taqsimlash kerak bo‘ladi.
Bular egri (bilvosita) xarajatlar bo‘lib, ularga umumishlab chiqarish xarajatlari 
kiradi. Bu erda biz «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schyotini mukammal ko‘rib 
chiqamiz. Uning debetida umuman ishlab chiqarishga xizmat qilish va uni 
boshqarish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar yig‘iladi. Kreditida esa ularning 
summalari tegishli xarajatlarga kiritish maqsadida, faoliyat turlari bo‘yicha 
schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi).
Bunda umumishlab chiqarish xarajatlarining katta qismi «Asosiy ishlab 
chiqarish» schyotiga o‘tkaziladi, ya’ni mahsulot tannarxiga kiritiladi. Umumishlab 
chiqarish xarajatlari hisobot davrining oxirida hisobdan chiqariladi va taqsimlanadi, 
bunda debetda yig‘ilgan hamma summa hisobdan chiqarilib, hisobot davrining 
oxiriga hech qanday qoldiq bo‘lmaydi.