Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (6) 003 / : 115-135

120  D. Ali Arslan 

 

hareket etmeyi gerektirir. Bu konsensusa dayalı birliktelik elitleri karar verme sü-

recinde daha da güçlü kılar.  

Elitist yaklaşım, plüralistlerin tersine iktidarın, karar verme sürecinde en etkili 

konumda bulunan az sayıdaki elit gruplarının elinde yoğunlaştığını savunur 

(Presthus, 1964: 10). Bu dominant grup, ötekilerin bilmediğini bilir, ötekilerin ya-

pamadıklarını yapabilirler (Thoenes, 1966: 42). Elitistler, göreceli olarak birleşik 

ve konsensusa dayalı işbirliği içindeki yönetici bir gruptan (ruling group) bahset-

mekle birlikte, bu grubu adlandıracak ortak bir kavramda uzlaşamamışlardır. Bazı-

ları bu grubu, sosyal sınıf olarak kabul ederken (Domhoff’un yaptığı gibi), bazıları 

ekonomik sınıf (Aaronowitch ve Miliband’da olduğu gibi), bazıları ise örgütsel elit 

(Hunter ve Mills örneğinde görüldüğü gibi) olarak adlandırır. 

 

 

4. Demokratik Elit Teorisi 

 

Demokratik elit teorisinin öncüleri arasında başta Gaetano Mosca olmak üzere, Max 

Weber, Joseph Schumpeter ve Raymond Aron’un isimleri sayılabilir. Eva Etzioni 

(1993) de, ortaya koyduğu “demo-elit yaklaşımı” ile demokratik elit teorisine önemli 

açılımlar sağlamıştır. Bu yaklaşım, elitlerin hükümetten ve öteki elit gruplarından 

bağımsızlığı konusunu özellikle vurgular. Fakat bu bağımsızlık katı ve kesin olmak-

tan öte, rölatif-göreceli bir bağımsızlıktır. Elit bağımsızlığı ifade ve örgütlenme öz-

gürlüğü, özgür seçimler gibi temel demokratik prensiplerle de yakından ilişkilidir. 

Özgür seçim ortamı, örgütlenme ve ifade özgürlüğü, yalnızca demokrasinin en vaz-

geçilmez unsurları değil, aynı zamanda elit bağımsızlığının yaratılmasında ve yaşa-

tılmasında hayati roller oynayan en temel etkenlerdendir (Oyen, 1990: 114).  

Göreli elit özgürlüğünü, demokrasinin vazgeçilmez prensiplerinden biri olarak 

gören Demokratik elit teorisine göre, gücün elit grupları arasında dağılması ve bu 

elitlerin bağımsız olmaları yalnızca demokrasiyi koruyup yaşatmak için değil, 

despotik rejimlerin ortaya çıkmasını önlemek için de zorunludur. Bu düşünce kö-

kenini liberal düşüncenin, “bireysel hak ve özgürlükler için devlet gücünün sınır-

landırılması” ilkesinden alır.  

Köken olarak demokratik elit teorisi, liberal düşünceyle özdeştir. Liberal düşün-

cenin önde gelen düşünürleri John Locke, David Hume ve James Madison’dur. Fa-

kat bu anlayışın gerçek temelleri, 18. yüzyılda Charles Montesquieu tarafından a-

tılmıştır. Montesquieu özellikle yargı, yasama ve yürütme güçlerinin birbirlerinden 

bağımsızlaştırılması düşüncesine büyük önem vermiştir. O’na göre belli ve az sa-

yıda odak elinde toplanmış güç, baskı, zorbalık, despotizm ve tiranlık gibi büyük 

tehlikelere açık bir davetiyedir. Bu tür tehlikeler, ancak ve ancak, iktidarın gücün 

başka güçler tarafından kontrol edilmesi ile bertaraf edilebilir.  

---

Eşitsizliğin Teorik Temelleri: Elit Teorisi  121 

Bunlara ek olarak James Mill ve Jeremy Bentham, seçime dayalı temsili demok-

rasi, özgür seçimler, konuşma-basın ve örgütlenme özgürlüğü gibi ilkeleri önemle 

vurgular. Fakat, demokratik elit teorisi, liberal düşüncenin eksik bıraktığı devletin 

gücünün kontrol edilebilmesi için hükümet elitleri dışındaki elitlerin bağımsızlığı, 

sivil hakların geliştirilmesi gibi konuları da vurgulayarak konuya bir bütünlük ka-

zandırır (Etzioni, 1993: 54).  

Demokratik elit teorisi “eşitlik” olgusu üzerinde de durur. Fakat bu eşitlik anla-

yışı, demokrasi teorisinin “gücün toplum kesimleri arasında eşit dağılımı” ilke-

sinden daha farklı ve gerçekçidir. Bu teoriye göre, önemli olan gücün eşit dağılımı 

değil, “güçlü bir konuma ulaşabilmede fırsat eşitliğidir” (Bachrrach, 1967: 97-

98). Demokrasinin sağlığı ve devamı bakımından elitler için, öteki elit grupları ve 

geniş halk büyük önem taşır. Halk desteği olmadan hak ve özgürlükler ile demok-

rasiyi, totaliter tehlikelere karşı korumak olanaksızdır. Daha demokratik bir sistem 

yaratmak ancak etkin halk desteği ve sosyal güçlerin, öteki güçlü elit gruplarınca 

dengede tutulması ile gerçekleştirilebilir.  

Demokrasinin sağlıklı bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi için, elitler hem bir-

birlerinden, hem de devletten özerk olmalıdırlar. Bunun yanı sıra, iktidardaki siyasi 

elitler, güç pastasından pay almış öteki elit grupları tarafından denetlenmeli ve karşı 

dengelemede tutulmalıdır. Ancak iktidarın gücünün diğer elitlerce dengelenmesi de 

tek başına yeterli değildir. Parti temeline dayalı veya bireysel kaynaklı siyasi kirlen-

meyi önlemek veya ortadan kaldırmak, baskıcı ve zorbacı tutumların önüne geçmek, 

seçimle işbaşına gelmiş olası dikta heveslilerinin diktatörlüklerinden korunabilmek 

için ve daha demokratik bir demokrasi ortamı yaratabilmek için karar verme sürecine 

halk katılımı da gereklidir. Bu ise sivil toplum bilincinin toplumda yaygınlaşması ve 

kitlelerin böylesi yapılanmalara etkin katılımı sayesinde sivil toplum örgütlerinin, ka-

rar verme sürecini etkileyebilecek güce ulaşması ile büyük ölçüde başarılabilir.  

1996-97 yıllarının Türkiye’si bu konularda çarpıcı örnekler sergiler. Demokratik 

elit teorisi ve özellikle de demo elit perspektif, Türkiye gerçeğini açıklayabilme 

bakımından, oldukça etkin araçlar sunar. Bireysel kaynaklı ya da parti temeline da-

yalı siyasi kirlenme, seçilmiş liderlerin diktası, azınlıktaki düşüncenin çoğunluğu 

ipotek altına alması, parlamenter demokrasinin parlamenter sistemde, parlamento 

çatısı altında, parlamenterler tarafından komaya sokulması gibi birçok konularda 

canlı bir laboratuar gibidir, bu yılların Türkiyesi’nde yaşananlar. Aynı yıların Tür-

kiye’si elitlerin göreli bağımsızlığı, elit dayanışması ve işbirliği, halkın toplumsal 

ve siyasi hayata aktif katılımı gibi konularda da zengin bir hazine sunar sosyal bi-

limcilere. Bütün bunlar, gücün bir elit grubunun elinde yoğunlaşmasının, ne gibi 

tehlikeler doğurabileceğini de açıkça göstermiştir.  

---