Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə?
Yüklə 2,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Liberalizmdə hərb və sülh problemləri
22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 88 səlahiyyətləri sayırlar. Demokratik quruluşlarda cəmiyyət proble- min həllindən kənarda deyil və prosesdə mühüm rol oynayır. Aydındır ki, millətlərarası ziddiyyətlər müasir polietnik döv- lətlərdə fenomen olaraq qüvvədə qalmaqdadır. Bu, ilk növ bə- də, siyasi və sosial-iqtisadi mühitin konfliktliliyi və etnik elitin hakimiyyət uğrunda mübarizəsi səbəbindən baş verir. Qeyd edilən mühitin ziddiyət daşıyan elementləri etnik faktorla bir lə- şə rək konfliktlərin nizamlanmasını çətinləşdirir. Bunu demokratik öl kələrdə həlli mümkün olmayan ziddiyyətlər də sübut edir 10 . Liberalizmdə hərb və sülh problemləri XIX əsrin sonlarında liberalizm müharibə və sülh prob lem- lərinə öz münasibətlərini yetkinləşdirdi. Klassik liberalizm – hərbi müdaxilənin ardıcıl əleyhdarıdır, bitərəflilik prinsiplərini tərəfdarıdır. Xatırlamaq kifayətdir ki, Vilson və Ruzvelt dönəmlərində ABŞ- ın neytrallığı və izolasionalizmi hansı çətinliklərlə aradan qaldı- rıldı. Indiki liberallar da müharibə əleydarıdırlar (üzünü müdafiə vəziyyəti istisnadır), lakin terrorizmlə mübarizə adı altında olan hərbi əməliyyatları müdafiə edə bilirlər. Bununla əlaqədar, XX sonu və XXI əsrin əvvəlində siyasi ab-havanın gerçəkliyini ifadə edən “müharibə liberalizmi” anlayışı olduqca popul yar laşmışdır. E.Vilyams qeyd edir ki, liberal rejimlər bəzən mü haribədən və müharibədən sonrakı quruculuqdan öz ideolo giya la rını təsir dairələrinə yaymaq üçün istifadə edirlər. 2003-cü il İraq müharibəsini ya bu tendensiyanın zirvəsi saymaq, ya da libera- lizmin etibarının uçuruma yuvarlanması kimi baxmaq olar. Liberal dövlətlər faktiki olaraq öz ədalət anlayışlarını sırıyırlar ki, bu da liberalizmin azadlıq haqqındakı təməl prinsiplərinə zid- dir. Liberalizmdə vadar etmək yoxdur, insanın və ya millətin azad seçimi nəticəsində əldə edilən inkişaf məqbul sayılır 11 . 10 Buyanova Natalia Dinamika Etnopoliticheskogo konflikta v sovremennikh demokratiyakh. Thesis, Moscow, 2007,.Nauchnaya biblioteka dissertatsii I referatov http://www.dslib.net/ polit-instituty/dinamika-jetnopoliticheskogo-konflikta-v-sovremennyh-demokratijah.html 11 Andrew Williams, Liberalism and War: The Victors and the Vangusihed New International Relations Rutldege, London and New York, 2006. P.150 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 89 Repinetski müasir liberalizmin müharibələrə ikiüzlü mü na si- bətindən yazır: “Müharibə, liberal nəzəriyyə mövqeyindən yanaşı- lırsa öz bahalığına və bütünlükdə iqtisadiyyata dağıdıcı təsirlərinə görə, hissə-hissə və ya şərti cəbhələşmiş müharibə son dərəcə arzu olunmazdır. Kiçik və təhlükəsiz (liberal dövlət üçün) hərbi kofliktlər iqtisadi inkişafın, əsasən də hərbi-sənaye kompleksinə axan sərmayənin stimullaşdırılması kimi də istifadə edilə bilir. Təcrübədə liberal ölkələr, bir qayda olaraq, iqtisadi və informa- siya (“soyuq”) müharibələrinlə və ya öz ərazilərindən uzaqda yerləşən lokal konfliktlərdə iştirak etməklə kifayətlənirlər” 12 . XX əsrin əvvəlində liberalizmdə üç əsas cərəyan müşayət edirdi: beynəlxalq münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi (mə- sə lən, müxtəlif beynəlxalq konvensiyaların qəbul etmək yolu ilə); beynəlxalq münasibətlərin beynəlxalq təşkilatlar vasitəsi ilə nizama salınması (məsələn, Millətlər Liqasıilə); ümumdünya tərksilahı. Liberal idealizm ideyası Vudro Vilsonun Millətlər Liqası (1917) proq ramında, Beriana-Kolleqanın milli siyasət müharibədən imti- na vasitəsi kimi (1928) paktında və Smitsonun (1932) güc tətbiq edilərək əldə edilmiş istənilən dəyişikliyin qəbul edilməməsi doktrinasında öz əksini tapmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, libe- ralizm ideyası Qərbin rəqibi olan kommunizm ideologiyasının tənəzzülünə qədər açıq-aşkar dəbdə deyildi. Liberal-idealistik ideyanın yeni dirçəlişi soyuq müharibənin sonlarına təsadüf edir. Liberal cərəyanlar yeni gerçəkliklər şəraitində neoliberalizm şək- linə düşdü ki, onun əsas müdəaları belə səslənir: Konfliktləri mövcud beynəlxalq təşkilatlar və beynəlxalq hü quq normalarının köməyi ilə sülh yolu ilə tənzimləmək olar; iş lək kol- lektiv təhlükəsizlik sisteminin yaradılması ilə beynəlxalq siya sətin aləti olan müharibələrdən imtina etmək olar; beynəlxalq mü na- sibətlərin hədəfi – müharibələri beynəlxalq münasibətlərdən ta- ma milə çıxaran dünya hakimiyyətinin idarə etdiyi ümumdünya bir- 12 Repinetsky. S. A. Liberalism as an ideology of European individualism on Russian grounds, S. A. Repinetsky. Samara – Togliatti: SGOO «Community of Young Scientists», 2009. - 40 p. 13 22 il sonra Sovet mirası: inkar yoxsa güclənmə? 90 liyi yaratmaq olar. Neoliberalların fikrinə görə, hələ ki, beynəlxalq mü nasibətlər iştirakçılarının çoxalması prosessi gedir: eləcə də, döv lətdən əlavə, planetimizdə olan çoxsaylı konfliktlərin nizam- lanmasına öz töhvəsini verə biləcək İKT-nin, beyəlxalq və qeyri- hö kumət təşkilatlarının rolu artmaqdadır. Neoliberalizmin diqqət mərkəzində beynəlxalq təhlükəsizlik, uğu runun ilkin şərti beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafı kimi prob- lem lər durur. Mənəviliyin başlıca kriteriyası olaraq liberal demokratiya və in- san hüquqları irəli sürülür ki, bu da beynəlxalq münasibətlərdəki anarxiyanı (yuxarı hakimiyyətin olmaması) dəf etməyə imkan verər və mövcud konfliktləri birdəfəlik həll edər. Nəticə Liberalizm nə sülh üçün, nə də çoxsaylı etnik konfliktlərin həlli üçün sehirli əlacdır, lakin o insana və müxtəlif sosial qruplara öz arzu və istəklərini, ümid və rahatsızlıqlarını səbəst ifadə etmək üçün yaxşı məkan yaradır. Məsələ bundadır ki, liberalizm postsovet məkanına nə qədər calaq edilsə belə çox çətin kök tutur. Göründüyü kimi, Cənubi Qafqaz konfliktlərinin tənzimlənməsi üçün liberalizmin heç bir prinsipi tətbiq edilməyib, hətta heç sınaqdan belə keçirilməyib. Belə bir yanaşma hətta nəzərdən belə keçirilmir. Əksinə, son illər biz demokratiyanın bütün istiqamətlər üzrə alt-üst edildiyinə şa- hid olmuşuq. Demokratiya olmayan yerdə isə liberalizm mövcud ola bilməz. Yüklə 2,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|