Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

SOVYET TARİH YAZIMI VE
30
Yöre müzesindeki sergiler Rus karşıtı ve feodalite-boy sistemini yü-
celtecek şekilde hazırlanmıştır. Çarlık Rusya hükümeti değil, Rus halkı 
Kazak halkının sömürgecisi olarak gösterilmiştir. 
...Kazak SSR İlimler Akademisinin üyesi Jubanov’un fikri olarak zararlı 
kitabında milliyetçilik görüş açıkça verilmiştir. Bu kitapta (“Zamane 
bülbülleri”- T. J.) folklorik miras altında gizli şekilde ihtilal öncesi 
“şarkıcı”, “türkücü” Kazak tarihi Ruslara karşı tutumları “şarkılarla” 
beyan edilmiştir. Bu kitabı için Jubanov’a doktora tezi yazmadan sanat 
doktoru unvanı verilmiştir. 
...Kazakistan tiyatrolarında sahnelenen birçok oyunlarda, operalarda, 
balelerde de zararlı fikirler ve kahramanlar yer almaktadırlar. Birçok dra-
ma eserlerinin yazarı olarak partiden ihraç edilmiş milliyetçi Müsirepov 
görevlendirilmiş. Onun ve başkalarının piyeslerinde “Kız Jibek”, “Er Targın”, 
“Kambar ve Nazım” isimli destanların geçmesi Kazakistan Komünist Partisi 
Merkez Komitesi 1950’de zararlı bulmuş feodal-ataerkil sıfattaki cömert 
hanlar ve zenginlerin hayatı yüceltilmiş eserlerden faydalanıldığına işaret 
edilmiştir. Örneğin “Alaşorda” partisinin ünlü lideri Halil Gabbasov’un öz 
kardeşi A. M. Gabbasov, Satbayev Çöl Arazileri Araştırma Enstitüsü’nün 
müdürü olarak görevlendirilmiş. Tarih alanında milliyetçi Satbayev’in 
damadı Alkey Margulan var. Filoloji doktoru olmasına rağmen hiç faydalı 
bilimsel eser yazmış değildir. Onun 1939-1940 yılları arasındaki tek eseri 
Edige hakkındaki makaledir Margulan, bu makalesinde Rus ve Kazak 
halkının düşmanını yüceltip, Edige’yi Kazak halkının örnek temsilcisi, 
halkın koruyucusu olarak göstermektedir. Margulan, bu makalesini Ko-
münist Partisi Merkez Komitesinin kararında Edige’nin gerici karakteri 
ispat edildikten sonra yayınladığını da söylemek gerekir. 
...Uzun zaman boyunca Satbayev zengin aileden gelen, ağabeyi ünlü 
ihtilal karşıtı, Alaşordacı olan Ermekovları koruyup kolladı...
…Akademinin başkanı Satbayev başkanlığındaki Jeoloji Enstitüsü 
siyasi olarak oldukça güvenilir olmayan insanlarla doldurulmuştur. Ka-
zakistan Komünist Partisi Merkez
 Komitesinin kararından sonra 1950’de 
bu enstitüden eski Troçkistler, Sovyet ordusundan firar edenler, yabancı 
ülke ajanlarının, eski “Alaşorda” burjuva-milliyetçi partisinin üyelerinin 
çocukları, toplam 10 kişi işten çıkarıltıldı. Akademinin başkanı K. İ. 
Satbayev çok büyük zengin aileden çıkmıştır. Onun iki ağabeyi Sovyet 
hükümeti tarafından kovuşturulmuştur. Satbayev, kendisinin 1917-1919 
seneleri arasında ihtilal karşıtı “Alaşorda” partisinde görev yaptığını 
partiden saklamıştır. 
Soruşturma materyalleri yakında Kazakistan Komünist Partisi Merkez 
Komitesinin toplantısında tartışılacak olduğundan Kazak SSR İlimler 
Akademisinin yöneticilerini değiştirmenin gündeme alınması doğru 

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
31
olacaktır diye düşünüyoruz
.”
45
 
İşte, KP Merkez Komitesinin çalışanlarının siyasi seviyesi ne derecede 
ve ne gibi “bilimsel faaliyetlerle” uğraştığı ortada. Bu kararı yazmaya 
Çerniçenko ve Şoyınbayev bizzat katılmışlardır ve B. M. Mitreykin de 
buna yardımda bulunmuştur. Çünkü o SSSR İlimler Akademisi’nin Şubeler 
ve Enstitülerinin Sekreteri olarak görev yaptığı süre içinde K. Satbayev 
ile anlaşamamıştı. K. Satbayev’in 25 Ağustos’ta Kazakistan Komünist 
Partisi Merkez Komitesinin I. Sekreteri J. Şayahmetov ve SSSR Komü-
nist Partisi Merkez Komitesinin Propaganda Bölümü Müdür Yardımcısı 
V. S. Krujkov’a bu kararla ilgili verdiği savunmasında “O (Mitreykin.-T. 
J. ), 1941-1945 senelerinde Kazakistan şubesini ciddiye almadı, hatta 
kendisi sürekli gıybet yaparak şubenin gelişmesine engel oldu. Bu 
yıllarda Kazakistan şubesinde kurulan herhangi yeni bir enstitü yoldaş 
Mitreykin tarafından olumsuz karşılandı, “Nasıl olacak” diye endişelere 
yol açtı” demesi Mitreykin ve Satbayev’in arasının düşmanca olduğunu 
açıkça göstermektedir. V. S. Krujkov, bu meselenin Sovyet Komünist 
Partisi Merkez Komitesinde tartışılması için “Pravda” gazetesini gö-
revlendirerek, Kazak SSR İlimler Akademisi hakkında eleştiri makaleler 
yazılmasını önerdi. Onlar da hazır ellerinde bulunan Kenesarı Kasımov 
isyanı hakkında yazılmış E. Bekmakhanov’un kitabını kullandılar.
“Kazakistan Tarihi Hakkında Kitaptaki Çarptırmalara Karşı” isim-
li eleştiri makale organize edilerek “Pravda” gazetesinin Eleştiri ve 
Bibliyografya Bölümü Redaktör Yardımcısı V. Ozerov, J. Şayahmetov’la 
buluşarak onun fikrini öğrenmesi için gönderildi. Tüm Kazakistan’ı 
karıştıran bu konuşmanın yazılı şekli şöyledir: 
1950 Ekim. Soru (makale ve diğer belgeleri iki defa okuduktan sonra): 
Bizim konuşmamızı nasıl değerlendirirsiniz ve bu konuda sizin fikriniz nedir?
Cevap
: En önemli meseleyi konuşmak gerekirse, Kenesarı isyanı 
gerici hareket miydi, yoksa ilerici mi? Biz bugüne kadar ilerici oldu-
ğunu varsaydık. Şaripov’un makalesi KP Merkez Komitesinin görüşünü 
bildirmektedir. Eğer “Pravda” gazetesi bu konuda fikir bildirmek gerek 
diyorsa, bu meseleyi bundan sonra tartışırken makalenin sert üslübunu 
değiştirmek doğru olabilir. Bizim de çalışmalarımıza yer verilmesi lazım. 
Çünkü Şaripov’un makalesini, başka da belgeleri yayınlamak suretiyle 
KP Merkez Komitesi doğru yönde çalışmıştır. Sizin makalenin yazarları 
hakkındaki sorunuza diyeceğim şudur: bu meseleyi ortaya atarken 
kendilerinin yerlerini doğru anlamayarak KP Merkez Komitesini töhmet 
altında bırakmamaları için makalede imzası olan insanların isimlerinin 
verilmemesi doğru olacaktır. Müstear isimlerle, en iyisi Rus soyadları-
na benzer isimlerle verilmesi uygun olacaktır. Yoksa Kazak soyadının 
45 K. İ. Satbayev, Sbornik Dokumentov i Materiyalov, Astana, TOO “İC-Servis”, 2009, s. 
560.

---