Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
23
Bekmakhanov’un Kazak tarih yazıcılığındaki yerini eşsiz kılmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Ağayev, Elnur, Sovyet İdeoloji Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin 
Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği, (Yayınlanmamış Doktora 
Tezi), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, An-
kara 2006.
Bekmukhamedova, Halima, “Erekendey Jigitpen Birge Ömir Sürgen 
Men Baqıttı Ayelmin”, Anız Adam, Eylül 2015, No: 17 (125), s. 5-14.
Fruchet, Henri, “The Use of History The Soviet historiography of Khan 
Kenesary Kasimov”, Central Asia Aspects of Transition (Edited by Tom Eve-
rett-Heath), London 2003, s. 132-145.
Jarqın Beyne Ermukhan Bekmakhanov Belgeseli, Kazakistan Devlet 
Televizyonu, 2015.
Kalkan, İbrahim, “Halk Düşmanı mı, Halk Kahramanı mı? Sovyet Tarihçili-
ğinin ikilemi”, Stalin ve Türk Dünyası, İstanbul Kaknüs Yayınları, 2007, s. 282 
(281-286). 
Karenov, R. S., “Qazaq Eliniñ Bolaşağı Üşin Küresken Birtuvar Tulğa 
Sanjar Asfendiyarovtıñ Tariyhiy Murası Tuvğanına 125 Jıl Toluvına Oray”, 
Qaragandı Universitetinin Habarşısı, Ocak-Şubat-Mart 2014, No: 1 (73), s. 
59-65.
Koygeldi, Mambet, “Bekmakhanovtıñ Kenesarı Taqırıbına Kelüvine Muh-
tar Avezov Aser Etti”, Anız Adam, Eylül 2015, No: 17 (125), s. 28-29. 
Magavin, Mukhtar, Qazaq Tariyhının Alippesi, Almatı Kazakistan Yayıne-
vi, Almatı, 1995.
Makhat, Danagül “Lenindik-Stalindik Ult Sayasatı jane Qazaq Ziyalıların 
Quvgındav Tariyhınan”, Tavelsiz Qazaqstan Tariyhın Zerttevdin Özekti Ma-
seleleri Gılımıy-Tanımdıq Maqalalar Jıynağı, Astana (Astana Poligrafiya Ya-
yınevi), 2011, s. 119-138.
Narımbetov, Satıbaldı ile yapılan röportaj, Anız Adam, Eylül 2015, No: 17 
(125), s. 46-47.
Omarbekov, T. – Omarbekov, Ş., Qazaqstan Tariyhına Jäne Tariyhnaması-
na Ulttıq Közqaras, Almatı Kazak Üniversitesi Yayınları, 2004, s. 357; Bekmuk-
hamedova, s. 8.
Omarbekov, Talas, ““Qazaq SSR-nın Ejelgi Davirden Büginge Deyingi 
Tariyhı” – Qazaqstannıñ Ğılımıy Tariyhının Negizi”, Qazaq Elinin Tariyhı (Qa-
zaq SSR-nın Ejelgi Davirden Büginge Deyingi Tariyhı (1943 Jılgı Basılım), 
Almatı, 2012, s. 13-17.
Omarbekov, Talas, Qazaqstan Tariyhınıñ Özekti XX Gasırdagı Özekti 
Maseleleri, Almatı (Öner Yayınevi), 2003.
Sarseke, Medev, Ermukhan Bekmakhanov, Astana (Foliant Yayınevi), 

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
24
2010.
Takenov, Abu, “Professor Sanjar Aspendiyarov (1889-1938)”, Qazaqs-
tan Tariyhının Oçerkteri, Almatı (Sanat Yayınevi), 1994, s. 116-118.
Takenov, Abu, “Tariyhşı Ermukhan Bekmakhanov (Tariyhnamalıq Şo-
luv)”, Qazaqstan XIX Gasırdıñ 20-40 Jıldarında, (E. Bekmakhanov), Almatı 
Sanat Yayınevi 1994, s. 371-381.

---

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
25
SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE YAPTIRIM POLİTİKALARI
VE E. BEKMAKHANOV’UN KOVUŞTURULMA TARİHİ
Prof. Dr. Tursun Jurtbay
*
Genel olarak Kazakistan’daki “milliyetçilik ve milli tarihin tahrif edil-
mesi, Kenesarı’nın gerici isyanı” meselesinin ciddi boyutlara gelmesinin 
başlangıcı çok derinlere uzanmaktadır ve bunun gibi “cezalandırma 
siyasetinin Kazak kültürü ve biliminin ensesine çökeli” altı seneden 
fazla zaman olmuştu. Tarihi tarihçiden daha iyi kimse anlatamaz. E. 
Bekmakhanov’un öğrencisi (bizim de hocamız, ağabeyimiz) Prof. Dr. A. 
Takenov’un fikrine göre bunun kısaca tarihi şöyledir: 
1941’in kışında Almatı’ya birkaç tahliye edilmiş Rus bilim adam-
larının gelmesi bundan önce Eğitim Bakanlığı tarafından planlanan 
“Kazakistan Tarihi”nin yazımını hızlandırdı. Ord. Prof. Pankratova ve 
Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin İdeoloji Bölümü Sekreteri Mu-
hamedjan Abdihalıkov, “Kazak SSR Tarihi” kitabının editörleri olarak 
görevlendirildiler. Eseri yazmak için Grekov, Drujinin, Vyatkin, Kuçkin, 
Zutis, Miller, Lurie gibi Rus bilim adanları katkıda bulundular. Kaza-
kistan tarafından Avezov, Margulan, Pokrovskiy, Mukanov, Müsirepov, 
İsmailov, Kenjebayev katıldılar. Bu “Bağımsız Sovyet Cumhuriyetleri” 
arasında ayrı olarak bir cumhuriyet tarihini konu alan ilk kitap idi. 
Ancak Kazakistan İlimler Akademisi’nin muhabir üyesi A. İ. Yakovlev’in 
“Çarlık Rusya, kendi egemenliği altına giren (işgal edilen) halklar için 
ilericilik ve medeniyet getirmiş, dolayısıyla ona karşı mücadele etmek 
gericilik olarak görülmelidir” şeklindeki fikri ile Stalin’in “Rus okullarının 
tüm ders kitapları Rusların milli ders kitabı olmalıdır, bunu başka 100 
halkın çıkarına uyarlamak olmaz” - demesinin örtüşmesi Yakovlev’in 
cumhuriyetler tarihine karşı pozisyonunu güçlendirdi.”
40
 
Bu görüşe karşı çıkan A. N. Pankratova’nın talebiyle 1944 sene-
sinde ünlü Sovyet tarihçileri Komünist Partisi Merkez Komitesinde 
29 Mayıs - 8 Haziran arasında beş toplantı yaptılar. İnatlaşma böyle 
başladı. Yakovlev ve Buşuyev’in karşı görüş bildirdiği toplantılar netice 
vermeyince, A. N. Pankratova KP Merkez Komitesi’nin Sekreteri Şer-
bakov’a “Yakovlev’in görüşü milli işgal siyaseti meseleleri hakkındaki 
Marksizm-Leninizm öğretilerine uygun değildir. Dolayısıyla “Kazakistan 
Tarihi” ayrıntılı tartışmayı gerektirmektedir. Bu mesele Kazakistan için 
önemlidir, çünkü bu Kazak halkının milli duygularına hitap ediyor” 
*
 L.N. Gumilev Avrasya Devlet Üniversitesi Otrar Kütüphanesi Araştırma Merkezi Müdürü
40 Pisma Anny Mihaylovny Pankratovoy, “Voprosy İstorii, 1988, No 11, s. 54-79.

---