Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
19
Tarihi” yeniden yazılarak iki cilt olarak yayımlandı. Brejnev döneminde 
1977-1980 yılları arasında bu da yetersiz bulunarak, genişletilmiş bir 
şekilde “Kazakistan SSC Tarihi” beş cilt olarak Rusça tekrar yazıldı.
23
SSCB ve Kazakistan KP Merkez Komitelerinin yayın organlarındaki 
kendisine yönelik eleştirilerden sonra Bekmakhanov baskılara maruz 
kalmaya başladı. Ancak o kendi fikirlerinden geri adım atmadı.
26 Aralık 1950’de Pravda gazetesinde Tileş Şoyınbayev, Khadiyşa 
Aydarova ve A. Yakunin tarafından kaleme alınan “Marksist-Leninist 
Eğitim Açısından Kazakistan Tarihinin Meseleleri” isimli bir maka-
le daha yayınlandı. Makalede Bekmakhanov’un kitabı Ruslara karşı 
milliyetçilik duyguları körükleyen eser olarak eleştiriliyordu. Pravda, 
SSCB Komünist Partisi’nin en etkili yayın organı olduğundan, orada 
yayınlanan makaleler aynı zamanda partinin de resmi görüşleriydi.
24
 
Artık Bekmakhanov’u zor günler beklemekteydi. Büyük bir ceza alacağı 
kesindi. O günlerde Kazakistan Komünist Partisi I. Sekreteri Jumabay Şa-
yahmedov Bekmakhanov’u yanına çağırdı. “Bekmakhanov sen gerçekleri 
bir tarafa bırak. Senin sağ olman, sağlıklı olman iyidir. Şimdilik mesele 
benim elimde. Bir iki gazeteye “Ben hata yaptım. Affedin beni. Bunun esas 
gerçeği şudur” diye makale yazarsan konuyu ele alınır, en çok sana bir 
kınama cezası verilir. İşine geri dönersin parti kararıyla. Eğer bunu kabul 
etmezsen, bana sen darılma. Çünkü, o zaman bu iş Moskova’ya kalacak. 
Dosyanı Moskova’ya göndereceğiz
.” O zaman Bekmakhanov şöyle cevap 
vermişti: “Size çok teşekkür ediyorum. Kendi şahsi menfaatlerim için tarihi 
gerçekleri çarpıtamam. Tarihi gerçekler neyse ben onu yazarım
.”
25
 
Yazdıklarından ve fikirlerinden taviz vermeyen Bekmakhanov 1951’de 
önce partiden ihraç edildi. Daha sonra 15 Mayıs 1951’de “büyük siyasi 
hataları” sebebiyle üniversitedeki işinden kovuldu ve hatta bilimsel 
unvanları da geri alındı. Artık ona hiçbir yer iş vermiyordu. Çeşitli 
müracaatlar ve girişimler sonucunda Almatı Eyaleti’nin Çin Halk Cum-
huriyeti’nin sınırına yakın bir yerdeki Narınkol İlçesinde bir mektepte 
öğretmenlik bulabildi. Burada üç ay çalışabildi. Onun Çin’e kaçması 
ihtimalini göz önünde bulunduran NKVD (KGB’nin o zamanki adı) gö-
rev yerini Jambıl Eyaleti Çu İli Novotroitsk ilçesine değiştirdi.
26
 Dünkü 
profesör ilkokul beşinci sınıflara tarih dersi vermeye başlamıştı. 
Çu’da öğretmenlik görevi sırasında Bekmakhanov “Kazakistan’ın Rus-
23 Mukhtar Magavin, Qazaq Tariyhının Alippesi, Almatı Kazakistan Yayınevi, 1995, s. 5-7; 
Ağayev, s. 98.
24 Takenov, s. 378-379; Bekmukhamedova, s. 9; Ağayev, s. 98.
25 Halima Bekmukhamedova ile röportaj, Jarqın Beyne Ermukhan Bekmakhanov Belgeseli, 
Kazakistan Televizyon Kanalı, 2015; Sarseke, s. 378.
26 Takenov, s. 379; Bekmukhamedova, s. 9; Sarseke, s. 382, 384, 390-394.

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
20
ya’ya İlhakı” konulu çalışmasını tekrar ele alarak bitirdi. Yaz tatilinde 
gizlice Moskova’ya giderek hocası Prof. Anna Mihaylovna Pankrato-
va’ya eserini okutarak eksikliklerini giderdi. Çu’ya geldikten sonra bu 
çalışmasını güvenilir dostuna vererek saklamasını söyledi. Daha sonra 
sürgün cezasından döndükten sonra bu eserini kitap olarak yayınla-
yacak ve tez olarak da savunarak doktora diplomasını geri alacaktı.
27
5 Eylül 1952’de Çu’da öğretmenlik yaparken Bekmakhanov tutuklandı. 
NKVD görevlileri aynı zamanda onun Almatı’daki evine gelerek çalışma 
odasında aramalar da yaptılar. Bekmakhanov RSFSC Ceza Kanunu’nun 
58. maddesi 10. fıkrasının 2. bendinde ifade edilen “Sovyet Hüküme-
ti’ne karşı fikre sahip olup 1942-1951 yılları arasında milliyetçi fikirleri 
yayma ve Sovyet karşıtı propaganda yapma” suçuyla itham edildi. 2 
Aralık 1952’de mahkemeye çıkarılana kadar NKVD’nın Almatı’daki ha-
pishanesine kapatıldı. Mahkeme üç gün sürdü ve 4 Aralık 1952’de 25 
sene çalışma kamplarına sürgün cezası aldı.
28
 
Bekmakhanov ümidini hiç kaybetmedi. Eşine yazdığı mektuplarda 
“Eninde sonunda adalet yerini bulacak. Her şey eskisi gibi olacak” 
diyordu. Diğer taraftan haksız yere ceza aldığı konusunda SSCB ve 
Kazakistan Komünist Partisi yetkililerine devamlı surette mektuplar da 
yazıyordu. Ancak Stalin 1953’ten öldükten sonra bu müracaatlardan 
sonuç alındı ve Şubat 1954’de aklanarak serbest bırakıldı. Bunda Mos-
kova’daki hocası Prof. Pankratova’nın rolü büyüktü. Çünkü o sıralarda 
Pankratova tanınmış bir bilim adamı ve SSCB Komünist Partisi üye-
siydi. En önemlisi 1954’te Sovyet Parlamentosu üyesiydi. O dönemde 
mahkûmların kaderini Sovyet Parlamentosu belirleyebiliyordu.
Pankratova ve diğer Rus bilim adamları dostları yetkililer nezdinde 
müracaatlarda bulunarak Bekmakhanov’un suçsuzluğunun anlaşılmasını 
sağlamışlardı. Ocak sonunda Sibirya’nın İrkutsk Eyaleti Bodaybo şeh-
rindeki çalışma kampından Moskova’ya getirilmiş ve 16 Şubat 1954’de 
NKVD görevlileri suçsuz olduğu konusundaki belgeyi kendisine vererek 
serbest bırakmışlardı.
29
 Doğduğu ay ve gün tam belli olmayan Bek-
makhanov bundan sonra doğum gününü 16 Şubat olarak belirleyecekti. 
Bu onun gerçekten ikinci doğuşuydu. Ayrıca onun serbest kalması için 
büyük çaba sarfeden vefakâr hocası Pankratova’yı ise ikinci anası ola-
rak kabul edecekti. Bekmakhanov Prof. Pankratova 1957’de 60 yaşında 
aniden öldüğünde çok üzülecekti.
30
Sürgünden Almatı’ya geldikten sonra belli bir süre yine iş bulamayan 
27 Bekmukhamedova, s. 9-10.
28 Takenov, s. 379; Bekmukhamedova, s. 10; Sarseke, s. 441-442.
29 Takenov, s. 380; Sarseke, s. 515.
30 Bekmukhamedova, s. 10-11; Sarseke, 517.

---