Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri
Yüklə 4,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ 11 ERMUKHAN BEKMAKHANOV VE SOVYET DÖNEMİNDE KAZAK TARİHİ ARAŞTIRMALARINDA İDEOLOJİK BASKI VE KISITLAMALAR Prof. Dr. Abdulvahap Kara* Sovyetler Birliği’nde tarihçiler Marksizm-Leninizm ideolojisinin sı- nırları içinde çalışmak zorundaydılar. Bu sınırlara dikkat eden ve Sovyet ideolojisine hizmet eden tarihçi bilim adamlar teşvik edilip ödüller ve dereceler alırken, bunun aksine hareket edenlerin önü kesilir, hata ölüm ve Sibirya’da çalışma kamplarına sürgün gibi ağır sonuçları da olan çeşitli cezalara çarptırılırdı. Ancak, bazen, özellikle Stalin döneminde tarihçilerin tabi oldukları ideolojik alanlarda ani değişimler de oluyor- du. Bu da tarihçilerin zor durumda kalmalarına ve hatta ağır cezalara çarptırılmalarına yol açabiliyordu. Bu konudaki en somut örneklerden birisi Kazak tarihçisi Ermukhan Bekmakhanov’tur. Bekmakhanov kendisini Sovyet yönetimiyle karşı karşıya getiren Çarlık Rusya’ya hegemonyasına karşı güçlü bir isyan hareketine öncülük eden son Kazak hanı Kenesarı Kasımoğlu hakkındaki çalışmasını rejimin istekleri doğrultusunda II. Dünya Savaşı sırasında yazmaya başlamış- tı. Çünkü Stalin askerlere cesaret ve ruh vermesi amacıyla 1917 Ekim Devrimi öncesindeki milli kahramanların göklere çıkarılmasını istiyordu. Ancak, Bekmakhanov’un doktora tezini tamamlaması savaş sonrasına denk gelmişti. Bu dönemde ise Stalin daha önce kendisinin teşvik ettiği milli kahramanları kısıtlamaya ve yerine savaşın kazanılmasında Rus halkının rolünü ön plana çıkarmaya ve övmeye başlamıştı. Böylece Bekmakhanov Sovyet yönetiminin gösterdiği hedefler doğrultusunda 1941’de yazmaya başladığı Kenesarı Han üzerine hazırladığı doktora tezi bittiği 1947’de Sovyet yönetimiyle çatışır hale gelmişti. Bu se- beple onun suçunun ideolojiye aykırı olmak değil, tarihe bakışını ve metodolojisini Sovyet ideolojisinin değişim hızına ayak uyduramamak olduğu söylenebilir. Bekmakhanov’un savaş öncesi ideolojiye uygun olarak yazdıklarını değiştirmesi konusundaki baskılara direnmesi 25 yıl Sibirya’ya sürgüne gönderilmesiyle sonuçlandı. 1953’te Stalin’in ölmesi ve yerine Stalin karşıtı politikalarıyla Khruşçev’in geçmesiyle Bekmukhanov affa uğrayarak ülkesine dönebildi. Sovyetler Birliği’nde tarih yazıcılığı metot ve ideolojik hedefler açı- sından her zaman istikrarlı olmamıştır. Dönem dönem Bekmakhanov’un olayında görüldüğü gibi değişikliklere uğramıştır. Biz bu tebliğimiz çerçe- vesinde Bekmakhanov’un hayatıyla ilgili olarak tarihçilere yönelik baskı ve kısıtlamalar ile birlikte onlardaki bu değişimleri göstermeye çalışacağız. * Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü SOVYET TARİH YAZIMI VE 12 İktidara gelir gelmez tarihi bilimine kendi görüşleri doğrultusunda şekillendirmeye başlayan Bolşevikler Sovyet ideolojisini benimseme- miş ve kendileri tarafından “burjuva aydını” olarak tabir edilen Çarlık Rusya döneminin tarihçilerine ilk yıllarda müsamaha ile yaklaştılar. Onlara bir ceza vermedikleri gibi tarihin tüm alanında çalışmalarına imkân verildiği görülmektedir. Onlar ders programları ve ders kitapları hazırladılar, arşivcilik ve müzecilik alanındaki tecrübelerini ortaya koydular. Çünkü yeni rejim kendi görüşleri doğrultusundaki tarihçileri henüz yetiştirememişti. İşçi ve köylü arasından yeni bir aydın ve tarihçi zümresi oluşturacakları 1930’lı yıllara kadar onlara yönelik herhangi bir cezalandırmaya gidilmedi. 1 Sovyet yönetimi, bu arada, kendi Marksist tarihçilerini yetiştirmek maksadıyla 1919 yılının başlarında Sosyal Bilimler Fakülteleri kurdu. Çarlık rejiminin tarih ve filoloji bölümlerini bu fakültelerin içine alarak kendi ideolojik kontrollerini etkinleştirmeyi amaçladı. Çarlık dönemi tarih eğitim sisteminde ağırlık Eskiçağ ve Ortaçağ tarihlerine verilmekte ve daha çok akademik araştırmalar üzerinde durulmaktaydı. Sovyetlerin ilk dönemiyle uygulanmaya başlayan sistemde ise sınıf mücadelesi, devrim hareketleri, toplumun sosyoekonomik gelişmişliği, Ekim Devrimi’nden sonra ortaya çıkan bazı problemler üzerinde durulmaktaydı. Eğitim ve araştırmalarda Marksizm-Leninizm teorisi ve metodolojisi esas alınmaktaydı. Öte yandan Sovyetler Birliği’nin her bölgesinde Marksist-Leninist ideoloji doğrultusunda bilimsel çalışmalar yapacak ve yeni kurulan bilim kurumlarında görev yapacak öğretim üyesi ihtiyacını hızla karşılamak üzere 1921’de Kızıl Profesörler Enstitüsü kuruldu. Burada eğitim kısa sürede çok bilgi vermek esasına dayanıyor ve felsefe, siyasi ekonomi, ülke tarihi ve genel tarih dersleri veriliyordu. K. Marks’ın, F. Engels’in eserleri ders kitaplarını oluşturmaktaydı. Marks’ın Kapital eseri siyaset ekonomisi dersinin ana kitabıydı. Üç sene sonra enstitü ilk mezunlarını vermeye başladı. Bunlar arasında daha sonra Sovyetler Birliği tarih yazımında önemli isimler olan A. L. Sidorov, A. M. Pankratova, N. N. Vanag gibi tarihçiler de bulunmaktaydı. Bunlardan A. M. Pankratova 1940’lı yıllarda Bekmakhanov’un doktora hocası olacak ve kendisine çok yardımlarda bulunacaktı. 1929 yılında Kızıl Profesörler Enstitüsü kapatıldı ve onun yerine Parti Tarihi Enstitüsü, Tarih Enstitüsü, Felsefe Enstitüsü ve Ekonomi Enstitüsü olarak dört enstitü kuruldu. 2 Böylece Sovyetler Birliği’nde Çarlık döneminden gelen eski ve Sov- yet döneminde materyalist tarih anlayışıyla yetiştirilen yeni nesil 1 Elnur Ağayev, Sovyet İdeoloji Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006, s. 84-85. 2 Ağayev, s. 132-137. Yüklə 4,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|