Sovyet tarih yazimi ve kazakistan tariHİNİn meseleleri

KAZAKİSTAN TARİHİNİN MESELELERİ
173
komünistler oluşturmaktaydı.
8. Tarihçi ve Yurt Dışı
Tüm bilim adamları için olduğu gibi, tarihçiler için de alanlarında 
yayınlanan yeni yayınlardan haberdar olması, kendi alanlarında dün-
yadaki gelişmeleri öğrenmeleri önemli bir husustur. Fakat ülkeye giren 
ve dışarıya çıkan yayınların ideolojik gözlüklerle kontrol edildiği, yurt 
dışına da resmi devlet ideolojisin sınırları dâhilinde hareket eden bilim 
adamlarının gönderildiği Sovyetler Birliği’nde, bilim adamları, tarihçiler 
bilimsel amaçlarına ulaşmakta, yayınları ve gelişmeleri takip etmekte 
zorluklarla karşılaşmaktaydılar.
Sovyetler Birliği’nde ülkeye kitap ve yayınların girişi ve çıkışı, ih-
racat ve ithalatı “Uluslararası Kitap” (Mejdunarodnaya kniga) kurumu 
tarafından yürütülmekteydi. Yurt dışından gelen ve yurt dışına gönde-
rilen çevri yayınlarından ise Sovyetler Birliği Müellif Hakları Acenteliği 
(VAAP - Vsesoyuznoe agentstvo avtorskix prav) sorumluydu. Bir sansür 
kuruluşu olan GLAVLİT’in de ülkeye eserlerin girişi ve çıkışında söz 
sahibi olduğu görülmektedir.
1928 yılı verilerine göre ülkeye teknik kitaplar dışında yabancı 
dilde 55.400 adet kitap ve 250.948 adet dergi ve gazete getirilmiştir. 
Bunlardan 3.098 adet kitap (5,5 %) ve 19.718 adet dergi ve gazete (7,8 
%) yasaklanmıştır.
321
Ülkeye yayınların giriş ve çıkışlarında uygulanan ideolojik yaklaşım 
tarihçilerin yurt dışına çıkışlarında ve yurt dışından bilim adamlarının 
gelişinde de görülmektedir. 1930’lu yıllardan itibaren bu yasağın daha 
da genişlediği görülmektedir. Uluslararası bilimsel ilişkiler 1930’lu yıl-
larda ciddi kriz yaşamıştır ve bu kriz 1937 yılına kadar devam etmiştir. 
Bu yıllarda bilim adamlarının ülke dışına çıkışı yasaklanmış, ülkede 
bulunan yabancı bilim adamlarının da bir kısmı sınır dışı edilmiş, büyük 
bir kısmı da tutuklanarak hapishaneye gönderilmiştir. Ülkede ulusla-
rarası konferansların düzenlenmesi dayandırılmış, yurt dışı dergilerine 
yazıların gönderilmesi de yasaklanmıştır.
322
Tarihçilerin yurt dışı bilimsel ilişkileri üzerinde yasaklar farklı şekilde 
Sovyetler Birliği’nin son dönemlerine kadar devam etmiştir. Ağırlıklı 
olarak Sosyalist ülkelerine tarihçiler gönderilmiş ve oradan da bilim 
321 “GLAVLİT”, Edebiyat Ansiklopedisi, 11 ciltte, 2. cilt, Moskova 1930.
322 T. V. Vinogradova, A. V. Kojevnikov, “Öğretiler ve Devlet: Kapitsa Fenomeni”, Sosyal ve 
İnsani Bilimler, Ülke ve Yabancı Ülke Edebiyatı, Kaynak Dergiler, 8. Baskı, Moskova 1997, s. 
108 [T. В. Виноградова. А. В. Кожевников. Учений и государство: Феномен Kапицa. 
// Социалные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. 
рефератиный журнал. Науковедение. Серия 8. Moskova 1997. c. 108]. 

---

SOVYET TARİH YAZIMI VE
174
adamları davet edilmiştir. Yurt dışında yayınlanan ve Sovyet ideolojisine 
ters gelen çok sayıda yayınlar da belli bilim adamlarına eleştirilerinin 
yapılması için sunulmuştur.
Tarihçi yurt dışından davetiye aldığında bunu kurumundaki Parti 
şubesi yetkilisi, kurumunda bulunan güvenlik biriminin yetkilisi ile 
görüşmesi gerekmekteydi. Hatta bu tür görüşmeler Parti Merkezi Ko-
mitesine kadar gitmekteydi.
Bu bakımdan Sovyet tarihçilerinden Tarle’nin yaşadığı olay ilginçtir. 
“Tarihçi Profesör E. V. Tarle
323
 Fransa’daki Sorbon Üniversitesi’ne ders 
vermek için davet aldığında buna izin verilmesi için Halk Komiserliği 
Sovyeti Başkanı V. M. Molotov’a mektup yazıyor. Molotov Tarle’nin 
durumunu Eğitim Bakanlığı’na soruşturuyor. Şöyle bir cevap alıyor:
“Gizli,
Şahsen yoldaş Molotov’a
Prof. E. V. Tarle’nin Sorbon Üniversitesine konuşmak yapmak için 
gitmesine izin verilmesini uygun bulmuyorum. Tarle ile ilgili şahsen 
benim görüşüm şudur ki, bu insan tehlikelidir ve siyasi kimliğini gizlet-
mektedir, hatta değerdim ki, az kala Marksist değildir. Ben bu konuda 
hatta İçişleri Halk Komiserliği’nin (NKVD) ve Üniversite yönetiminin de 
görüşlerini almışım. Her ikisi de bu görüştedir ki, Prof. Tarle yurtdışına 
çıkması yasaklanmalıdır”. Bubnov
10 Eylül 1935 yılında ise Tarle’nin yurtdışına çıkması konusu SBKP 
Merkezi Komitesi’nin toplantısında görüşüldü ve karara bağlandı: “Prof. 
Tarle’nin Paris’te konuşma yapmak için yapacağı ziyaret ertelensin”
324
Sovyetler Birliği’nde bilim adamlarının yurt dışı seferleri genelde 
Moskova üzerinden yapıldığından, bilim adamının yurt dışında uygu-
layacağı plan da ona burada sunulmaktadır. Hangi kriterler dahilinde 
konuşması gerektiği dışında, nerelere uğrayabileceği, nerelerin yasak 
olduğu da bildirilmekteydi. Sovyetlerin son dönemlerine doğru, 1980’li 
yıllarda Ankara’ya gelen bilim adamı Kamil Veliyev’in Ankara’da uğraması 
yasaklanan yerler başında Sovyetler Birliği’ne muhalif olan aşağıdaki 
yerler vardı: Azerbaycan Kültür Derneği, Mehmet Emin Resulzade’nin 
323 Prof. Tarle Sovyetler Birliği’nde eski nesil tarihçilerdendir. Amerika’daki Kolombiya aka-
demisi siyaset bilimi bölümü üyesi, üç önemli Fransız topluluğunun üyesi, Fransa, İngiltere, 
Amerika’nın 6 önemli tarih dergisinin ilişkide olduğu kişi, Fransa’daki Sovyet Rusya’sı Dostları 
Cemiyeti’nin üyesi, İngiliz-Sovyet Kültür Yaklaşımı Cemiyeti’nin başkan yardımcısı olan bir 
tarihçiydi. Bkz.: V. S. Kaganoviç, “E. V. Tarle’nin Biyografisi (20’li Yılların Sonu-30’lu Yılların 
Başı)”, Vatan Tarihi dergisi, Moskova 1993, sayı 4, s. 84-99 [В. С. Каганович. К биографии 
Е. В. Tарле (конец 20-х-начало 30-х гг.) // 
Отечественная история. Москова 1993. no. 
4, c. 84-99].
324 V. D. Esakov, E. V. Tarle’nin Lidere Üç Mektubu (1934-1938 Yılları), Vatan Tarihi dergisi, 
sayı 6, Moskova 1999, s. 109 [В. Д. Есаков. Три письма Е. В. Тарле вождям (1934-1938 гг.) 
// 
Отечественная история. Москова 1999. no. 6, c. 109].

---