Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

78
heyrətlər içində duyğulanıb qələmə almışdımsa, siz də Vətənə olan sevgi və 
məhəbbət hissilə onu təhlil və tənqid etdiniz. Bu poema sizi vəcdə gətirdi 
və siz ondan “Axtala əfsanəsi” adlı kitab hasil etdiniz. Hörmətli həmkarım, 
şair, yazıçı olmaq üçün nə bizə xarici adlar, nə də xarici məkanlar lazımdır, 
çünki  bizim  özümüzdə  o  qədər  yazılası  və  tarixin  yaddaşına  köçürüləsi 
mövzular var ki, nəinki bizim özümüzü, hətta yazılıb tərcümə olunsa dünya 
xalqlarını vəcdəyə gətirər. Siz poemayla tanış olandan sonra heyrətləndiniz 
və poemanı təhlil etmək barədə öz istəyinizi mənə bildirdiniz. Açığını dey-
im ki, heç vaxt öz yazdıqlarıma aludə olmamışam və onlardan gəlir mənbəyi 
kimi  istifadə  etməmişəm,  bu  sənətə  də  peşə  kimi  baxmamışam,  amma 
yazmaq eşqi bir an məni tərk etməyib, nə orta məktəbdə, nə ali məktəbdə, 
nə də sənətimə yad olan geofizikada mühəndis işlədiyim zamanlarda. Mən 
tamamilə yaradıcılıqda azad olmuşam və heç zaman onun ətəyindən asılıb 
qalmamışam.  Sizin  ikinci  dəfə  mənim  yaradıcılığıma  müraciət  etmək 
istəyiniz məni sonsuz dərəcədə duyğulandırdı. Allahıma şükürlər etdim ki, 
nə yaxşı siz varsız, “Kredo” var. Mənim kimi sayılmayanların, diqqətdən 
kənarda qalanların ümid yerinə, dayaq qalasına çevrildiniz. Allah sizi kimi 
qeyrətli  kişilərimizi  nəzər-diqqətində  saxlasın,  həmişə  ilhamla  olasız. 
İlhamınız sizi bir an belə tərk etməsin. 
İndi sizə və istəkli oxucularıma Sizin könlünüzü ehtizaza gətirən “Burdan 
bir atlı keçdi” poemasının yaranması səbəblərini açıqlamaq istəyirəm. Mən 
1985-ci ildən “Neft Daşları”nda Geofizika idarəsində mühəndis peşəsində 
çalışırdım  (Baxmayaraq  Bakı  Universitetinin  humanitar  fakültəsini 
bitirmişdim, bu peşəni təcrübəylə əxz etmişdim). Bir gün bizim idarəyə 
Məmməd adlı bir mühəndis gəldi. O, əslən qərbi Azərbaycandan idi. Yəni 
indiki Ermənistan dediyimiz dövlətin vətəndaşlarından biri idi. 1988-ci il 
hadisələrindən sonra onun da əhli-əyalı ordan köç edib, yəni əzəli vətən 
torpaqlarını  tərk  etmək  məcburiyyətində  qalıb.  O, Axtala  adlı  yurdunda 
qoyub gəldiyi təzəcə tikdiyi evindən, atasının iki qatlı imarətindən, buz bu-
laqlardan, yaylaqlardan, meşələrdən yana-yana mənə nəql edirdi, həmişə 
deyirdi ki, biz yiyəsiz olduq, əzəli vətənimizi yağıya ərməğan etdik. O dey-
irdi ki, Mən Neft Akademiyasını bitirib öz kəndimə qayıtmışdım. Oradakı 
filiz  yataqlarında  işləmək  fikrində  idim,  evi  yıxılmışlar  təzə  tikdiyim 
evimdə  qoymadılar  bir  gün  də  yaşayım,  heç  evin  divarlarının  suvaqları 
qurumamışdı, əfsus ki, erməni xainlərinə qismət oldu. O mənim 1991-ci 
ildə  işıq  üzü  görmüş  “Ürək,  niyə  ağrıyırsan?”  kitabımla  tanış  idi.  Mən 

---

79
həmişə  iş  bitdikdən  sonra  öz  yaradıcılığımla  məşğul  olurdum,  könlümü 
titrədən, məni riqqətə gətirən duyğuları kağızlar üstünə tökürdüm. Bir gün 
o,  ata-babası Vəliyev  Qasım  Hüseyn  oğlu  barədə  məni  hədsiz  dərəcədə 
həyəcanlandırıb heyrətə salmış və əlimə qələm alıb poema yazmağa məcbur 
etmiş bir hadisəni nəql etdi. O özü də gözləmirdi ki, bu sonradan hansısa 
bir poemanın mövzusuna çevrilə bilər. O dedi ki, siz bizi qorxaq saymayın, 
biz  hamımız  ordan  çıxıb  qaçdıq,  biz  qorxaq  deyilik,  biz  Ermənistanın 
vətəndaşı idik, əlimizdə nə top var idi, nə tüfəng. Əslinə baxsan ermənilər 
özləri də rusun və xarici havadarlarının çaldığı ilə oynayan, iki yüz ildi 
beyinləri zəhərlənmiş bədbəxtlərdir. Heç vaxt onların nə tarixi vətəni, nə 
tarixi torpağı olub. Sadəcə olaraq, ruslar türk millətinə qarşı onları sipər 
kimi işlədib və bu gün də onlar bu tələnin içindədir. Vallah hesab aparılsa 
indi  orda  heç  bir  milyon  erməni  yoxdur,  çünki  hadisələr  başlayanda  bu 
oyundan  qaçan  ermənilər  də  evlərini  dəyər-dəyməzinə  satıb  oranı  tərk 
edirdilər.  Bu  torpaq  heç  zaman  onların  tarixi  vətəni  olmayıb.  Dünyanın 
harasına baxsan orda erməni taparsan, əslən onlar qaraçı qövmüdür. Bu gün 
alban əlifbasını, alban dinini mənimsəmiş ermənilərin kimliyini özlərindən 
başqa bilən yoxdu. Onlar daima bizim qapı-bacamızda işləyərdi. Hadisələr 
başlayanda bizim kəndimizə də haradansa saqqallılar axışmağa başladılar. 
Yerli ermənilər özləri də onları tanımırdılar. Biz oradan köç edib çıxanda 
yetmiş beş yaşlı babam da güclə, zorla yığışdı, heç çıxmaq istəmirdi yur-
dundan… Evindən heç nə götürməmiş kəndi tərk etdi. Altı ay idi bizi Xızıya 
yerləşdirmişdilər.  O  vaxt  bizimkilər  Qarabağda  məskunlaşmaq  istəyirdi, 
amma o zamankı hakimiyyət, kürsü düşkünləri buna icazə vermədi. Çox 
təəssüf, biz həmişə etdiyimiz səhvlərə görə sonradan başımıza döyürük, 
onda da gec olur. O zaman da belə oldu. Amma köç gələndən altı ay sonra 
babam Novruzqabağı qarısı Tükəzban nənəmi götürüb Axtalaya, düşmən 
içinə qayıtdı. Düz altı ay düşmən içində qaldı, hətta məktəb yaşlı əmim 
oğlunu da özüylə bərabər aparmışdı. Orda qaldığı müddətdə bostan əkdi, 
mer-meyvə yığdı. Saqqallılar azğınlaşanda babamın tanışlarından biri yerli 
erməni onu köçü ilə birlikdə sərhəddən Gürcüstan tərəfə yola salmışdı. O, 
Xızıya qayıtdıqdan sonra xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişdi. Bu ağır 
xəstəliyə tutulmağının səbəbi onun yurd həsrəti idi. İş yoldaşımın babası 
haqqında söylədiyi həm ürək parçalayan, həm insan mənliyini, ləyaqətini 
riqqətə  gətirən  acı  hekayət  mənim  könlümdə  fırtınalar  yaratdı.  Mən 
qərbi  azərbaycanlı  Məmməd  qardaşımdan  yaşadıqları  yer-yurd  adlarını 

---

80
birər-birər  soruşub  kağıza  yazdım,  sonra  bir  günün  içində  o  ər  oğlu,  el 
arasında Köndüoğlu ayaması ilə tanınmış Axtalalı Qasım kişinin şərəfinə 
“Burdan bir atlı keçdi” poemasını yazdım. Poema hasil olanda Məmməd 
heyrətdə qalmışdı, dedi ki, o qədər təsirli çıxıb ki, elə bil sən də o tor-
paqlarda doğulmusan. Bəlkə sənin də əslin oralara gedib çıxır, bu qədər 
yanğı ilə yazdın bu əsəri. Dedim yox, qardaş, mənim əsil-köküm Bakının 
yüz on kilometrliyində şimal hissədə yerləşən Siyəzəndəndir. Vətən eşqi 
olan yerdə nə tayfa, nə bölgə?! Bizim bir Vətənimiz var, o da başıbəlalı 
Azərbaycandır, onun nə şimalı, nə şərqi, nə qərbi, nə cənubu?! Təki içində 
Vətən  eşqi,  millət  təəssübkeşliyi  olsun,  bir  də  yeri-göyü  titrədən  ilham 
olsun, amma çox təəssüflər olsun ki, mən bu poemanı onun ölümündən 
sonra  qələmə  almışam,  çünki  Məmməd  bizim  idarəyə  gələndə  artıq 
babası Köndüoğlü Qasım kişi dünyasını dəyişmişdi. Mən Köndüoğlunun 
mərdliyindən,  cəsurluğundan  qürurlandım,  bu  gün  də  o  ər  kişinin  ruhu 
qarşısında baş əyirəm! Altı ay düşmən dövlətin içinə gedəsən və bu günlər 
ərzində yağı əhatəsində yaşayasan, bəs bu kişinin qurd ürəyinə necə vurul-
mayasan?! İnanıram ki, əldən çıxmış Vətən torpaqları gec-tez öz doğma 
sakinlərinin ixtiyarına veriləcək. Atalar demişkən “haqq nazilər, üzülməz”. 
Mən də bu bağlılıqların üzülməyəcəyinə əminəm, bu gün biz yaşlı insanlar 
bunu görməsək də, gələcək nəsillər bunun şahidi olacaq.
Əli  Rza  müəllim,  özünüzün  dilə  gətirdiyi  kimi  mən  “Burdan  bir  atlı 
keçdi”  sizin  “Axtala  əfsanəsi”  adlandırdığınız  poemamı  yanğı  ilə  qələ-
mə  aldım.  Siz  də  elə  həmən  yanğı  və  ilhamla,  bir  zərgər  dəqiqliyi  ilə, 
yüksək sənətkarlıqla onu təhlil etdiniz. Bu sənətkarlıq önündə adam hə-
yə canlanmaya  bilmir.  Allahıma  şükürlər  edirəm  ki,  yaradıcılığım  sizin 
diqqətinizi cəlb etdi, çünki siz təhlil etdiyiniz hər bir əsərə, mübaliğəsiz 
deyərdim ki, ikili ömür bəxş edirsiniz, sanki oxucuları biganəlikdən ayıl-
mağa səsləyirsiz. Bu gün bizim torpağımızın yaralarından qan sızır, amma 
biz efirimizdə səhərdən axşamadək bayağı, boğazdan yuxarı kəlmələrin, 
adamda  ikrah  hissi  doğuran  şit-şit  verilişlərin  şahidi  oluruq.  Elə  bil  ki, 
bu ölkənin torpaqları işğal altında deyil, ekranda dəyərli, insanı hünərə, 
vətənpərvərliyə  səsləyən  proqramlar  yox  dərəcəsindədir.  Biz  bunu  nə 
şəhər küçələrində asılan reklamlarda, nə də adamlarımızın çöhrəsində hiss 
etmirik. Ölkəmizə təşrif buyuran xarici qonaqlar da yəqin ki, bu milləti 
iyirmi faiz torpağı işğal altında olan xalqa bənzətməz. Ekranımızı, efirimizi 

---