Билет № 2
Суал 1. Radioaktiv maddələrin (RM) və ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlər
Ъаваб:
Bilavasitə RM və ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlərə, tibbi müayinədən keçmiş, təhlükəsiz iş görülməsinin üsul və qaydalarını mükəmməl bilən, yaşı 18-dən az olmayan şəxslər buraxılır.
RM və IŞM tətbiqi ilə bağlı işləri yerinə yetirən geofiziki partiya (dəstə) radiometrlə və hər bir işçi fərdi dozimetrlə təmin olunmalıdır.
Dozimetrik nəzarəti, dozimetrçi vəsiqəsi olan şəxs aparmalıdır.
Mədən – geofiziki təşkilatlarda RM xüsusi ayrılmış yerlərdə və ya müvafiq tələblərə uyğun təchiz olunmuş kənar şəxslərin daxil olması istisna olunan anbarlarda saxlanılmalıdır.
Anbarda saxlanılan RM ümumi miqdarı, müəssisənin sanitar – texniki pasportunda qeyd olunmuş həddən çox olmamalıdır.
RM-in qəbulunu, saxlanılmasını, qeydiyyatının aparılmasını və verilməsini geofiziki müəssisə üzrə verilmiş əmrə əsasən təyin olunmuş məsul işçi həyata keçirməlidir.
Mədən –geofiziki işlərin yerinə yetirilməsi üçün RM –in verilməsi, müəssisənin rəhbərinin icazəsi ilə, qəbul olunmuş forma üzrə tələbnaməyə əsasən verilməlidir. RM-in verilməsi mədaxil – məxaric yurnalında qeydə alınmalıdır.
RM –in daşınması xüsusi olaraq bu məqsəd üçün quraşdırılmış nəqliyyat vasitəsində mühafizəli konteynerlərdə yerinə yetirilməlidir. Konteyner və ya konteyner yerləşdirilmiş xüsusi kabinə qıfılla bağlanmalıdır.
RM –in və IŞM quyuda (mədəndə) müvəqqəti saxlanılmasına xüsusi nəqliyyat vasitəsində yerləşdirilmiş qıfılla bağlanmış daşınma konteynerlərdə icazə verilir. Həmin konteynerlər qorunmalı və insanların və heyvanların olduğu yerdən uzaqda saxlanılmalıdır.
RM –in və IŞM partlayış təhlükəli, yanar və digər asan alışan maddələrlə birgə saxlanılması (hətta müvəqqəti olaraq) qadağandır.
RM və IŞM- lə əlaqəli sahələrdə, nəqliyyat vasitələrində və cihazlarda radiasiya təhlükəsi barədə xəbərdaredici nişanlar (plakat) olmalıdır.
RM –in quyuya açıq vəziyyətdə buraxılması yalnız yerli sanitar – epidemioloжi stansiyanın (SES) icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər.
Radioaktiv izotopların qrunt suları ilə qarışmasının (daxil olmasının) istisna olunmasını müəyyənləşdirmək üçün, quyuda müvafiq tədqiqatlar aparıldıqdan sonra işlərə başlanılmalıdır.
RM quyuya mühafizəli konteynerə yerləşdirilmiş, ağzı yapışdırılmış (əridilib yapışdırılmış) ampulalarda daşınmalıdır.
Aktivləşdirilmiş (radioaktiv) məhlulu hazırlamaq üçün, RM olan ampulanı xüsusi distansion manipulyatorun vasitəsilə aşağıdakılara əməl etməklə əzərək sındırmaq lazımdır:
su olan tutumda (sementləyici aqreqatın tutumunda) suyun (məhlulun) səviyyəsindən ən azı 0,2m aşağı;
su ilə doldurulmuş quyunun quyuağzında – suyun səviyyəsindən ən azı 0,2m aşağı;
borular kolonunda – su axımında, əgər quyunu ağzına qədər su ilə doldurmaq olmursa.
Aktivləşdirilmiş məhlulu hazırlamaq üçün quyu lüləsində müxtəlif tipli quyu inжektorlarından istifadə olunmalıdır.
Təzyiq altında quyuya vurulacaq aktivləşdirilmiş məhlulu, quyu ağzı ilə tökücü aqreqat arasındakı vurucu xəttdə yerləşdirilmiş xüsusi kamerada RM olan ampulanı əzib sındırmaqla yerinə yetirilməlidir.
Açıq şəkildə RM-i quyuya təzyiqlə vurarkən, təzyiq götürülənə qədər quyu ağzına yaxınlaşmaq qadağandır.
Aktivləşdirilmiş məhlulla təmasda olmuş avadanlıqlar, alətlər, quyuətrafı sahə, işçilərin paltarı və bədənlərinin hissələri açıq RM-lə iş görüldükdən sonra radiometrik nəzarətdən keçməli və radioaktiv çirklənmə müəyyən edilərsə onlar dezaktivasiya olunmalıdır.
Radiasiya qəzaları (insindent) baş verdikdə (insanların şüalanmasının səviyyəsi dozanın əsas həddini (DƏH) aşdıqda) şüalanma dozasının minimuma salınması, həmçinin işçi heyətdən olan şüalanmış şəxslərin sayının minimuma endirilməsi məqsədi ilə т/т-йя uyğun tədbirlər görülməlidir.
Geofiziki partiyanın (dəstənin) bütün işçiləri şüa xəstəliyinin əlamətlərini və belə hallada ilk yardım göstərilməsinin üsul və qaydalarını mükəmməl bilməli və onları т/т-йя uyğun tətbiq etməyi bacarmalıdır.
Quyudan çıxan qazma məhlulunda RM müəyyən edilərsə, o, radiasiya təhlükəsizliyi normalarına т/т-йя uyğun qatılığa qədər digər məhlulla (su ilə) qatışdırılaraq, yeri və hidroizolyasiyası yerli SES-lə razılaşdırılmış xüsusi xəndəyə ötürülməlidir. Xəndəyin həcmi məhlulun doldurulması üçün elə hesablanmalıdır ki, məhlulun səviyyəsi xəndəyin ağzından ən azı 1,5 m aşağı olsun. Xəndək məhlulla doldurulduqdan sonra gilli qruntla örtülməli, tapdalanaraq bərkidlməli və üzərində radiasiya təhlükəsi nişanları quraşdırılmalıdır. Həmin sahə və nişanlar yerin səthində radiasiya səviyyəsi 0,03 mber/saata düşənə qədər toxunulmaz saxlanılmalıdır.
Bağlı ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin tətbiqi ilə aparılan radioaktiv karotaжda yalnız daşınma konteynerlərdən istifadə olunmalıdır.
Radioaktiv mənbəli cihazı quyudan çıxarmaq mümkün olmadıqda, cihaz yerli SES-lə razılaşdırılaraq quyu dibinə salınmalı və sementlənməlidir. Quyunun lüləsinin keçilməsi üzrə sonrakı əməliyyatlar qazma məhluluna dozimetrik nəzarət aparılmaqla yerinə yetirilməlidir.
IŞM olan quyuda qalmış cihazı qazıb keçmək qadağandır.
Quyularda impuls – neytron karotaж (INK) aparılarkən neytronların impulslu generatoru (NIG) cihazını quyuya 2 m dərinliyə buraxdıqdan, laboratoriya şəraitində isə cihaz beton divarın (divarın qalınlığı cihazla işçi arasında olan məsafədən asılı olaraq müəyyən edilir) arxasında yerləşdirildikdən sonra işə salmağa icazə verilir.
Quyudan NIG-in çıxarılmasına cihaz söndürüldükdən 30 dəq. sonra icazə verilir.
Çöl şəraitində NIG cihazının neytron blokunun borucuğunu açmaq qadağandır.
NIG cihazının neytron blokunun borucuğu ilə əlaqəli bütün işlər müvafiq fərdi mühafizə vasitələrində (FMV) və distansion alətlərdən istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
Neytronlar balonu zədələnərsə borucuq ionlaşdırıcı şüa buraxan açıq şüa mənbəyi kimi qiymətləndirilməlidir və onunla, qüvvədə olan açıq RM əlaqəli işlərə dair təlimata və т/т-йя uyğun davranmaq lazımdır.
Işə salınmış NIG-lə işləyərkən daima dozimetrik və radiasiyaya nəzarət aparılmalıdır.
RM-in daşınmasında qeyd olunan təhlükəsizlik tələbləri ilə yanaşı т/т-нin tələblərinə də əməl olunmalıdır.
Суал 2. Ямяйин тящлцкясизлийи цзря даими фяалиййят эюстярян комиссийаларын тяшкили вя ишинин мязмуну
Ъаваб:
Ямяк шяраитинин вязиййятиня нязаряти щяйата кечирмяк вя ямяйин мцщафизяси цзря диэяр мясяляляря бахмаг цчцн бцтцн мцяссисялярдя, онларын бязи структур бюлмяляриндя (ТГИ, ИДТИ, завод, ТИХТИ, ИСТИИ, ДДД щямчинин билаваситя Нефт Ширкятиня табе олан бирликлярдя, трестлярдя, идарялярдя баш мцшяндисин, директорун, мцдир мцавининин сядрлийи иля ямяйин тящлцкясизлийи цзря даими фяалиййят эюстярян комиссийа йарадылыр.
Нязарятин цчцнъц вя дюрдцнъц мярщяляляри цзря ямяк шяраитинин ардыъыл вя дольун йохланылмасыны тямин етмяк мягсяди иля мцяссисялярдя (НГЧИ, трестлярдя), щямчинин Нефт Ширкятиня табе олан бирликлярдя, трестлярдя лазым эялдикдя даими фяалиййят эюстярян комисийанын тяркибиндя истещсалат сащяляри цзря директорун, мцдирин мцавинляринин сядрлийи иля кюмякчи комиссийалар йарадылыр.
Ямяйин тящлцкяизлийи цзря даими фяалиййят эюстярян комиссийаларын тяркибиндя кюмякчи комисийаларын йарадылмасы лазым олан мцяссисялярин сийащысыны, щямчинин бирликдя, тресдя кюмякчи комиссийаларын сайыны бирлийин, трестин баш мцщяндиси (мцдир мцавини) мцяййян едир.
Мцяссисянин комиссийасынын вя кюмякчи комиссийаларын тяркибиня ряис (мцдир) мцавинляри, баш мцтяхяссисляр, шюбя вя хидмят рящбярляри, онларын мцавинляри, Щямкарлар Иттифагы Комитясинин сядри, онун мцавини (вя йа ямяк мцщафизяси цзря комиссийанын сядри) дахил едилир.
Бирлийин комиссийасынын вя кюмякчи комиссийаларын тяркибиня директор, мцдир мцавинляри, баш мцтяхяссисляр, идаряетмя апаратынын структур бюлмяляринин ряисляри, онларын мцавинляри вя апарыъы мцтяхяссисляри, хидмят рящбярляри, мцвафиг сащялярин Щямкарлар Иттифаглары Комитяляринин нцмайяндяляри дахил едилир.
Ямяк тящлцкясизлийи цзря даими фяалиййят эюстярян комиссийалар ишлярини иллик план цзря апарыр вя щямин планлары комиссийаларын сядрляри тясдиг едир.
Мцяссисянин даими фяалиййят эюстярян комиссийасы вя онун кюмякчи комиссийалары:
- сех вя обйектлярдя ямяк шяраитини комплекс вя мягсядйюнлц шякилдя йохлайыр. Йохлама гайдасы методик мяслящятлярдя эюстярилир;
- ямяк шяраитинин йахшылашдырылмасы вя саьламлашдырылмасы комплекс план лайищясини, баш вермяси мцмкцн олан гязаларын вя аьырлашмаларын ляьви планыны, мцяссисялярин, обйектлярин паспортлашдырылмасынын нятиъялярини нязярдян кечирир;
-мцяссисянин мцщяндис-техники ишчиляринин биликлярини йохлайыр;
- ямяйин тящлцкясизлийи цзря иътимаи бахышлар вя диэяр иътимаи, техники, тяшкилати тядбирлярин апарылмасыны тяшкил едир, онларын нятиъялярини мцзакиря едир;
-тящлцкясизлик гайдаларыны позан ишчилярин мясулиййятя ъялб едилмяси, щямчинин тящлцкясиз ямяк шяраитинин йарадылмасында фяал иштирак едян вя йахшы эюстяриъиляр ялдя етмиш коллективлярин, шяхслярин мцкафатландырылмасы мясялялярини мцзакиря едир.
Бирлийин, трестин даими фяалиййят эюстярян комиссийасы:
- мцяссисялярдя ямяйин мцщафизяси цзря ишлярин тяшкилини вя ямяк шяраитинин цмуми вязиййяини йохлайыр.Йохлама гайдасы методик мяслящятлярдя эюстярилир;
- мцяссися вя тяшкилатларын рящбярляринин, баш мцтяхяссисляринин, ямяйин мцщафизяси вя тящлцкясизлик техникасы хидмяти рящбярляринин биликлярини йохлайыр;
- ямяк шяраитинин йахшылашдырылмасы цзря цмуми комплекс тядбирляр планынын лайищясини, гцввядя олан тящлцкясизлик гайдалары вя нормаларынын дяйишдирилмяси, тамамланмасы цзря тяклифляри, ямяк мцщафизяси сащясиндя йахшы эюстяриъиляря наил олмуш мцяссися коллективляринин мцкафатландырылмасы щаггында мясяляляри мцзакиря едир;
- ямяйин тящлцкясизлийи цзря иътимаи бахыш тяшкил едир вя кечирир.
Суал 3. Газмадан чыхмыш гуйуларын мянимсянилмяси вя сынаьы
Ъаваб:
Quyuların mənimsənilməsi və sınağı üzrə işlərə aşağıdakı şərtləri təmin etdikdən sonra başlamaq olar:
- istismar kəmərinin arxasında sement məhlulunun qalxma hündürlüyü və əmələ gələn sement sütununun keyfiyyəti layihəyə və yerin təkinin mühafizə tələblərinə cavab verdikdə;
- istismar kəməri şablonlandıqdan (içərisi yoxlanıldıqdan), kəmər başlığı və preventor qurğusu ilə birlikdə sınaq təzyiqlə yoxlanıldıqdan, quyu ağzında gözlənilən təzyiqdə germetik olduqdan sonra;
- quyu ağzı preventor qurğusu ilə birlikdə, manifold bloku və atqı xətləri təsdiq olunmuş sxemə müvafiq təchiz edildikdə və birləşdirildikdə;
- kəmərlərarası fəzada təzyiq olmadıqda.
Müəssisənin baş mühəndisinin sədrliyi altında geoloжi-texniki, baş energetik, təhlükəsizlik texnikası xidmətlərinin işçilərinin və məsul iş icraçısının iştirakı ilə yaradılmış komissiya tərəfindən quyu yoxlanılır və quyunun hazırlıq aktı tərtib edilir [258].
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin, FQDHH-nin və Yanğın Təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndələri adı çəkilən komissiyanın işində iştirak edir və aşkar edilmiş nöqsanlar aradan qaldırıldıqdan sonra quyunun mənimsənilməsi və sınağı işlərinə icazə verirlər.
Istismar kəmərinin perforasiyasından əvvəl quyu ağzı təsdiq edilmiş sxem üzrə perforasiya siyirtməsi ilə təchiz edilməli, quyu isə sıxlığı texniki layihənin tələblərinə cavab verən qazma məhlulu ilə doldurulmalıdır. Doldurulmuş perforatoru quyuya buraxmazdan əvvəl görülən hazırlıq işləri, bu Qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq yerinə yetirilməlidir.
Perforasiya zamanı işi aparanlar tərəfindən quyu ağzında mayenin səviyyəsinə nəzarət edilməlidir. Onun aşağı düşməsinə yol verilməməlidir.
Fontan armaturu quyu ağzında quraşdırılmazdan əvvəl sınaq təzyiqə yoxlanmalıdır, quraşdırıldıqdan sonra isə istismar kəmərinin kipliyə yoxlama təzyiqinə bərabər olan təzyiqlə sınanmalı və müvafiq akt tərtib edilməlidir.
Quyunun mənimsənilməsi üzrə kompleks işlər aşağıdakıları təmin edən tədbirləri nəzərdə tutmalıdır:
- layın ikinci açılmasında tıxanmaya (zakuporka) yol verməməli;
- quyudibi zonada layın bütövlüyünün (skeletinin) saxlanmasını;
- lay suyunun və qazın «qaz papağı»ndan yarıb keçməsinin qarşısının alınmasını;
- layın kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikalarının və geoloжi-fiziki parametrlərinin təyin olunması üçün termohidroqazdinamiki tədqiqatların aparılmasını;
quyudibi zonanın keçiriciliyinin saxlanması, bərpası və artırılmasını;
- nəzarətdən çıxmış qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların qarşısının alınmasını;
- yerin təkinin və ətraf mühitin mühafizəsini.
Layın quyudibi zonasının möhkəmliyi və sement halqasının bütöv saxlanması yol verilən depressiya ilə təmin edilir, depressiyanın həcmi isə layihə tələbləri və quyunun faktiki vəziyyəti nəzərə alınmaqla, sifarişçinin razılığı ilə müəssisə tərəfindən təyin olunur.
Flüidin laydan axması reqlamentləşdirilən depressiyaların yaranması yolu ilə aşağıdakıların hesabına əldə olunur:
- qazma məhlulunun kiçik sıxlıqlı məhlulla, texniki su və ya qazsızlaşdırılmış neftlə əvəz olunması. Bu zaman ardıcıl olaraq əvəz olunan məhlulların sıxlıqları arasındakı fərq 0,5-0,6 q/sm3-dən artıq olmamalıdır; sıxlıqlar arasındakı fərq çox olduqda laya əks təzyiqin aşağı salınması tempi məhdudlaşdırılmalıdır;
- köpükləndirici sistemlərdən istifadə olunması.
Istismar kəmərində məhlulun səviyyəsinin svablama yolu ilə ya da quyu nasoslarından istifadə etməklə aşağı endirilməsi, qonşu quyulardan təbii qazdan ya da təsirsiz qazdan quyuların mənimsənilməsində istifadə olunması müəssisə tərəfindən işlənilmiş təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlara müvafiq olaraq yerinə yetirilməlidir. Məhlulun səviyyəsinin endirilməsi üçün havadan istifadə olunması qadağandır.
Quyu ağzında izafi təzyiqi olan quyularda dərinlik ölçü işlərinin aparılması parametrləri quyunun işləmə şərtlərinə uyğun olan lubrikatorlardan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir. Quraşdırılmamışdan əvvəl lubrikator sınaq təzyiqi ilə kipliyə, quraşdırıldıqdan sonra isə – kəmərin kipliyə yoxlama təzyiqinə bərabər təzyiqlə sınanmalıdır.
Mənimsəniləcək hər quyu üçün texnoloжi reqlamenti nəzərə almaqla bu iş üçün plan tərtib edilməli və məsul şəxs təyin edilməlidir. Plan qazma müəssisəsinin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənir və sifarişçi ilə razılaşdırılır.
Quyunun mənimsənilməsinə və sınağına dair aparılan işlər barədə gündəlik raport tərtib edilməlidir.
Qazma zamanı quyuların lay sınayıcılarının köməyi ilə sınaqdan keçirilməsi, quyu lüləsinin sınaqdan keçirilən horizontun depressiyasının qiymətini, tutulmaya qarşı əlavələrlə məhlulun emalını, qazma kəmərinin hazırlanma qaydası və belə əməliyyatın aparılması tədbirlərini nəzərdə tutan iş planı üzrə həyata keçirilməlidir. Iş planı sifarişçi, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli nümayəndəsi, FQDHH və geofizika təşkilatı ilə razılaşdırılmalı və qazma müəssisəsinin texniki rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Lay sınayıcılarından istifadə etməklə, flüidin səthə çıxarılması ilə quyuların sınaqdan keçirilməsi bu Qaydaların tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.
Суал-4. Йцклямя-бошалтма ишляри вя йцклярин нягли. Aqressiv maddələrin (turşu, qələvi, kalsium-karbid və s.) yüklənməsi, boşaldılması və nəqli
Ъаваб:
Aqressiv maddələrin – turşu, qələvi, kalsium-karbid və s. (bundan sonra aqressiv maddələr) boşaldılan yerdən anbara və anbardan yüklənmə yerinə nəqli xüsusi düzəldilmiş xərəyin, əl arabasının vasitəsilə yerinə yetirilməlidir.
Içərisində aqressiv maddələr olan şüşə qablar toxunma səbətlərin və taxta yeşiklərin içində olmalıdır. Əks təqdirdə onları bir yerdən başqa yerə daşımaq qadağandır.
Böyük şüşə butulkanı boğazından tutub qaldırmaq və kürəyə alıb bir yerdən başqa yerə aparmaq qadağandır.
Butulkanın tıxacının sazlığına, möhkəmliyinə, yaxşı bağlanmasına, yeşiyə və ya səbətə düz qoyulmasına xüsusi fikir vermək lazımdır.
Içərisində şüşə butulka olan yeşik və ya səbəti götürməzdən əvvəl, əl tutan yerlərinin sazlığına əmin olmaq lazımdır.
Yeşik və ya səbəti iki nəfər yükləyib-boşaltmalıdır (aparmalıdır).
Boş butulkaların nəqli, boşaldılması və yüklənməsi zamanı onların boğazı yuxarı vəziyyətdə olmalıdır.
Aqressiv maddələrin boşaldılması və yüklənməsi zamanı rezin önlük, əlcək və boğazlı qaloşdan istifadə etmək lazımdır.
Əgər işçininin bədəninin hər hansı bir yerinə turşu və ya qələvi düşərsə, güclü su axını ilə yuyub sonra isə həkim məntəqəsinə müraciət etmək lazımdır.
Aqressiv maddələr avtomobilin banına (kuzovuna) aşağıdakı qayda ilə yığılmalıdır:
-yük avtomobilin banına (kuzova) etibarlı bərkidilməlidir;
-şüşə qabda olan yüklər bir-birinin üstünə və ya yanbayan müvafiq altlıqsız (araqatsız) qoyulmamalıdır;
-maye ilə dolu şüşə qablar dik, boğazı yuxarı qoyulmalıdır (yığılmalıdır).
Aqressiv maddə daşınan avtomobilin kuzovunda işçilərin olması qadağandır.
Aqressiv maddələr olan qabların mexaniki qaldırıcı ilə yüklənməsi və boşaldılması qadağandır.
Kalsium-karbid olan barabanın yüklənməsi, boşaldılması və nəqli zamanı taranın zədələnməməsinə, barabana suyun düşməməsinə xüsusi fikir vermək lazımdır.
Kalsium-karbid olan barabanın nəm yerdə saxlanılması qadağandır.
Kalsium-karbid germetik metal barabanlarda, döşəmədən 0,3 m hündürdə olan rəflərdə saxlanılmalıdır.
Kalsium-karbid saxlanılan taranın üstündə «Karbid» sözü yazılmalıdır.
Xlorlu əhəng çəlləklərini yükləyərkən, boşaldarkən və daşıyarkən kalsium-karbid üçün nəzərdə tutulduğu kimi ehtiyat tədbirləri yerinə yetirilməlidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, çəlləyin kipliyi pozulduqda xlorlu əhəngin parçalanması ilə zəhərli xlor ayrıla bilər.
Dostları ilə paylaş: |