Sug‘urtaning kelib

Sug‘urtalovchi

Sug‘urtalanuvchi

Sug‘urtaning obyekti

Sug‘urta himoyasi

Sug‘urta manfatdorligi

Sug‘urta javobgarligi

Qayta sug‘urta qilish

O‘zaro sug‘urta qilish

Sug‘urta vakillari

Sug‘urta guvohnomasi

Sug‘urta qoplamasini oluvchi

Quyidagi har bir atamaga alohida-alohida qisqacha tushuntirish berib o‘tamiz.

Sug‘urtalovchi. Sug‘urtani amalga oshiruvchi ixtisoslashtirilgan tashkilot. Tabiiy ofat yoki boshqa ko‘zda tutilmagan sabablar natijasida ko‘rilgan zararlarni sug‘urta qonunchiligi yoki sug‘urta shartnomasi asosidagi shartlarni ko‘zda tutib qoplashni o‘z zimmasiga oluvchi tashkilotlar. Bugungi kunda mamlakatimizda 20 tadan ortiq turli mulkchilik shakllaridagi sug‘urta tashkilotlari faoliyat ko‘rsatmoqdalar.
Sug‘urtalanuvchi. O‘ziga tegishli mol-mulkni sug‘urta qildirgan korxona, xo‘jalik tashkiloti yoki o‘z hayotini sug‘urtalovchi fuqarolar sug‘urtalanuvchi hisoblanadilar. Majburiy sug‘urta bo‘yicha sug‘urta tashkiloti ro‘yxatidan o‘tganlar yoki ixtiyoriy sug‘urta bo‘yicha shartnoma tuzib, sug‘urta badalini to‘laganlar sug‘urtalanuvchilar qatoriga kiradi.
Sug‘urtaning_obyekti_va_predmetlari.'>Sug‘urtaning obyekti va predmetlari. Mulk sug‘urtasida obyekt sifatida moddiy boyliklar mol-mulk ko‘zda tutilsa, shaxsiy sug‘urtada fuqarolarni hayoti sog‘ligi va mehnat qobiliyati ko‘zda tutiladi. Sug‘urta predmeti - ana shu obyektlarni tarkibiy qismlaridir, masalan, qishloq xo‘jaligi sug‘urta obyekti bo‘lsa, ekinlar hosili, chorva mollarining soni, mol-mulk xillari, binolar, inshootlar, transport vositalari sug‘urta predmeti hisoblanadi. Uy-joyda saqlanuvchi mol-mulklar obyekt bo‘lsa, uy-ro‘zg‘or buyumlari, mebellar, gilamlar, televizorlar bu sug‘urtaning predmeti hisoblanadi. Shaxsiy sug‘urta predmetiga ma’lum yoshga yetish, mehnat qobiliyatini yo‘qotish va vafot etish hodisalari misol bo‘la oladi.

Sug‘urta himoyasi. Sug‘urta himoyasi favqulotda, ko‘zda to‘tilmagan ofatlardan himoya qilishni muhim shartlaridan hisoblanadi. Qadim zamonlardan shaharlar tashkil etilganda hujumlardan himoya qilish uchun devorlar qurilgan va sug‘urta himoyasi ham bo‘lgan. Bu moddiy jihatdan sug‘urta fondidir. Sug‘urta himoyasi faqat fond emas, balki yetkazilgan zararlarni qoplash bilan bog‘langan taqsimlash va qayta taqsimlash munosabatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Bu munosabatlar Respublika, shahar, tuman miqyosidagi obyektlarga yetkazilishi mumkin bo‘lgan zararlardan himoyalashni ko‘zda tutadi. Bunday himoyalash aholiga tegishli mulklarni har xil sug‘urta hodisalaridan asrashga yordam beradi. Bunday himoyalash sug‘urtaning oldini olish funksiyasida o‘z ifodasini topadi.
Sug‘urta manfaatdorligi. Sug‘urta masalalari bilan shug‘ullanish unga nisbatan manfaatdorlikdan boshlanadi. Ishlab chiqarishni xavf-xatardan holi emasligi sababli sug‘urtalash masalalariga qiziqish boshlanadi, chunki sug‘urta obyekti zararlanganidan sug‘urtalanuvchiga zarar summasi beriladi. Bu summa sug‘urta qoplamasi deb ataladi. Sug‘urtalanuvchi zarar ko‘rganda uni qoplash uchun sug‘urtalovchidan sug‘urta summasini olishdan manfaatdor bo‘ladi.
Sug‘urta javobgarligi. Sug‘urtalanuvchi va sug‘urtalovchining qonunda yoki shartnomada ko‘zda tutilgan javobgarligi, o‘z zimmasiga olgan majburiyatlari, vazifalari. Agar ko‘rsatilgan hodisalaridan biri sodir bo‘lsa, u holda sug‘urta organlari o‘z zimmasiga olgan majburiyat asosida sug‘urta qoplamasi to‘laydi. Masalan, hayotni aralash sug‘urtasida 3 xil sug‘urta javobgarligi belgilangan. Shulardan biri shartnomada ko‘zda tutilgan yoshga yetish; ikkinchisi, baxtsiz hodisalardan birining sodir bo‘lishi natijasida sog‘ligini yo‘qotishi; uchinchisi, vafot etish hodisasidir. Bu hodisalaridan biri sodir bo‘lsa, sug‘urta tashkiloti sug‘urta qoplamasini to‘lash uchun javobgar hisoblanadi, shuni aytish kerakki, davlat sug‘urta tashkilotlari tomonidan ko‘zda tutilgan javobgarlik xususiy sug‘urta tashkilotlarida ko‘zda tutilgan javobgarlikdan farq qiladi. Bundan tashqari har bir sug‘urta tashkiloti sug‘urtaning har bir xili bo‘yicha o‘z javobgarligini o‘zi belgilaydi.
Qayta sug‘urta qilish. Sug‘urtalovchi shartnomada ko‘zda tutilgan o‘z majburiyatlarini butunlay yoki qisman boshqa sug‘urtalovchi (qayta sug‘urtalovchi)ga o‘tkazishi yoki qayta sug‘urta qilish.
Sug‘urta tashkiloti sug‘urtalanuvchining roziligi bilan asosiy shartnomani o‘zgartirmasdan turib sug‘urta shartnomalari asosida o‘zining javobgarligi, to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lgan boshqa sug‘urta tashkilotlariga topshirib, qayta sug‘urta qildirishidir. Sug‘urta hodisasi yuz berganda qayta sug‘urtalagan tashkilot shartnomaga ko‘ra o‘z zimmasiga olgan majburiyatlar doirasida javobgar bo‘ladi.
Birgalikda sug‘urta qilish. Birgalikda sug‘urta qilishda ikki yoki undan ortiq sug‘urta tashkiloti ma’lum obyektni sug‘urtalash yuzasidan bitta sug‘urta shartnomasi tuzadi. Bunda shartnomada har bir sug‘urtalovchining huquq va majburiyatlarini belgilovchi shartlar bo‘lishi kerak.
Sug‘urta vakillari. Sug‘urta vakillari sug‘urta xodimlari bo‘lib, o‘zlariga berilgan vakolatlariga muvofiq sug‘urtalovchi nomidan va uning topshirig‘i asosida ishlovchi jismoniy yoki yuridik shaxslardir.
Sug‘urta guvohnomasi (polisi). Sug‘urta munosabatlari tashkil etilganligiga guvohlik beruvchi hujjat. Ixtiyoriy sug‘urtada bunday hujjat birinchi badal to‘langandan keyin beriladi. Sug‘urta guvohnomasi (polisi)da xo‘jaliklarning nomlari, sug‘urtalangan shaxsning nomi, familiyasi, sug‘urta summasi yoki qoplamasi, sug‘urta tarifi, sug‘urta badali va boshqa ma’lumotlar ko‘zda tutiladi.
Sug‘urta qoplamasini oluvchi. Sug‘urta qoidalari yoki shartnomalarda ko‘zda tutilgan sug‘urta hodisalari sodir bo‘lganda yoki boshqa sabablar tufayli sug‘urta tashkilotlaridan ma’lum miqdorda qoplama (mablag‘) oluvchi yuridik va jismoniy shaxslar. Yuridik shaxslar uchun bu mablag‘lar ularning hisoblariga o‘tkaziladi.