Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

X ıl (is.) -  çox, xeyli. -  Bir xıl uşağı olan qadınnar çoxdu kətdə.
X ılt (is.) -  torta. -  Əti qavıranda qazanm dıvinə xıltı yığıhr.
Xıla  (is.) -  tualet,  ayaqyolu.  -  Xılam  daldey  yerdə  düzəldillər 
kin, görünməsin.  Qars və Cıldır ağzmda da həmin m ənada ışlənir.
Xım-xım  (sif.)  -   qaradinməz.  -   Mən  də  xım-xım  adam lan  heş 
xoşdamıram.
Xımırqurdu  (is.)  -   ağacqurdu.  -   Ağaca  xımırqurdu  tüşdüm ü, 
bir də görəcən çürüyüf.
Xım ır  (sif.)  -   çoxbilmiş  adam.  ~  Çox  naqadar  desən  x ım ır 
adamdı bu Ziyadxan.
Xımır-xımır  (z.)  -   az-az,  yavaş-yavaş.  -   Ambardar  qoixozun 
malını xımır-xımır yer.
Xımsı  (sif.)  -   sirli  adam.  -   Xımsı  adamlar  həm  də  qaraqavax 
olurlar.
Xıncmax  (f.)  -   əzmək.  -   Sədi  biimədi,  otdu  qav-qacağm  
üstündə xmcımladı.
Xınayaxdı  (is.)  -   toydan  əvvəl  qız  və  oğlan  evində  keçirilən 
mərasim.  - Bəsdi böün qızınm xmayaxdısını eliyir.
Belə bir bayatı da var:
Xma yaxdım əlinə 
Şana taxdım telinə.
Gümüş kəməri vurun 
Bu gəlinin belinə.
Xıncım-xıncım  (z.)  -  əzik-əzik.  -   İskam  əlinnən  salıf xıncım- 
xmcım elədi, uşax.
Xıpıxmax  (məs.)  -   aradan  çıxmaq.  -   Bo,  bu uşax  hara  xıpıxdı, 
görəsən.
X ır  (is.)  -   xırda  daş.  -   Yolun  çökəx’lərinə  xır  tökdülər.  Əmə 
yağam xda gənə yol söküldü.
Xırça  (sif.) -  balaca,  xırda.  -  Misilimin xırça bir  əmisi vanydı, 
özü də keçəl.
Xırxa  (is.)  -   qolsuz  və  yundan  sınnmış  köynək.  -   Ə şrəf kişi 
qartol əkirdi, əynində də xırxa.
Xırzel  (is.)  -   xərək.  -   Xırzelin  ucundan  tutmağa  adam  da 
yoxdu, hammı gedif işə.
Xırca  (sif.)  -   balacaboy.  -   Düzkətdi  Novruz  xu-ca  bir  kişiydi, 
əmə çox hirsdiydi.
Xırxalamax  (f.)  -   əli  ilə  boğazmdan  tutmaq.  -   Gecə  əvdamma 
oğru tüşmüşdü,  səsə çıxıf onu xırxaiadım.
Xırxı  (is.) -  mişar. -  N ann tişdəri olan pışqıya xırxı dellər.
Xırrı (sif.) -  daşlı. -  X ım  yerin otu tez sarahf solur.
X n p   kəsməx  (f.)  -   susmaq.  -   Mən  ora  çatanda  sözünü  xırp
kəsdi.
Xırtdatmax  (f.)  -   boğmaq.  möhkəm  bağlamaq.  -  Gönnüşüx', 
arvatdar baş yaylığmı  boğazınm altmnan xırtdadallar, indi belə döül.
Xirtiy (is.) -  boğaz. -  Urustamm xirtdiyi şişif damşammır.
Xıs  (is.)  -   dəm  qazı,  tüstü.  -   Ay  uşax,  qapıyı  aç,  təndirin  xısı 
əvi b a sıf
Xısdanmax  ( f)   -   tüstüləmək.  -   Sevə  yaxşı  çəx'mer,  xısdanır
(Q.).
Xısınnaşmax  (f.)  -   pıçıldamaq.  -   Gənə  bu  gəlinin  bacılan  nə 
xısmnaşxrlar.
Xışdamax  (f.)  -  əzmək,  qmnaq.  -Böyüx’  gədə  qav-qacağı 
xışdıyıf-töküf.
Xışma  (s.)  -   bır  ovuc,  bir  sıxma.  -   O  taxcadan  bir xışma  duz 
gəti töx’ duzdağa, qounnar yalasm.
Xiffət  (is.)  --  dərd,  düşüncə.  -   Bəsti  çox  xiffət  eliyir,  kətdən 
ayrıldığına görə.
Xillix' (is.) -  yağışda geyilən başlıqlı yapıncı.  - Xillix'li yapıncı 
adamı yağışdan  qoruyup (E.).
Xirtdəx'lix'  (is.)  -   paitann  boynuna  tikiiən  güiəbətinni  və 
naxışiı  bəzək. -Y engəm  donuma məxmərdən bir xirtəx’lix tikif.
Ximic  (sif.)  -   xəsis.  -  Ximic  qadmlar öz  uşaxlanna  da yeməx' 
vennəyə qızırğalanıliar.
Xingizdəməx'  (f.)  -   döymək,  əzişdirmək.  -   Qoruxçu,  pazıyı 
yo!an uşaxian  bərx’  xingizdədi  (Qaz.).
Ximirtcəx'  (is.)  -   qığırdaq.  -   Qaiş  kimi  bərk  olsa  da,  bəzi 
uşaxlar ətin ximircəyini xoşduyullar.
XirtdəxV/xirtix (is.) -  boğaz,- Xirtiyin də çox xəstəliyi var.

---

Xirtdəya  yığm ax  (f.)  -   bezdirrnək.  -   Bu  koprətivin  sədri 
tükançılatı laf boğaza yığıf.
X irpix'  (is.)  — vələmir.  -  Xirpix'  quruannan  söra  heş  kərəntiyə 
gəlmir.
X işrix'  (is.)  -   dolunun  bir  növü,  iri  dolu.  -   İyunun  əw əliydi 
Dərin dərədəydix, möhkəm xişirix' tüşdü, bir neçə quzuyu öldürdü.
1. X işdix' (is.) -  dar paltara,  qoltuq  altına və ya paçasma  əlavə 
edilən üçbucaq parça.  -  Köynəx'  dar olanda  qoltuğunun  altma  xiştix' 
tikillər km,  gen olsun.
2.  Xişdix'  (is.)  -   itm  boğazma  bağlanan,  ətrafma  iti  mismar 
bərkidilən xalta.  - X isdix' olmasa, itdər iti boğallar.
X izər  (is.)  -   iki  nəfərlə  işlədilən  iri  mişar.  -   Xizəri  arabir 
çarpazdıyıllar kin, yaxşı kəssin.
Xizərrəm əx' (f.) -  kəsmək.  -  Səfəraən Urşan ağacı xizərrədilər.
X op  (is.) -  kotanm (cütün)  torpağa girən hissəsi.  Buna kavahm 
da deillər. -  Xop koralanda torpağa girmir.
Xon  açmax  (f.)  -  qonaqlıq  etmək.  -  Getmişdix  Çivinniyə  bizə 
bir xon açdılar, gəl görəsən,
Xonctalam ax//honcuxlam ax  (f.)  -   at,  eşşək  və  dananm  təpik 
atrnası. -  Danalar yaza çıxdığma honcuxlaşıriar.
Xona (is.) -  xonça.  -  Belə bir atalar sözü var. -  Eşşəyin başma 
xona qoyullar, o da  dığırram f yerə tiişör.
Xonça  (is.)  -   toyda,  bayramda  hədi>
7
Ə  və  şimiyyatla 
bəzədilmiş  məcməyi.  -   Saydım,  Mələyin  gəlininə  düz  10  xonca 
apardıiar.
1.  X ora  (is.)  -   səpgili  yara.  -   Davadan  söra  uşaxlann  başını 
xora basmışdı, bu da bir xəstəliyiydi, çoxu keçəl oldu.
2.  X ora  (is.)  -  əkin  yerinə  ot  və  taxılın  tökülən  sünbüllərindən 
öz-özünə  bitən  ot.  -   Şumu  xoıa  basıf  tamam,  təmizaəməx'  də  çox 
çətindir.
Xoruzdanmax  (f.) -   kişilənmək,  özündən  çıxmaq.  -  A  bala,  nə 
xoruzdam rsan bunun üstünə.
Xorna  (is.)  -   işarə.  siqnal.  -   Kimsə  xoma  verdi,  içlas  da 
qızışdı, nə qızışdı.
Xorna.  çəx'məx'  (f.)  -   hammm  brdən  damşması,  nə  isə  tələb 
etməsi.  -   Öyün  kətdə  qalxoz  sədrini  təzədən  seçirdilər.  Camahat 
xoma çəkdi kin,  sədir çıxsm.
Xorum  (is.)  -   bir  büküm  ot  (təqribən  10-15  kq).  -  Qışda  mal- 
qoüna ölçü kimi otu-ələfı xorumnan verillər.
Belə bir atalar sözü  də var.
Martda mərəx, yan gərəx'
Apreldə bir xorum otuq gərəx'.
Xorumlamax  (f.)  -   otu  xorum  halmda  bükmək.  -   Malı 
alaflıyanda tavadan otu xorumluyuf gətirillər.
Xortdax  (is.)  -   cinə  oxşar,  anq,  çəlimsiz  bir  xnifoloji varlıq,  -  
Bu kişinin laf xortdağı çıxıf.
Xortum  -   udum  (numerativ  söz).  -   Xançoban  elə  xəsdədi  ki, 
bcğazmnan bır xortum su da keçmir.
Xosunnaşmax 
(f.) 
-  
xısın-xısm 
danışmaq, 
gizli-gizli
pıçıldaşmax. -  Toy qalıf orda, bunnar da orya dürtülüf xosunnaşırlar.
Xosumaı  (is.)  -   taxıl  biçinindən  sonra  taxıl  gövdəsinin  əkində 
qalan  yeri  xosamat  adlamr.  -  Kotan  yaxşı  əkəmmir,  xosumat  xopa 
dolaşır.
Xoşu  (sif.)  -   həyasız  (qadm).  -   Əyə,  bir  xoşunun  birini  pazı 
yennə  qaroyul  qoyuflar,  bir  qaz  düşdümü  ora.  vuruf öldürür,  sävına 
da söyür.
Xozan  (is.)  --  müvəqqəti  dincə  qoyulmuş  əkin  yeri.  -  Ağbaba 
və  Şörəyel  kəndlərində  əkinin  məhsuldarlığma  aid  belə  bir rəvayətİi 
ifadə - deyim var:
Əkdin xam.
Doldurdun dam.
Əkdin herix'
Oldun fərix.
Əkdin Xozan,
Dalınca uzan, ha uzan.(lO)
Xozannıx  (is.)  -   taxıl  biçinindən  sonra  əkilməmiş  sahə.  - 
Xozannıxda payızatan kəndin naxın dolamr.
Xösəx'Z/xöstəx' —  kiçik  ev.  -   Kazım  da  bir  xösəx  tikif özünə, 
onu saray bilır.

---