20 dekabr
Bu səhər Buskla dama çıxdım. Neçə il olardı ki, oranın qapısın açmırdım! Hər yan toz içindəydi,
tirlərin künclərindən hörümçək torları sallanırdı. UĢaqkən dama çıxmağı çox sevirsən, amma
yaĢlananda çox da xoĢuna gəlmir. Bir zaman sirrli və macəra dolu kəĢflər indi acı xatirələrə
çevrilir.
Noel üçün Ġsanın doğumunu canlandıran bəzək əĢyasını axtarırdım, tapmaq üçün xeyli qutu və
iki böyük sandığı açmaq məcburiyyətində qaldım. Köhnə qəzetlərə və bezlərə sarılmıĢ olan
Ġlarianın ən sevimli oyuncağı əlimə keçdi, uĢaqkən ən sevdiyi oyuncaq o idi. Daha altda,
Avqustonun heç dağılmamıĢ böcəkləri, böyüdücüsü, onları toplamaq üçün istifadə etdiyi alətləri
dururdu. QaĢıdakı bir qənnadı qutusunda Ernestonun qırmızı lentlə bağlanmıĢ məktubları vardı.
Sənə aid heç bir Ģey yox idi. Sən gəncsən, yaĢayırsan, dam hələ ki sənə aid bir yer deyil.
Sandıqların birindəki torbanı açanda uĢaqlıq çağlarıma aid və dağılmıĢ evimizdən çıxarılan bir
necə parça əĢya tapdım. Yanıq, qaralmıĢ Ģeylərdi, onları müqəddəs bir qalıq kimi çıxartdım.
Çoxu mətbəxə aid əĢyalardı: tökmə ləyən, bəyaz-mavi keramikadan hazırlanmıĢ bir qəddan, bir-
iki çəngəl, qaĢıq, bir tort qəlibi və üzsüz, dağınıq kitab səhifələri.
Görəsən hansı kitab idı? Xatırlaya bilmirdim. Ancaq etina ilə əlimə götürüb sətirləri nəzərdən
keçirməyə baĢlayanda hər Ģeyi xatırladım. Məni sonsuz, güclü bir həyəcan bürüdü: bu hər hansı
bir kitab deyil, uĢaqkən ən çox sevdiyim, məni hər Ģeydən çox xəyallara sürükləyən kitabım idı.
Adı «Ġki min ilin möcüzələri» idi və səncə bir elmi fantastika idi. Hekayə olduqca sadədi, amma
xəyallarla doluydu. Min səkkiz yüzüncü 50
illərin sonunda yaĢayan iki elm adamı təkamülün nəticələrini görmək üçün özlərini iki mininci
ilə qədər yuxuya verib dondururlar. Düz yüz il sonra bir elm adamı – eyni sənətdən olan bir elm
adamının nəvəsi – onların buzlarını əridib oyadır və kiçik, uçan bir dairənin üstündə dünyanın
hər yerinə təbliğatçı olaraq gəzintiyə göndərirdi. Bu hekayədə kosmosdan gələnlər, kosmos
gəmiləri yoxdur, yalnız insanın qədərini qeyri-adiləĢdirir, insan oğlunun əliylə qurduğu dünya
araĢdırılırdı. Yazıçıya görə insan oğlu çox Ģey etmiĢdi, hamısı da qeyri-adidir. Artıq dünyada nə
aclıq, nə də yoxsulluq vardı, texnologiya ilə birləĢən elm planetin hər guĢəsini bərəkətləndirmiĢ
və daha da əhəmiyyətlisi bu bərəkətin bütün insanlar arasında bərabər paylanmasını təmin
etmiĢdi. Cihazların çoxu insanların fiziki əməyini yüngülləĢdirmiĢdi, hər kəsin boĢ zamanı
boldu, və beləcə hər kəs özündə olan ən yaxĢı cəhəti inkiĢaf etdirə bilərdi. Yer kürəsinin hər
tərəfindən nəğmə, Ģeir, sakit və müdrik fəlsəfi deyimlər eĢidilirdi. Bu azmıĢ kimi uçan dairə
sayəsində bir yerdən o biri yerə getmək bir saatdan az zaman aparırdı. Ġki nəfər yaĢlı elm adamı
bu vəziyyətdən məmnun görünürdülər: onların inamla layihələĢdirdikləri hər Ģey həqiqətə
çevrilmiĢdi. Kitabın vərəqlərini çevirərkən ən çox sevdiyim Ģəkli də tapdım: iri cüssəli, saqqallı
Darvin və yekəqarın iki elm adamı xoĢbəxtliklə uçan dairədən yer kürəsini seyr edirlər.
Heç bir Ģübhə qalmasın deyə biri ən maraqlandığı sualı da vermiĢdi: «Bəs anarxistlər,
inqilabçılar hələ də varmı?». «Əlbəttə var,-deyə rəhbərləri gülümsəyərək cavab vermiĢdır, - onlar
üçün quzey qütbünün buzları altında salınmıĢ bir kənddə yaĢayırlar, beləcə də baĢqalarına zərər
vermək istəsələr də buna nail ola bilmirlər». Bir baĢqası da söhbətə qarıĢmıĢdı: «Bəs ordular,
necə olur ki, bir əsgər də görünmür?». Gənc isə deyirdi: «Artıq ordu deyilən bir Ģey yoxdur». O
anda ikisi də dərin bir nəfəs alırdı: Nəhayət insan oğlu baĢlanğıcdakı təmiz ürəkliliyinə üz
çevirmiĢdi! Amma bu, qısa sürən bir sevinc idi, çünki rəhbər əlavə edirdi: «Eh, belə də deyil.
Ġnsanoğlu məhvetmə ehtirasından xilas ola bilmədi, yalnız özünü cilovlamağı öyrəndi. Əskərlər,
toplar, süngülər artıq istifadədən düĢdü. Ġndi bunların yerinə kiçik, amma təsirli bir cihaz var.
Onun sayəsində artıq döyüĢ olmur. Bir dağın baĢına çıxıb onu aĢağı buraxmağımız bütün
dünyanı məhv etməyə bəsdir».
Anarxistlər! Ġnqilabçılar! Bu iki söz mənim uĢaq çağlarımın ən böyük qarabasması idi. Bəlkə
bunları anlamaq sənə çətin gələr, amma Oktyabr çevriliĢi yaĢadığım zaman on yeddi
yaĢındaydım. Qorxunc Ģeylərin baĢ verdiyini eĢidirdim, bir məktəb yoldaĢım mənə söyləmiĢdi
ki, lap yaxında kazaklar Romaya, Vatikana enəcək və atlarına müqəddəs çeĢmələrdən su
içirəcəklər. UĢaq vaxtı duyduğum bu qorxu beynimə həkk olunmuĢdu: gecə yuxuya gedərkən
Balkanlardan sürətlə gələn atların nal səslərini eĢidirdim.
Kim təsəvvür edərdi ki, bundan dəhĢətli səhnələr görəcəyəm, harda qalıb Roma küçələrində
qaçan atlar! UĢaqkən bu kitabı oxuyanda hey hesablayırdım ki, görəsən iki mininci ili görə
biləcəyəmmi? Doxsan yaĢında olmaq mənə olduqca uzaq görünürdü, amma qeyri-mümkün
deyildi. Bu düĢüncələr mənə yüngül sərxoĢluq, iki mininci ili görə bilməyəcəklərin qarĢısında bir
üstünlük duyğusu verirdi.
Ġndi iki mininci ilə yaxınlaĢdığımız an artıq o günü görməyəcəyimi bilirəm. Kədərlənirəmmi?
Xeyir, artıq çox yorğunam. Vəd edilən möcüzələrdən yalnız birini gördüm: o balaca, amma
güclü cihazı. Görəsən həyatının son günlərində doyunca yaĢamıĢ, doyunca görmüĢ, doyunca
eĢitmə duyğusunu qəfldən hər kəs hiss edə bilirmi? Görəsən indii yaĢadıqlarımı daĢ dövrünün
adamı da hiss edirdimi? Ġndi geridə qoyduğum bu yüz ili düĢünəndə sanki hər gün mənə qazanc
kimi gəlir. Bir gün, hələ bir gün: gecə günə, gün mövsümə mütənasib bir uzunluqdadır.
Ġndi də bəzi Ģeylər daĢ dövründə olduğundan fərqli deyil. GünəĢ doğur və batır. Astronomik bir
dəyiĢiklik varsa da bu, çox cüzidir.
Mənə elə gəlir ki, indi hər Ģey daha sürətlidir. Tarix daha çox yenilik yaradır, bizi sürətli, bir-
birindən fərqli xəbərin yağıĢına tutur. Ġnsan günün sonunda özünü daha yorğun hiss edir, sanki
bir həyatın sonundasan, məhv olursan. Yalnız Oktyabr çevriliĢi, kommunizmi 51
düĢünsən bəsdir. Mən onun doğumunu yaĢadım, bolĢeviklərin üzündən gecələr yuxuya gedə
bilmədim, onların ölkələrə yayıldığını, dünyanı ikiyə böldüyünü, burası ağ, orası qara
dediklərini, ağla qaranın davamlı vuruĢduğunu gördüm. Bu vuruĢu nəfəs-nəfəsə izlədik: bomba
vardı, biri çoxdan atılmıĢdı, amma hər an yenisi də atıla bilərdi. Sonra bir anda, o birilərə
bənzəyən günlərin birində televizoru açıram və bunların artıq olmadığını görürəm, sərhədlər
uçurulur, tel məftillər sökülür, heykəllər dağıdılır: bir aydan az bir müddətdə yüz ilin ən böyük
utopiyası bir dinozavr halına gəlir. Artıq mumiyalandı və o, qımıltısızlığıyla çox məsum bir
görünüĢü var, bir salonda sərgilənir, hər kəs önündən keçir və deyir: «Eh, nə böyükdü, of nə
qorxuncdu!»
Komunizm dedim, amma baĢqa bir Ģey də söyləyə bilərdim, gözlərimin önündən çox Ģey keçdi,
amma heç biri qalmadı. Nədən zaman qazancdı deyirəm, anlayırsanmı? DaĢ dövründə bir ömür
boyunca bu qədər hadisə olurdumu? Yağıntı mövsümü, çəyirtkə istilası, bir-birini sevməyən
qonĢuların davası, bəlkə də duman püskürən bir krater açan göydaĢının düĢməsi. Ġnsanın öz
tarlasından, öz nəhrindən o yanda bir Ģey yox idi, dünyanın geri qalan hissələrindən xəbərsiz
olmaqla zaman təbii olaraq daha yavaĢ axırdı.
Çinlilər bir-birinə deyərmiĢ ki, maraqlı illər görəsən. Səncə bu yaxĢı bir arzudur? DüĢünmürəm,
bu arzudan çox bir lənəti xatırladır. Maraqlı illər ən qalmaqallı hadisələrə Ģahid illərdir. Maraqlı
illər yaĢadım, amma bəlkə də sənin yaĢadıqların daha da maraqlı olacaq. Yalnız bəsit bir
astronomik hesab da olsa, bir minilliyin bitməsi özü qədər müdhiĢ bir həyəcan gətirir.
Səhərlər ağacdakı quĢlar iki mininci ilin yanvarın birində olduğu kimi eynilə 31 dekabr min
doqquz yüz doxsan doqquzcu ilin səhərində oyandıqları saatda gözlərini açacaqlar, eyni tərzdə
ötəcək, həmiĢə olduğu kimi yem axtarmağa gedəcəklər. Halbuki insanlar üçün isə fərqli olacaq.
Bəlkə də – təxmin edilən cəzanı hələ almadılarsa – daha yaxĢı bir dünya üçün, yaxĢı niyyətlə
çalıĢmağa baĢlayacaqlar. Belə olacaqmı? Bəlkə də. Bu ana qədər gördüyüm siqnalların hamsı
dəyiĢik, bir-birindən fərqlidir. Bu gün insanın istəklərinə dustaq, qarıĢıq və çox təhlükəli
cihazlardan istifadəyə meyilli biri olduğunu düĢünürəm, bir ayrı gün isə artıq pis günlərin geridə
qaldığını ruhun ən ali tərəflərinin artıq ortaya çıxmağına qərar verirəm. Görəsən hansı ittiham
doğrudur? Kim bilər, bəlkə ikisi də yox, bəlkə də iki minilliyin ilk gecəsində göy üzü insan
oğlunu, axmaqlığı və gücünü müdriksizcəsinəə xərclədiyi üçün cəzalandıracaq və yer üzünə atəĢ
və daĢ yağdıracaq.
Ġki mininci ildə sən iyirmi dörd yaĢında olacaqsan və bunları görəcəksən, halbuki mən itməyən
marağımı məzarıma sürükləyərək artıq bu dünyanı tərk edəcəyəm. Bu yenilikləri qarĢılamağa
hazır olacaqsanmı və bunlar səni qane edəcəkmi? Bu anda göydən bir pəri ensə və mənə üç
diləyimi soruĢsa nə istədiyimi bilirsənmi? Məni bir siçana, hamsterə, ya da ev hörümçəyinə, yəni
görünmədən sənin yanında qala biləcək bir Ģeyə döndərməsini istəyərdim. Sənin necə bir
gələcəyin olacaq, bilmirəm, xəyal da edə bilmirəm, səni çox sevdiyim üçün də bunu bilməmək
mənə əzab verir. Bir neçə dəfə bu məsələdən söz açdıq, sən gələcəyi heç də rahat görmürdün:
yeniyetməliyə xas o mütləqçi anlayıĢınla düĢünürdün ki, arxanca gəzən bədbəxtlik səni bəlli
olmayan bir vaxta qədər izləyəcək. Mənsə tam tərsinə düĢünürəm. Səni belə düĢündürən nədir,
deyə soruĢacaqsan. Buskun məsələsinə görə. Çünki sən it fermasında onu seçdiyin zaman, yalnız
daha çox itin arasından birini seçdiyinə inanırdım. O üç gün ərzində sən həqiqətən daxili
dünyanda daha inamlı bir vuruĢu nümayiĢ etdirdin: görüntü və ürəyinin səsi arasında, sən heç bir
Ģübhə duymadan, çox düĢünmədən ürəyinin səsini dinlədin.
O yaĢda olsaydım, bəlkə mən yumĢaq və ehtiĢamlı, gəzinərkən mənə qısqanacaqları tərzdə əsilli,
müĢk ətirli, bir it seçərdim. Ġnamsızlığım, böyüdüyüm Ģərait mənə çoxdan xarici görünüĢə
üstünlük verməyi tərbiyə etmiĢdi.
52
21 dekabr
Dünən damda uzun axtarıĢdan sonra özümlə Noel bəzəklərini və yanğından xilas olan tort
qəlibini aĢağıya endirdim. Deyəcəksən ki, Noel bəzəklərini baĢa düĢdüm Noeldəyik, bəs tort
qəlibi nədir? Bu qəlib mənim nənəmə, yəni sənin nənəin nənəsinə aiddi və ailəmizin qadın
tarixindən miras qalan tək əĢyadır. Uzun müddət damda qaldığı üçün pastlanmıĢdı, onu o dəqiqə
mətbəxə apardım, əlüzyuyanda sağlam əllərimlə sürtgəclə təmizləməyə baĢladım. Bir düĢünsənə,
bütün varlığı boyunca neçə dəfə sobaya girib çıxmıĢdır, neçə dənə bir-birinə bənzəyən, amma
fərqli əl onun üçün xəmir hazırlamıĢdır. Daha uzun ömürlü olsun deyə onu aĢağı endirdim, sən
də ondan istifadə et və hətta qızlarına təslim et, o da öz təvazökar qəlblik tarixində nəsillər
boyunca ailəmizin tarixini xatırlatsın, əks etdirsin.
Onu sandığın dibində görər-görməz səninlə münasibətimizin son dəfə yaxĢı olduğu günü
xatırladım. Nə zaman olmuĢdur! Bir il, ya da daha çox oldu. Nahardan bir az sonra qapını
döymədən otağıma girmiĢdin, əllərimi sinəmdə qoĢalaĢdırıb yatır, dincəlirdim; məni belə
görəndə gözyaĢlarını axıdaraq ağlamağa baĢladın. Hıçqırıq səsinə oyandım. «Nə var?» -deyə bir
yandan da oturmağa çalıĢaraq soruĢdum.
- «Nə oldu?».
-«Lap yaxında öləcəksən» - deyərək daha bərk ağlamağa baĢladın. Gülərək: «Eh, Allahım, ümid
edirəm ki, o qədər yaxında da yox,- dedim və sonra əlavə etdim, -bilirsənmi, sənə bilmədiyin
mənimsə bildiyim bir Ģey öyrədəcəyəm, beləcə artıq burda olmadığım zaman bunu edib məni
xatırlayacaqsan». Ayağa qalxdım, sən də boynuma sarıldın. Məni də bürüyən hisslərdən xilas
olmaq üçün dedim: «Ġndi sənə nə öyrətməyimi istəyirsən». Göz yaĢlarını qurulayaraq bir az
düĢündün və: «bir keks» - dedin. Sonra mətbəxə getdik, uzun bir döyüĢə giriĢdik. Əvvəl dirəndin
ki, önlük taxmayasan, «indi önlük taxsam, sonra sıra biqudilərə və baĢmaqlara gələcək, nə
qorxuncdur» - deyirdin. Növbə yumurtanın ağlarından qar hazırlamağa gələndə hafizənin
gücsüzlüyündən gileyləndin, sonra yağı yumurta sarılarıyla tam həll etmədiyin üçün hirsləndin.
«Soba kifayət qədər isti deyil» -deyə deyindin. ġokalat əritdiyim qaĢığı yalayarkən burnumun
ucu qəhvərəngində oldu. Məni belə gördükdə qəhqəhə çəkərək gülməyə baĢladın. «Bu yaĢında,-
deyirdin, - utanmırsanmı, burununu ucu köpək kimi ləkəlidir!»
O sadə keksi hazırlamaq üçün nahardan sonra bütün günü çalıĢdıq, mətbəxi acınacaqlı bir hala
saldıq. Qəfldən aramızda sonsuz bir yumĢaqlıq, günah ortaqlığına dayanaqlı bir nəĢə əmələ gəldi.
Nəhayət, keks sobaya salınanda və sən ĢüĢənin arxasından onun yavaĢ-yavaĢ qızarıb qabarmasını
seyr edərkən birdən-birə bu keksi niyə biĢirdiyini xatırlayıb ağlamağa baĢladın. Sobanın önündə
səni ovutmağa çalıĢırdım. «Ağlama, -deyirdim, -səndən qabaq dünyanı tərk edəcəyim doğrudur,
amma burada olmadığım zaman da, hələ yaĢayacağam, sənin hafizəndəki gözəl xatirələrdə
yaĢayacağam: ağaclara, bostana, bağçaya baxdıqda səninlə birlikdə keçirdiyimiz bütün xoĢbəxt
anları xatırlayacaqsan. Mənim oturacağımda oturanda, bu gün öyrətdiyim keksi hazırlayanda da
eyni Ģey olacaq və məni burnum qəhvərəngində qarĢında görəcəksən».
22 dekabr
Bu gün səhər yeməyindən sonra zala getdim və Ġsanın doğumunu canlandıran bəzəyimi hər
zamankı yerinə, buxarının yanına yerləĢdirdim. Əvvəl yaĢıl kartonu sərdim, quru samanları,
xurma ağaclarını, Həzrəti Yusif və Məryəm Ananını içində olduğu daxmanı, öküzü, eĢĢəyi və
ətrafa yayılmıĢ çobanları, qazlarıyla kəndli qadınları, çalğıçıları, donuzları balıqçıları, xoruzları,
toyuqları, qoyunları və keçiləri onun üzərinə düzdüm. Kəndin üstünə yapıĢqan bantla göyün
mavi kağızını yapıĢdırdım. Kometanı xalatımın sağ cibinə, xəbərçi kralları sol cibimə qoydum;
sonra tağın o biri tərəfinə gedib ulduzu bufetin üstünə asdım; altına, bir az o yana Kralları və
dəvələri düzdüm.
53
Xatırlayırsanmı? Sən kiçikkkən uĢaqlara xas o düzgün marağınla ulduzun və üç kralın daxmaya
yaxın olmalarına hirslənərdin. Uzaqda olanlar yavaĢ-yavaĢ irəliləməliydilər, ulduz bir az
qabaqda, üç Kral arxasında durmalıydı. Eyni tərzdə Ġsa körpənin də ən baĢdan yeməyə
oturmasına dözməzdin, bu səbəbdən gecə on ikidə onu axıra havadan endirirdik. Qoyunları yaĢıl
xalıların üzərinə düzərək ağlıma sevdiyin bir Ģey də gəldi: bu sənin uydurduğun bir oyundu və
təkrarlamaqdan heç bezməzdin. Bunu etməkçün Pasxadan ilhamlandığını sanıram.
Pasxa bayramında rəngli yumurtaları baxçada saxlamağı vərdiĢ etmiĢdim. Sən də Noeldə
yumurta yerinə qoyunları saxlayırdın, gözümdən yayındığın an sürüdən birinin götürür və ağla
gəlməyən yerlərdə saxlayardın sonra harda olsan da yanıma gəlir və ümidsizcəsinə mələməyə
baĢlayardın, əlimdəki iĢi buraxır, « hardasan itkin qoyuncuq, yerini söylə, səni xilas edim»-
deyərək axtarırdım.
Balaca qoyun indi hardasan? Bunları yazarkən sən kaktuslar, Koyote çaqqalları arasındasan,
oxuyarkən burda olacaqsan, mənim əĢyalarım da çoxdan dama çıxarılacaq. Söylədiklərim səni
xilas edə biləcəkmi? Xeyir, belə bir iddiam yoxdur. Bəlkə səni narahat edəcək, burdan
ayrılmadan sahib olduğun o pis təəssüratları qüvvətləndirəcək. YaĢlandığında bəlkə də məni
ancaq uzlaĢmaqdan mərhəmətə uzanan o əsrarəngiz yolu aĢmıĢ anlaya biləcəksən.
Mərhəmət deyirəm, diqqət et, iztirab deyil. Duyğudan iztirab olursa, o pis ruhlar kimi enib sənə
əziyyət verərəm. Amma təvazökar olmaqdansa, bəsit bir qız olmağı üstün tutsan, susmaq lazım
gəldiyində boĢ dedi-qodularla uysan da eyni Ģeyi edəcəm. Lampalar partlayacaq, tabaqlar
rəflərdən uçacaq, tumanlar çilçıraqlardan sallanacaq, səhər günəĢ doğduğu andan gecə
yarısınadək səni bir an belə rahat buraxmayacağam.
Xeyir, bunlar doğru deyil, heç bir Ģey etməyəcəyəm. Harda olsam da səni görmə imkanı olarsa,
mənasız keçirilmiĢ bir həyat görəndə necə üzülürdümsə elə üzüləcəm, eĢq qaçıĢını
tamamlamamıĢ bir həyat məni kədərləndirir. Özünə diqqət et. Böyüyəndə səhvlərin yerinə
doğruları qoymaq istəyəndə xatırla:Ġlk çevriliĢi insan öz içində etməlidir, bəli ilk və ən
əhəmiyyətli çevriliĢ budur. Ġnsan özü haqqında bir düĢüncəyə sahib deyildisə, bir məqsəd
uğrunda vuruĢmaq atılacaq ən təhlükəli addımdır.
Yolunu itirdiyini, çaĢdığını hiss etdiyin zaman ağacları düĢün, onların böyümə tərzini xatırla.
Unutma ki, yarpağı gur, amma kökü zəif bir ağac ilk güclü ruzgarda aĢar, halbuki kökü güclü və
yarpağı seyrək ağacda canının suyu min bir qüvvəylə dolaĢır. Köklər və yarpaqlar eyni ölçüdə
mütənasib olmalıdır, hadisələri izləyib, düzgün nəticə çıxarmağı bacarmalısan, ancaq bu yolla
gölgə və sığınacaq tapırsan, ancaq beləcə doğru mövsümdə çiçəklər və meyvələrlə dolana
bilərsən.
QarĢında xeyli yol açıldıqda hansını seçəcəyini bilmədiyin zaman, hər hansı birinə o an qədəm
qoyma, otur və gözlə. Dünyaya gəldiyin gün necə inamla və dərindən nəfəs aldınsa eləcə nəfəs
al, heç bir Ģeyin sənin diqqətini dağıtmasına yol vermə, gözlə və yenə gözlə. Dur, səssizcə dur və
ürəyini dinlə. Səninlə danıĢdığı zaman qalx və ÜRƏYĠNĠN APARDIĞI YERƏ GET.
54
Dostları ilə paylaş: |