vermektedir
331
. Ruslar kendi mallarının ve doğudan getirilen malların satış pazarı
larak
rının Rus kolonisinin varlığını kanıtlamaktadır. Rus
açları
ibi ticari eşyaların Hazar ülkesine Rus ve Bulgarlar tarafından
getirild
e değinerek şu haberi vermektedir:
o
İtil Bulgarlarıyla ilgilenmekteydiler. Ruslar da İtil Bulgarlarını oldukça
ilgilendiriyorlardı. Bulgar şehrinde Rus kolonisinin varlığı bu
önemi ortaya
koymaktadır. Bulgar şehirlerinde bulunan Aziz tasvirlerinin, taştan yapılmış haçların
ve çeşitli günlük yaşam eşyala
h
ve ikonları İtil Bulgarlarınca satın alınamayacağına göre bunlar Bulgar
şehrinde yaşamakta olan Hıristiyan Ruslara ait olarak kabul edilmektedir
332
. Bilyar
şehrinde yürütülen arkeolojik kazılardan elde edilen materyaller başkentte Rus
tüccarların, zanaatkârlarının ve papazlarının varlığını desteklemektedir
333
. İtil
Bulgarları Ryazan, Suzdal, Vladimir ve diğer Rus şehirlerinde
ticari koloniler
kurmuşlardı. Arkeolojik materyaller Rus topraklarında Bulgar üretim mallarının
oldukça yaygın olduğunu göstermektedir
334
.
İbn Havkal’ın “Yollar ve Devletler” kitabında bal, balmumu, yün ve
susamuru kürkü g
iğini, susamuru derisinin çoğunlukla Rus ülkesinde bulunduğunu ve Rusların
bunları Bulgar’da sattıklarına dair rivayeti ilgi çekicidir
335
. Rusların İtil Bulgarlarına
hangi malları sattıklarına dair İbn Rüsteh şöyle yazıyordu:
“Hazarlar Bulgarlarla ticaret yapmaktadırlar; aynı şekilde kendi mallarını onlara
getiren Ruslarla da ticaret yapmaktadırlar. Adı geçen nehrin (İtil) her iki tarafında yaşayan
onların (Ruslar) hepsi samur, kakım, sincap ve diğer hayvan derileri gibi mallarını onlara
(Bulgarlar) götürürler”
336
.
İbn Rüsteh’in çağdaşı olan el-Belhi de İtil Bulgarları ile Ruslar arasındaki
ticari münaseb te
“Rus ve Bulgar topraklarından
getirilen bal, balmumu gibi mallar Hazarya’dan ihraç
edilmektedir. (Hazar ülkesinden) Çeşitli ülkelere ihraç edilen kunduz derileri Bulgar, Rus
Kuyaba ülkelerinde akan nehirler dışında hiçbir yerde bulunmaz”
337
.
331
İbn Fazlan,
Seyahâ
tname, s.67.
332
M. D. Poluboyarinova,
Rus i Voljskaya Bulgariya v X - XV vv., Moskova, İzd. Nauka, 1989,
s.47.
333
Voljskaya Bulgariya i Rus, Kazan, İzd. KFAN SSSR, 1986, s.15-16, 97-112.
Russkih, s.219.
Türkler, s.293.
334
Valeyev,
Voljskaya Bulgariya, s.41.
335
Garkavi,
Skazaniya Musulmanskih Pisateley O Slavyanah i
336
Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağ’da
337
Hvolson,
İzvestiya, s.169.
279
İtil Bulgarlarının Ruslara sattıkları malları iki gruba ayırmak mümkündür.
zi Vladimir’e elçilerini
nd
iyi bir şekilde işleyerek hazırlıyorlar ve ihraç ediyorlardı. Orta Asya’da olduğu gibi
Birinci gruba İtil Bulgarlarının kendilerinin ürettikleri tarım ve
zanaat ürünleri ile
hammaddeler, ikinci gruba ise doğudan gelerek İtil Bulgarları aracılığıyla Ruslara
satılan mallar girmektedir
338
.
İtil Bulgar topraklarının tek ve bağımsız bir devlet haline dönüşmesi ülkenin
ekonomisini de güçlendirmişti. İtil Bulgarlarının dış politik münasebetleri
genişlemiş ve milletlerarası alandaki otoritesi artmıştı. Bulgarlar aynı zamanda
kendi itibarlarını yükseltmek için de yakın ve uzak komşularına cömert hediyelerde
bulunabiliyorlardı. 1006 yılında İtil Bulgarları Kiev Kne
gönderdiklerinde yapılan İtil Bulgar-Rus ticari anlaşması esnasında da böyle
olmuştur: “Bulgarlar elçilerini hediyelerle Kiev Knezi Vladimir’e gönderdiler,
Vladimir memnuniyetle onların İtil ve Oka’da korkusuzca ticaret yapmalarına
müsaade etti”
339
.
İtil Bulgarlarında tarımın gelişmesiyle birlikte tarım ürünlerinin
ticareti de
artmıştır. Tverskaya Kroniği 1024 yılında Rus ülkesinde meydana gelen açlık
esnasında insanların Bulgarlara giderek onlardan buğday ve yemek aldıklarını ve bu
şekilde hayatta kaldıklarını yazmaktadır
340
. İtil Bulgarları yalnızca açlık yıllarında
değil normal zamanlarda da tahıl ticareti yapmaktaydılar. V. N. Tatişçev’in 1183 yılı
rivayetinde İtil Bulgarlarının ticari malları arası a tahıl da sayılmaktadır. Tahıl
dışında hayvancılığın gelişmesine muvazi olarak İtil Bulgarlarının önemli sayıda
koyuna sahip oldukları ve bunları Ruslar da dahil pek çok bölgeye sattıkları
bilinmektedir
341
.
Zanaatın gelişmesiyle birlikte İtil Bulgarlarının Ruslara yaptıkları zanaat
ürünü ihracatı da artmıştır. Bulgar dericileri ayakkabı, ceket ve diğer deri ürünlerini
338
Valeyev,
Voljskaya Bulgariya, s.71.
339
Amirhanov,
Tatarskaya Sotsialno-Filosofskaya Mısl, s.59.
,
Voljskaya Bulgariya, s.71-72.
340
Yücel,
İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, s.496.
341
Valeyev
280
Rusya’da da en iyi deri ve ayakkabılar “Bulgari” olarak adlandırılıyordu. “Tulup”
342
kelimesi de Rusçaya Bulgar-Tatarca’dan geçmiştir.
İtil Bulgarlarının ürettiği çömlekler Ruslar tarafından oldukça rağbet
görmekteydi. Vladimir, Suzdal, Gorohovets, Ryazan, Pronsk, Pereyaslavl,
Ryazanskiy, Murom, Yaropolç Zalesskiy, Beloozero, Moskova,
Zvenigorod ve
diğer Rus şehirlerinde İtil Bulgar çömlek keramik kalıntıları ortaya çıkarılmıştır.
unların dışında arkeolojik materyallere dayanarak İtil Bulgarlarının Ruslara kilit,
tarım a
şyaları, cam eşyaları v.b. ürünleri sattıkları söylenebilir
343
.
Ruslar
kakım, kutup tilkis
mum, ha
ulgar tüccarları, zanaatkârları ve ustaları yaşamıştır. Onları
ş
aya çağırmışlar, yerleşip kalmaları için borç para vermişler ve ücret
B
letleri, silah çeşitleri, süs eşyaları, kemikten el işi ufak eşyalar, taş gibi inşaat
malzemeleri, kap kacak, pamuk kumaşı, ipek kumaşı, baharat, meyve, ziynet
e
ın İtil Bulgarlarına sattıkları ürünler ise şunlardı: “kunduz, samur,
i, ağaç sansarı, tilki, tavşan
ve sincap derileri ile köle, cariye, bal,
m keten, keten ürünleri, bronz ayna, oymalı kemik, döküm, kuyumculuk ve
keramik zanaatı ürünleri”
344
.
İtil Bulgarları ile Ruslar arasındaki ticari münasebetler XII. yüzyılda çok
daha aratarak devam etmekteydi. Rus kroniklerinin rivayetlerine göre 1120 yılına
kadar İtil Bulgarları ile Ruslar arasındaki ticari münasebetlerin kötüleşmesine dair
bir işaret yoktur. Rus kronikleri 1120 yılında Yuriy Dolgorukiy’in kardeşiyle
Bulgarlar üzerine sefer yaptığını haber vermektedirler. Kronikler 1220 yılına kadar
karşılıklı seferler hakkında bilgi vermektedirler
345
. Fakat bu dönemde de ticaret
devam etmekteydi. Kuzey-doğu
Rus şehirleri Ryazan, Suzdal, Vladimir, Murom,
Novgorod vb.’lerinde B
buralarda ya am
tayin etmişlerdir
346
. V. N. Tatişçev 1183 yılında İtil Bulgarlarının Ruslarla
durmadan ticarete devam ettiklerini ve İtil ile Oka üzerindeki Rus şehirlerinde
342
Muhtemelen Türkçe’den Rusçaya geçmiş olan “Tulup” kelimesi şu an da Rusça’da gocuk
anlamına gelmektedir, V. G. Şçerbinin,
Bolşoy Russko-Turetskiy Slovar, Moskova, İzd. Russkiy
Yazık, 1998, s.607.
343
Valeyev,
Voljskaya Bulgariya, s.72-73.
344
B. A. Rıbakov, “Torgovlya i Torgovıe Puti”,
İstoriya i Kultura Drevney Rusi, T.I, Moskova-
ar Türk Asıllı Sülale, İstanbul, TDAV Yayınları,
Leningrad, İzd. AN SSSR, 1948, s.319-326.
345
Fahrutdinov,
Oçerki, s.87-91.
346
A. H. Halikov,
Rus Tanınan 500 Bulgar-Tat
1995, s.7.
281