T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Seyahatnâme
- Voljskaya Bulgariya v Domongolskoe Vremya (X – Naçalo XIII Vekov)
Seyahatnâmesi’nden bilinmektedir 38 . Demek ki, Bulgar boyunda en azından şu andaki bilgiler ışığında İslamiyeti kabul eden ilk yöneticinin Almuş olduğunu söylemek mümkündür. Onun ne zaman ve ne şekilde Müslüman olduğu bilinmiyor. Mesudi, Murûc Ez-Zeheb adlı ünlü eserinde onun ismini vermez fakat Bulgar hükümdarı 922 yılında Halife Muktedir Billâh zamanında gördüğü bir rüya sebebiyle Müslüman oldu demiştir 39 . XII. yüzyılın ortalarında İtil Bulgar ülkesine seyahat ederek gördüklerini yazan ünlü Arap coğrafyacısı Ebu Hamid Endülisi’nin rivayetine göre dindar bir kişi Bulgar’a gelerek hükümdarın hasta olan karısını ve kızını iyileştirmiş ve bu sayede Bulgar yöneticileri ve halkı Müslüman olmuşlardır 40 . Belki de karısı ve kızı dindar bir kişi tarafından iyileştirilerek Müslüman olan hükümdar Almuş Han’dı. Onun İslamiyeti kabulü ise halkın kitlesel olarak bu dine yönelmesini teşvik edebilirdi. Bulgar İlteberi Almuş Hazarlara karşı ayaklanma niyetiyle Orta İtil’deki boyları kendi idaresi altında birleştirme gayretindeydi. Fakat idareci Bulgar boyu diğer boyları hâkimiyet altına aldıkça askeri-politik mücadelenin dışında kendi kültleri ve inançları bulunan farklı boy ve soyları ideolojik olarak birleştirmek için de uğraş vermekteydi. Boylar üzerinde etno-politik birleşimi meydana getirmek için yerliler arasında kökleri bulunmayan, tek standartta olan, evrensel ve bütünleştirici bir din sisteminin olması gerekiyordu 41 . Üstelik yeni inanç yönetimin hâkimiyetini de tamamen yasallaştırarak güçlendirebilirdi. İlteber Almuş devrinde güneydeki Yahudi Hazarların boyunduruğundan kurtulmak için Orta Asyalı tüccarların da tesirleriyle İslam âleminin desteğini sağlamak amacıyla mücadeleye girişildiği açıktır. Bu maksatla Bulgar toplum katmanının tüm kısımları tarafından İslamiyetin benimsenmesi ve resmi devlet dini haline getirilmesi çalışmaları hız kazanmıştır. Burada şu soru akla gelebilir: Neden Hıristiyanlık ve Musevilik gibi diğer evrensel dinler değil de İslamiyet tercih 38 İbn Fazlan, Seyahatnâme, Önsöz ve Tercüme: Ramazan Şeşen, İstanbul, Bedir Yayınları, 1995, s.51. 39 Mesudi, Murûc Ez-Zeheb, s.73. 40 Puteşestvie Abu-Hamida al-Garnati, s.30; Şeşen, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 182-183. 41 İzmaylov, İslam v Voljskoy Bulgari, s.178-179. 94 edilmiştir? Bunun cevabı F. Ş. Huzin ve G. M. Davletşin tarafından şöyle verilmiştir: “Hıristiyanlık bu dini kabul eden devlet ve halklarla temas sağlanması yönünde yetersizdi. Eski Ruslar henüz Hıristiyanlaşmamıştı. Gerçekten de Bulgarların henüz Hazar Kağanlığı’nın dâhilinde Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda Bizans İmparatorluğu’yla komşu olarak yaşarlarken Hıristiyanlıkla tanıştıklarını zaman zaman meydana gelen olaylardan bilmekteyiz. Alp-İlitver kendi mahiyetiyle birlikte VII. yüzyıl sonunda Hıristiyanlığı kabul etmiştir. Yüzyıl sonra Hazar toprakları dâhilinde bulunan Kırım’da Got Metropolitliği kurulmuştur. Ne var ki, Bulgar boyları kitlesel olarak yine eski pagan inanışlarını muhafaza etmişlerdir. Bulgarların Yahudilik dinini benimsemeleri daha büyük olasılıktı. Çünkü VIII. yüzyıl sonu – IX. yüzyıl başında Hazar Kağanı Obeday devrinde bu din devlet dini olarak kabul edildi. Ne var ki, Bulgarların bütün tarihi ve kültürü Yahudi olmayan Orta Asya ve Arap doğusuyla bağlantılıydı. Bilindiği üzere İtil Bulgarları Hazar Kağanlığı’nın Knez Svyatoslav tarafından bozguna uğratıldığı 965 yılına varıncaya kadar Kağanlığın hâkimiyeti altındaydılar ve ona vergi ödüyorlardı. Yahudiliğin kabulü sadece ısrarlı bir şekilde bağımsız olmak isteyen Bulgar Devleti’nin vassallık durumunu kuvvetlendirirdi. Böyle utanç verici vassallık altında yaşamaktan kurtulmak için İlteber Almuş tahkimat amacıyla şehir-kale inşası ve devlet otoritesini yükseltmek için Halife Muktedir’e müracaat etti” 42 . Aynı sorunun cevap arayışında İ. L. İzmaylov da İtil Bulgarlarının Hıristiyanlığı benimsemesinin Hazar Kağanlığı’nın Bizans İmparatorluğu ile işbirliği içerisinde bulunmasından ve İmparatorluğun Orta İtil’de herhangi bir etkisi bulunmadığından dolayı mümkün olmadığını düşünmektedir. Aynı şekilde Yahudilik de boyundurukları altında oldukları ve bu yüzden mücadele ettikleri Hazarların dini olduğu için kabul edilemezdi 43 . Demek ki, İslamiyet tercihinde o zaman oluşan politik şartlar etkili olmuştur. İslamiyetin tercih edilmesiyle ilgili olarak burada şunu da söylemek gerekir ki, İtil Bulgarları Gök-Tanrı dini şeklinde bir inanışa sahiptiler 44 . Bu da kökeni en eski Türklere kadar dayanan bir inanış olarak İslamiyetle örtüşen yanları (tek ilah, cihat) oldukça fazla olduğundan dolayı Bulgarların İslamiyeti kabulünü ve intibakını kolaylaştıran bir unsurdur. Fakat esas etken ekonomik faktörlerdir. Burada neden o zaman aynı soydan olan Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı kabul etti? Sorusu akla gelebilir. Onun cevabı olarak ise Balkan yarımadasına İslamiyetin ancak Osmanlılar döneminde girmeye başladığını 42 F. Ş. Huzin, Voljskaya Bulgariya v Domongolskoe Vremya (X – Naçalo XIII Vekov), Kazan, İzd. Fest, Kazan, 1997, s.111. 43 İzmaylov, İslam v Voljskoy Bulgari, s.179. 44 Devletşin, Voljskaya Bulgariya: Duhovnaya Kultura, s.57-75. 95 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|