T. C. İStanbul üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih ana biLİm dali
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rannie Bolgarı Na Volge
- A. e.
- Keramika Pamyatnikov Voljskoy Bolgarii K Voprosu Ob Etnokulturnom Sostave Naseleniya
- 1.2.3. İtil Bulgar Devleti’nin Kuruluşu
- Bulgarların Kökeni
İtil Bulgar Devleti yalnızca Türk kökenli boylara dayanmamaktaydı. Türklerin yanı sıra bölgede onlardan önce meskûn olan yerliler de bulunmaktaydı. İtil Bulgarlarının etno-kültür konusuna o yada bu şekilde değinen arkeolojik çalışmalarda erken dönem İtil Bulgarlarının çok unsurlu bir etnik yapıda oldukları hususunda birçok araştırmacı hemfikirlerdir. Çünkü bu arkeolojik verilerden açıkça anlaşılmaktadır. Örneğin V. F. Gening Bolşe Tarhan Mezarlığı’ndaki envanterler arasında yer alan oylumlu ve dibi yuvarlak yassı kapların Batı Sibirya kökenli Ugor etnik grubuna ait olduğunu belirtmiştir 216 . V. F. Gening’e göre Tankeev mezarlığındaki benzer keramik örnekleri de İtil Bulgar nüfusu arasına dâhil olan Udmurtlara aittir 217 . Ancak yine erken dönem Bulgar kültürünü temsil eden arkeolojik kalıntılardan Tankeev mezarlığını araştıran A. H. Halikov, bu mezarlıkta Türk ve Fin-Ugor unsurlarının varlığına dikkat çekmiş ve bu mezarlığı bırakan nüfusun asıl Bulgar etniğiyle doğrudan ilişkisi olmayan kabileler olduğunu vurgulamıştır 218 . Çeptsa, Yukarı Kama ve Başkurdistan’da bulunan Tankeev, Kokryatsk, Hryaşevsk mezarlıklarındaki Ugor unsurlarının varlığı ilgi çekicidir. Bu bölgelerde çıkarılan yuvarlak dipli keramikler, özgün kadın süs eşyaları Ugor unsurunun yukarı ve orta Kama bölgelerinden İtil Bulgar Devleti’nin kurulduğu Orta İtil’e geldiğini açıkça ortaya koymaktadır 219 . Tankeev Mezarlığı’nı oldukça detaylı bir şekilde araştıran E. P. Kazakov buranın Ugor ve Türk-Ugor nüfusunun kültürlerini içerdiğini tespit etmiştir 220 . A. P. Smirnov ve V. F. Kahovskiy ortak çalışmalarında İtil Bulgar halkının İtil boylarına göç eden boylar ile onlar gelmeden önce bölgenin sakinleri olan ve arkeolojik olarak İmenkovsk diye adlandırılan yerli nüfusun birbirlerini karşılıklı olarak asimile etmeleri sonucunda oluştuğunu vurgulamışlardır 221 . Aynı yazarlar İtil Bulgar Devleti’nin etno-kültürel temelini Bulgar ve Suvar boylarıyla yerli Fin-Ugor 216 Gening, Halikov, Rannie Bolgarı Na Volge, s.139. 217 A. e., s.142. 218 A. e., s.83. 219 Kazakov, Kultura Ranney Voljskoy Bolgarii, s.23. 220 A. e. 221 V. F. Kahovskiy, A. P. Smirnov, Gorodişçe Hulaş i Pamyatniki Srednevekovya Çuvaşskogo Povoljya, Çeboksarı, 1972, s.100. 62 kabilelerinin (Mari, Burtas, Umdurt, Çeremiş vs.) oluşturduğunu düşünmektedirler 222 . A. H. Halikov’a göre İtil Bulgar Devleti’nin esas nüfusunu Bulgar kökeninden olmayan Türkçe konuşan boylar oluşturmaktaydı 223 . Moğol istilası öncesi İtil Bulgar keramiklerini inceleyen T. A. Hlebnikova Bulgarların kültüründe Türk, Fin ve Alano-Saltovo olmak üzere üç unsuru ön plana çıkarmaktadır 224 . İtil Bulgar Devleti henüz kurulmadan önceki döneme ait pagan mezarlıklarının keramiklerini inceleyen T. A. Hlebnikova bu keramikleri 6 gruba ayırmıştır. Yuvarlak keramikler ve altı düz çömleklerin yer aldığı İlk üç grubu Bulgaro-Saltovo kültür dairesine dâhil etmiştir 225 . V. F. Gening Orta İtil’e gelen Bulgar boylarının onlardan önce bu bölgede yaşayan ve arkeolojik olarak İmenkovsk kültürü olarak adlandırılan kalıntıları bırakan nüfusla herhangi bir temasa girmediklerini ve onlar geldikleri sıralarda İmenkovsk nüfusunun bölgeyi terk etmiş olduklarını düşünmektedir 226 . Bu görüşün aksine olarak İtil Bulgarları üzerine yaptığı araştırmalarla ünlü arkeolog ve tarihçi R. G. Fahrutdinov İmenkovsk kültürünün doğrudan erken dönem Bulgarlarına geçtiğini düşünmektedir. O Bulgar arkeolojik kalıntıları içerisinde yer alan yassı dipli ve oylumlu keramiği İmenkovsk nüfusuyla ilişkilendirmiştir 227 . Şayet R. G. Fahrutdinov bu varsayımında haklıysa İtil Bulgar etnik yapısına İmenkovsk kültürünün tesirini kabul etmek gereklidir. Tüm bu görüşlerin sonucunda İ. Kafesoğlu’nun dediği gibi Bulgarlar Hun Türkleriyle Ogur Türklerinin karışıp birleşmesinden meydana gelmiş yeni bir Türk topluluğu olarak 228 Orta İtil bölgesinde yerleşmişler ve buraya kendileriyle aynı dönemlerde veya daha evvel gelen diğer Türk boylarını da hâkimiyetleri altına almışlardır. Aynı dili konuşan Türk boylarının benzer geleneklere sahip olmaları ve 222 A. e., s.108. 223 İstoriya Tatarskoy ASSR (S Drevneyşih Vremen Do Naşih Dney), Kazan, Tatknigoizdat, 1968, s.39. 224 T. A. Hlebnikova, Osnovnıe Proizvodstva Voljskih Bolgar Perioda X – Naçala XIII v., Kazan, Avtoreferat Dissertatsiya Kand. İst. Nauk, 1964, s.23. 225 T. A. Hlebnikova, Keramika Pamyatnikov Voljskoy Bolgarii K Voprosu Ob Etnokulturnom Sostave Naseleniya, Moskova, İzd. Nauka, 1984, s.30-73. 226 Gening, Halikov, Rannie Bolgarı Na Volge, s.153. 227 R. G. Fahrutdinov, Arheologiçeskih Pamyatniki Voljsko-Kamskoy Bulgari i Ego Territoriya, Kazan, Tatknigoizdat, 1975, s.30-31. 63 kültürel yakınlıkları sayesinde kaynaşmaları da kısa sürmüş olsa gerektir. Bölgedeki Fin-Ugorların Bulgar etnik kimliğine katkısı oldukça az olmuştur. Halbuki Fin- Ugorlara Bulgarların kültürel tesirleri çok daha fazla olmuştur 229 . Bu Türk boyları yerli Fin-Ugor kabileleriyle de temasa geçerek belli bir süreç dâhilinde Bulgar adıyla bir devlet teşekkülü meydana getirmişlerdir. Bu arada İslamiyetin kabulünün de bu birleşmeye menfi tesiri olduğunu unutmamak gerekir. 1.2.3. İtil Bulgar Devleti’nin Kuruluşu Bulgarların Güney-doğu Avrupa’nın bozkırlarında başlattıkları ve X. yüzyıla kadar devam eden göç dalgaları Orta İtil-Kama bölgesinin yerli nüfusu üzerinde Türk hâkimiyetinin sağlanması sonucunu doğurmuştur. Bölgede toprak sürerek yapılan tarımın gelişmesi ve yüksek kalitede zanaat üretiminin başlaması şeklinde arkeolojik materyallerde ifadesini bulan toplumun sosyal ayrışma sürecini ve bu temelde oluşan yeni sosyal düzeni teşvik eden gelişmiş ekonomik faaliyetlerin ortaya çıkması da bu göçlerle bağlantılıdır 230 . Bilindiği üzere devletler toplumların uzun bir tarihi süreçte üretim gücü esasında belli bir derecede gelişmelerinin doğal sonucu olarak meydana gelmektedir. Devletin oluşum sürecinde İtil Bulgarlarının iç sosyo-ekonomik ön şartları F. Ş. Huzin’in tabiriyle, I. Bin yılın sonlarında ilkel ve boylar arası münasebetlerin nihai olarak ayrışmasıyla oluşan yarı göçebe konfederasyonu şeklindeydi 231 . Bulgar Devleti’nin kurulmasındaki başlangıç aşamasından bahsederken iki önemli durumu göz önünde bulundurmak gerekir: 1)Hazar saldırılarından kurtularak Orta İtil’e gelen Bulgarlar, eski devirlere dayanan uzun süreli devlet geleneğine sahiplerdi. 2) M. S. 1. Bin yılın ikinci yarısında Orta İtil’de etno-kültürel ve etno- politik durum son derece karmaşıktı. Bu durum Bulgarların yükselmesinde önemli rol oynamakla kalmamış, İtil kıyılarında yeni bir devletin şekillenmesinde kilit rol 228 Kafesoğlu, Bulgarların Kökeni, s.3. 229 Abrar Karimullin, Tatarı Etnos i Etnonim, Kazan, Tatknigoizdat, 1988, s. 31-32. 230 Huzin, Voljskaya Bulgariya v Domongolskoe Vremya, s.40. 231 A. e., s.39-40. 64 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|