T. C. MĠLLÎ EĞĠTĠm bakanliğI

 

 

30 

2.2. Mikroskop Cihazlarının Aydınlatma Lambası Besleme 

Ünitelerinin ÇalıĢması 

 

Daha  önceki  bölümde  besleme  devresinin  özelliklerini  ve  yapısını  görmüĢtük.  Bu 

bölümde ise devrenin ve sistemin nasıl çalıĢtığını ele alacağız.  

 

ġekil 2.3: AC gerilim kontrol devresi

 

ġekil 2.3’te cihazda kullanılan kontrol devresi görülmektedir. Devrenin çalıĢması ile 

ilgili detayları aĢağıda bulabilirsiniz. 

 

Dimmer devresi ıĢık Ģiddetini ayarlayan bir devredir. 220V AC gerilim ve 50 Hz’lik 

Ģebeke frekansında çalıĢmaktadır. Devre ıĢık Ģiddeti ayarını P potansiyometresi vasıtası ile 

yapmaktadır. 

 

Triyağın  iletkenliği  dolayısı  ile  yükte  harcanan  güç  gate  ucuna  uygulanan  pals 

sinyalleri  ile  kontrol  edilir.  Bunun  nasıl  gerçekleĢtiği  dalga  Ģekillerinden  daha  iyi 

açıklanabilir. 

 

AĢağıdaki  Ģekilde  (A)  kaynağın  dalga  Ģeklini,  (B)  tetikleme  palslerini,  (C)  yük 

uçlarındaki gerilimi, (D) triyak uçlarındaki gerilimi (taralı kısımlar) gösterir. 

 

ġekil 2.4: Sinyal Ģekilleri

 

---

 

 

31 

Gate  ucuna  hiçbir  gerilim  uygulanmazsa  triyak  her  iki  alternansta  da  yalıtkandır. 

Gerilimin  hemen  hemen  hepsi  triyak  uçlarında  düĢer  ve  enerji  yüklenmez.  Yükün 

enerjilenme  zaman  aralıklarını  tetikleme  palslarının  zaman  aralıkları  tayin  eder.  ġekil  2.4’ 

teki  B  sinyali  gate  ucuna  uygulanırsa  triyak  uçlarındaki  D  sinyali  (taralı  kısımlar)  ve  yük 

uçlarında C sinyali (taralı kısımlar) meydana gelir. Bundan çıkan sonuç, her iki alternansta 

da  gate  akımı  akıncaya  kadar  yük  kontrolü  yapılmaz.  Gate  akımı  baĢladığı  alternanslarda 

triyak iletken olur. Bu iletkenlik o alternansların bitimine kadar devam eder. 

 

AC’de çalıĢan triyaklar, her zaman pals jeneratörlerinin ürettiği gerilimlerle faz farklı 

olarak  ateĢlenerek  çalıĢtırılmasının  yanında  daha  basit  ve  pratik  bir  yöntem  gate  ucu 

geriliminin ayarlı bir faz geciktirici üzerinden uygulanması ile de çalıĢtırılır. Bu sözü edilen 

ayarlı  faz  geciktirici  RC  zaman  geciktirme  devresidir.  A2  anodundan  aldığı  AC  gerilimin 

fazını  genelde  potansiyometre  ile  0-180°  arasında  ayarlanarak  gate  ucuna  uygulanmasını 

sağlar. 

 

Bu çeĢit devrelerde RC zaman geciktirme devresi yanında bir de tetikleme elemanına 

ihtiyaç duyulur. Bu tetikleme elemanı SUS, SBS, DĠYAK vb. olabilir. 

 

Bir faz geciktirme devresinin hesabı aĢağıdaki gibi yapılır. 

 



 

Yükün çalıĢtığı gerilimin frekansına göre alternans süresi hesaplanır. 



 

Bir alternans 180 ° olduğuna göre 10°lik süre hesaplanır. 



 

1’lik  süre  bilindiğine  göre  kaç  derecelik  faz  gecikmesi  yapacaksa  ikisinin 

çarpımı faz geciktirmesi süresini verir. 

 

Seçilen  faz  gecikmesi  için  kullanılacak  R  ve  C  değerlerinden  biri  sabit  seçilerek 

hesaplanır.  ġekil  2.3’teki  devreye  enerji  verildiğinde  T  =  R*C  eĢitliğinden  kondansatörün 

Ģarj ve deĢarj süreleri P ve R1 dirençleri vasıtasıyla belirlenir. Bu süre, triyağın tetiklenme 

açısını belirler. Fakat bu açı 90° yi geçemez. Bunun için C2 kondansatörü tetikleme açısını 

geciktirmek için devreye konmuĢtur. Fakat yinede 180° ye ulaĢamaz. Bunun için devreye bir 

de  diyak  eklenmiĢtir.  Böylece,  triyak  yaklaĢık  0°  ile  180°  arasında  tetiklenmiĢ  olur.  P 

potansiyometresinin ayarı değiĢtirildiğinde bu tetikleme açısı ayarlanmıĢ olur 

 

Triyağın  iletken  olabilmesi  için,  C2  uçlarındaki  Ģarj  geriliminin  diyağı  ateĢleme 

gerilimine ulaĢması gerekir. Diyağın ateĢleme gerilimi, bu devrede 29V’ tur. 

 

GiriĢe uygulanan Ģebeke geriliminin baĢlangıçtan 0.01 sn.den kısa bir sürede, diyağın 

ateĢleme gerilimi C2 uçlarında oluĢmaktadır. 

 

Çünkü,  Ģebeke  frekansı  her  0.01  sn.de  (+)  ve  (-)  olarak  yön  değiĢtirir.  Eğer,  zaman 

sabitesi  T=PxC2  0.01  sn.den  büyük  seçilirse  C2  Ģarjı  29  Volta  ulaĢamaz  ve  diyak 

ateĢlenemez. Dolayısıyla triyak iletime geçemeyeceğinden lamba yanmaz. 

 

Potansiyometrenin  direnç  değeri  azaltıldığında,  bu  kez  C2’nin  Ģarj  gerilimi 

alternasların hemen baĢında diyağın ateĢleme gerilimine ulaĢır ve ġekil 2.5 (a) ve ġekil 2.5 

(b)’de  görüldüğü  gibi  triyak  alternasların  baĢında  iletime  geçer.  Gerilimin  büyük  bir  kısmı 

yük, az bir kısmı da triyak üzerine düĢer (taralı kısımlar yük, beyaz kısımlar triyak gerilimi) . 

---

 

 

32 

AC  gerilimlerde  etkin  değer  sinyal  Ģekli  üzerinde  x  ekseni  ile  sinyal  arasında  kalan  iki 

yöndeki alanın toplamına eĢittir. Ġlk Ģekle göre trafo primerine yüksek gerilim geleceğinden 

lamba parlak yanar. 

 

Potansiyometrenin  direnç  değeri  arttırıldığında,  bu  kez  C2’nin  Ģarj  gerilimi 

alternansların sonlarına doğru diyağın ateĢleme gerilimine ulaĢır ve ġekil 2.5 (c) ve ġekil 2.5 

(d)’de görüldüğü gibi triyak alternasların sonlarına doğru iletime geçer. Gerilimin büyük bir 

kısmı  triyak,  az  bir  kısmı  da  yük  üzerine  düĢer  (taralı  kısımlar  yük,  beyaz  kısımlar  triyak 

gerilimi). Lamba sönük yanar. 

 

ġekil 2.5: Tetikleme zamanları

 

 

Resim 2.3: Osilaskop görüntüsü 

Basit bir yapıya sahip olan devre aydınlatma ve endüstriyel sistemlerde sık karĢılaĢılan 

bir  devredir.  Genelde  transformatör  yerine  direkt  alıcının  (lamba,  ac  motor  vs.)  kendisi 

bağlanır. Burada alıcı yerine trafo kullanılmıĢtır. Çünkü parlaklığı ayarlanan lamba 6 V AC 

---