T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
süre sonra ihtiyaç kalmayacaktır. Okulun açılabilmesi için yapılacak işleri 17 madde halinde sıralayan D’ohsson, bu maddelerde, kurulacak okulun yerini, yapısını, düzenini, alınacak öğrencilerin miktarını, okutulacak dersleri, lisan eğitimini, gerekli alet ve edavatın teminini, kitap tedarikini ve hocalara verilecek maaş gibi konuları da ayrıtılarıyla belirtmektedir (Özkul, 2005:240; Çataltepe, 1989:69). Katolik bir Ermeni olan D’ohsson’un 1794 yılında padişaha sunduğu layihasında kurulmasını teklif ettiği “Mekteb-i Fünun-u Harbiye” isimli askeri okulun, 1795’te kurulan Mühendishane-i Berriyye-i Hümayun’un kurulmasında referans olarak alındığı görülmektedir. Kemal Beydilli’ye göre Mühendishane-i Berriye-i Hümayun’un özellikleri ile D’ohsson’un teklifleri arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır (Özkul, 2005:240). Nizam-ı Cedit’in uygulama aşamasında sunduğu layiha ile oldukça etkili olan D’ohsson’un, devlet katında bu kadar önemsenmesi için bazı nedenler vardı. Batı eğitim tarzında çok iyi bir eğitim almış olan D’ohsson’un Fransa ve İsveçte bulunmuş olması, yapılacak yenilikler konusunda fikirlerini daha önemli kılmıştı. 9 Mart 1784’de Paris’e giden D’ohsson’a Sadrazam Halil Hamid Paşa tarafından verilen Tavsiyename’de D’ohsson’dan övgüyle bahsedilmekte ve İspanya ile Osmanlı Devleti arasındaki görüşmelerin memnuniyet verici bir şekilde sonuçlanmasında, onun tercümanlıktaki başarılarının büyük rol oynadığı vurgulanmaktadır. D’ohsson, Osmanlı Devleti ile İsveç arasında 1789 yılında yapılan ittifakın oluşturulmasına da büyük katkıda bulunmuştur. Hatta Ebubekir Ratib Efendi, 1792’de Reisülküttab’a yazdığı mektupta D’ohsson’dan büyük bir övgüyle bahsederek onun devletin çıkarlarını koruyan bir kişi olduğunu bildirmektedir (Özkul, 2005:235-240). Sadrazam Melek Mehmet Paşa’nın da övgüyle bahsettiği D’ohsson, İstanbul’da padişahın ve diğer bazı devlet adamlarının güvenlerini kazanmış olarak “frenk kıyafetinde” dolaşma ayrıcalığına salip olmuştur. D’ohsson tarafından, yapılan yeniliklerin şer’i bakımdan uygunluğuna dair hazırlanan mütalalar,1783 yılında padişah III. Selim’e takdim edilmiştir. Aslında ulema tarafından yapılması gereken bu yorumlamaların, müslüman bile olmayan bir yabancı tarafından yapılması oldukça ilgi çekicidir. Ayrıca D’ohsson tarafından,1787’de neşredilmeye başlanan tarih şeklindeki Musavver kitabının iki cildi padişaha sunulmuştur. III. Selim bu kitaplardan dolayı çok 104 memnun olmuş ve D’ohsson’a İslam ile şereflenmesi dileğiyle “ikibin rub’iyye” hediye verilmesini emretmiştir (Özkul, 2005:237). D’ohsson sunduğu layihada, batının sadece askeri ve teknik bakımdan değil, bunun yanında siyasi ve hukuki bakımdan da örnek alınması gerektiğini ima ediyordu. Ayrıca tavır ve davranışları şüphe uyandırmış ve devlet adamlarında rahatsızlık yaratmaya başlamıştı. Napolyon’un Mısır’a saldırmasından sonra da D’ohsson’un faaliyetlerinin Osmanlı Devleti aleyhinde olduğu ve Fransa hükümetinin yararına çalıştığı ortaya çıkmıştır. Uzun müddet davranışlarının ve faaliyetlerinin takibi sonucunda, D’ohsson’un “müsfidlik” hatta casusluk ile suçlandığı görülmektedir.1799 yılında Osmanlı Devleti tarafından “istenmeyen adam” ilan edilerek, İsveç makamlarından D’ohsson’un geri çağrılması istenilmiştir. Daha sonra Fransız Konsolosluğunun arşivindeki evraklardan, D’ohsson’un Fransız hükümetinden para aldığı da tespit edilmiştir (Özkul, 2005:239). Padişah III. Selim’e layiha sunan diğer gayri müslim şahıs ise Baron Von Brentano ismindeki bir Fransız subayıdır. Brentano, aslen Alman asıllı olup Fransa hizmetinde iken, Osmanlı ordusunu güçlendirmek için görevlendirilmiştir. Brentano, Osmanlı ordusunun eğitimi için bir “Fenn-i Harb” kitabını tercüme etmişti. Kitabın giriş bölümünde, Osmanlı ordusunun IV. Mehmet döneminden beri başarısızlıklarının temelinde iki neden olduğunu ileri sürmektedir. Birincisi, düşman askerlerinin kullandığı harp aletlerinden habersiz kalıp, bunları kullanmamaktadır. İkinci neden ise, Osmanlı ordusunun komuta kademesinin harp fenni konusunda bilgi sahibi olmamalarıdır. Brentano, kitabının sonraki bölümlerinde ise yapılması gereken yenilikler ve uygulama yöntemi konusundaki önerilerini anlatmaktaydı (Özkul, 2005:230). Baron Von Brentano’nun layihasının giriş bölümünde, daha önceki padişahlar dönemindeki askeri ıslahat çalışmalarının başarısız olma nedenleri anlatılmaktadır. Ona göre, Fransa’dan daha önce Osmanlı Devleti hizmetinde çalışmak için gelen subayların gayretlerinin olumlu bir sonuç vermemesinin nedenleri şunlardır: —Düşmanların taarruzlarından sakınmak için gerekli olan tedbirlerin ve kavaid-i külliyenin icrasında ihmal gösterilmesi. 105 —Alınan tedbirlerin bazısında çok dikkatli davranılırken, bazısının da hiç önemsenmemesi. —Gerçekleştirilen yeniliklerden, menfaatlerine zarar gelenlerin nifak faaliyetlerine ve bazılarının da tembellik ve gayretsizliklerine karşı tedbirler alınmaması. Baron von Brentano’ya göre, Osmanlı Devletinin düşmanları karşısında askeri açıdan başarılı olabilmesi için, özellikle içişlerinde bir düzenlemenin yapılması gerekmektedir. Ona göre bu düzenlemeler, Fransa ve Osmanlı Devletinin ittifakıyla gerçekleştirilmelidir. Brentano, yapılması gereken yeniliklerden önce, kendisi ile beraber bazı yetkililerin topçu ve humbaracı ocakları ile mühendishane ve süratçi talimgâhlarında teftişte bulunup, kaldırılması veya düzeltilmesi gereken işleri belirlemelerini teklif ediyordu. Daha sonra da Avrupa usullerine göre zabit ve seraskerlerin eğitilmesini, yeniçerilerin kullandığı eski tüfeklerin değiştirilerek yerine Avrupa da kullanılan tüfeklerin verilmesini öneriyordu (Özkul, 2005:232). Brentano, yeniliklerin uygulama yöntemlerinde de D’ohsson’dan farklı düşünüyordu. Ona göre askerlerin düzene kavuşturulmasında acele edilmesine gerek yoktu. Brentano, tıpkı Tatarcık Abdullah Efendi gibi uygulamaların geniş bir zaman içinde sabırla davranılarak, memurların gereken yerde mükâfat veya cezalandırılmalarıyla yavaş yavaş yapılmasını teklif ediyordu. Birçok tecrübe sonucu görülmüştür ki, yeniçerilerin başında bulunanlar ikna edilmeden uygulanmaya çalışılan talim ve teknikler benimsenmemiş ve tepkilere neden olmuştur. Bu nedenle ani ve köklü bir değişim yerine yavaş ve tamir edici bir niteliğe sahip yenilikler tercih edilmelidir. Ona göre yeniçeriler dışında yeni bir ordu kurulması ve bütün harp aletlerinin değiştirilmesi yanlış bir hareket olacaktır. Brentano’ya göre, padişaha layiha sunan yerli ve yabancı devlet adamlarının tekliflerindeki en büyük yanlış, Avrupa ordusu ile Osmanlı Ordusu arasındaki mizaç farklılığının dikkate alınmamış olmasıdır (Özkul, 2005:233). Baron von Brentano’ya göre Nizam-ı Cedid’in başarılı olabilmesi için dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: —Zabitleri azletmemek, —Nefer ve zabitlerin maaşlarını yükseltmek, 106 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|