T ermiz davlat universiteti

Mavzuning dolzarbligi: Bozor iqtisodiyotida boylik (kambag’allik) muammosining ta’siri
Kurs ishi mavzusining maqsadlari: Bozor iqtisodiyotiga o’tishda boyliklardan samarali foydalanish usullarini aniqlash.
Kurs ishi mavzusining vazifalari: Iqttisodiy salohiyatni oshirish yo’llarini o’rganib chiqish.
Kurs ishining hajmi: Ma'ruza matni ko'rsatilgan maqsad va vazifalarga muvofiq tuzilgan: 4 bob, kirish, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat.

1. 
   BOZOR IQTISODIY MUNOSABATLARIDA BOYLIK (KAMBAG’ALLIK) TUSHUNCHASI
   

Hozirgi vaqtda ijtimoiy nuqtai nazardan va iqtisodiy jihatdan "qashshoqlik" ning turli xil ta'riflari mavjud. Mana, ulardan ba'zilari:
Qashshoqlik - insonning dolzarb ehtiyojlari ularni qondirish uchun o'z imkoniyatlaridan yuqori bo'lgan davlatdir.
Qashshoqlik - ehtiyojning holati, hayotiy vositalarning yetishmasligi, bu shaxsning yoki oilaning dolzarb ehtiyojlarini qondirishga imkon bermaydi.
Qashshoqlik - muayyan maqbul turmush darajasini saqlab qolish qobiliyati.
Qashshoqlik - pul, ta'lim, hokimiyat va nufuzi minimal miqdorda odamlar iqtisodiy va ijtimoiy holati.
Qashshoqlik - bu shaxsning yoki guruhning iqtisodiy ahvolining o'ziga xos xususiyati bo'lib, unda ular zarur bo'lgan tovarlar narxini to'lay olmaydi.
Bunday xilma-xillik, bu muammoni hal qilishning mohiyati, sabablari, oqibatlari va usullari haqida hech qanday kelishuv yo'qligi bilan bog'liq. Va har bir kishi, "qashshoqlik" tadqiqotchilarining o'z qarashlari bor. Biz ham tadqiqotchilarmiz, shuning uchun boshidan boshlaymiz.
Qashshoqlik qadim zamonlardan beri mavjud edi. Dastlab, u och hayot holati edi va aholining aksariyat qismiga xos bo'lgan odatiy hodisa hisoblanadi. Gomer Yunonistonida va biz juda boy bo'lishi mumkin bo'lgan qullar haqida emas, balki shahar kambag'allari haqida gapirmayapmiz. Shunday qilib, tarixiy davr mobaynida biz boy va kambag'allarning mavjudligini ko'rib turibmiz, undan bu kontseptsiya erta neolitdan, ya'ni an'anaviy rivojlanish bosqichining boshlanishi bilan paydo bo'lgan degan xulosaga kelish mumkin.
Qadimgi, Osiyo va feodal jamiyatlarda kambag'allarga va boylarga bo'linish deyarli shaxsning shaxsiy qobiliyatlariga bog'liq emas edi: shaxsiy ehtiyojlar darajasi va ularni qondirish qobiliyati insonning huquqiy maqomiga bog'liq edi. Turli ijtimoiy guruhlar, shubhasiz, turli xil turmush tarziga ega edilar, shuning uchun past sinflarning yuqori qatlamlarning nufuzli turmush tarziga ergashish qobiliyati oddiy hayot normasi sifatida tushunilgan. Kapitalistik jamiyatda birinchi marta barcha fuqarolarning huquqiy tengligi va kuchli iqtisodiy tengsizlik o'rtasidagi farq paydo bo'ldi. Shuning uchun ba'zilari boshqalar yashaydigan tarzda yashay olmaydi va bu ijtimoiy adolatsizlik sifatida qabul qilinadi.
Sanoat davrida qashshoqlik tushunchasi allaqachon mavjud edi. Agar an'anaviy davr adabiyotini eslasak, biz doimo qashshoqlikka duch kelamiz.
Siyosatda qashshoqlik tushunchasi qadimgi Rimda rivojlangan shaklga aylandi. Shahardagi kambag'allarning ("paupers") massasini doimiy nazorat qilish hokimiyat uchun eng muhim va murakkab vazifalardan biri bo'ldi. Ushbu ijtimoiy guruhning paydo bo'lishi jamiyatni yo'q qilish jarayonida yuz berdi. Birinchidan, jamoa o'z a'zolariga kambag'allikka yo'l qo'ymaslikka yordam berdi va ayni paytda odamning tushishiga yo'l qo'ymadi. Ikkinchidan, jamiyatning tenglashtiruvchi usuli insonda kambag'alning halokatli o'zligini anglashiga yo'l qo'ymadi. Shaharda aholining boy ijtimoiy klassi sifatida hayot tarzi namoyishi qoniqarsiz ehtiyojlar va rad etish hissi yaratdi. Bunday qashshoqlikning paydo bo'lishi ma'lum darajada ma'naviy jarayondir (Shuning uchun "pauperizatsiya" so'zi odam Smitdan boshlab kapitalistik iqtisod nazariyotchilari tomonidan qo'llanila boshlandi).
Adam Smit shunday deb yozgan edi: "hayotga mablag' etishmasligi, qashshoqlikning o'zi biroz xushyoqishni uyg'otadi; ularning shikoyatlari bilan birga bizning rahm-shafqatimizni uyg'otadi, lekin bizni sayoz his qiladi. Biz qashshoqlikka nisbatan nafrat bilan qaraymiz va uning zerikish bilan, u o'zini o'ziga jalb qilsa-da, u kamdan-kam hollarda chuqur rahm-shafqat mavzusidir. Lekin taqdirning o'zgarishi. Eng katta farovonlik balandligidan o'ta qashshoqlikka aylanib ketgan odamni odatda chuqur his-tuyg'ularni uyg'otadi ".
Jamiyatda qashshoqlik sabablari va joylarini tadqiq qilishda XVIII asrdan XX asrning birinchi yarmigacha (S. Rountri A. Smit, Ch.but, D. Rikardo, T. Maltus, G. Spenser, J. Prudon, E. Reklu va K. Marks) va XX asrda qashshoqlikning zamonaviy tadqiqotlari (P. Townsend, F. A. Hayek va boshqalar).
Rossiyada ham, Yevropada ham qashshoqlik muammosiga bo'lgan qiziqish XIX asrning o'rtalarida paydo bo'ldi. Birinchi (G. Spenser, F. Giddings, P. J. Prudon) tarafdorlari tengsizlikni va undan kelib chiqadigan qashshoqlikni jamiyat uchun foydali hodisa deb hisoblashgan. Ular tengsizlikda rivojlanish va jamiyat va shaxsning harakatlantiruvchi kuchini ko'rdilar.
Ularning kontseptsiyasi ijtimoiy tengsizlikning mavjudligi va muqarrarligi uchun kurash tamoyillariga asoslangan edi.
Ijtimoiy darvinizm tarafdorlari orasida qashshoqlik haqida qiziqarli g'oyalar frantsuz ijtimoiy iqtisodchisi P. J. Prudon (1809-1865) tomonidan ifodalangan. U ikki turdagi qashshoqlikni tanladi: nisbiy va mutlaq. Ular haqida keyingi bobda batafsilroq. Prudon qashshoqlikni jamiyatning evolyutsiyasiga hissa qo'shadigan ijtimoiy farovonlik deb hisobladi. U faqat mehnat unumdorligining doimiy o'sishi qashshoqlikni bartaraf etishning haqiqiy istiqbollarini ochib berishiga ishondi. Yana bir Prudon jamoat mollarini teng taqsimlash tamoyilini himoya qildi. Ushbu tamoyilning buzilishi qashshoqlikning paydo bo'lishiga olib keladi.
Ijtimoiy-tenglashtiruvchi yondashuv vakillari qashshoqlikda jamiyatning g'ayritabiiy holatini ko'rdilar, ular bilan kurashish kerak. Qashshoqlik umumiy tenglik va jamoat mulki va ishlab chiqarish vositalari va vositalari bilan yo'q qilinadi. Shunday qilib, K. Marks, F. Engels va E. Rekley ijtimoiy yomonlik qashshoqlik, tarqatish munosabatlar (E. Reklu) ma'lum bir turdagi natijasi, yoki kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari va kapitalistik ortiqcha qiymati (K. Marks, F. Engels) tayinlash natijasi hisoblanadi. Ushbu yo'nalish vakillari qashshoqlikni yo'q qilish faqat kapitalistik jamiyatni inqilobiy qayta tashkil etish bilan mumkin deb hisoblashdi. Kontseptsiyaning asoslari frantsuz o'qituvchisi Jan-Jak Rousseau va jakobin Grax Babef (1760-1797) tomonidan yaratilgan.