Tarbiyaviy ishlar

2.2. 
M aktabdagi tarbiyaviy ishlar tizimida sinf
rahbarining faoliyatini tashkil etish metodikasi
Hozirgi davr maktabdagi o ‘quv-tarbiya ishlarini amalga 
oshirayotgan pedagogik jam oa oldiga juda katta vazifalar 
qo ‘ymoqda. Maktab yosh avlodning dunyoqarashini tarkib 
toptirishi, g ‘oyaviy, siyosiy jihatdan chiniqtirishi, yuksak axloqiy 
fazilatlarga ega qilishi, mehnatga va ongli kasb tanlashga
93

---

tayyorlashi lozim. Bu vazifalarni hal qilishda sinf rahbari muhim 
rol o'ynaydi. Chunki u bir sinf sharoitida tarbiyaviy vazifalarni 
amalga oshirishga qaratilgan ishlarni tashkil etadi va boshqaradi.
Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi:
1. 0 ‘ziga yuklatilgan sinfdagi tarbiyaviy ishlarni amalga 
oshiradi. Bu vazifani bajarayotganda u yolg'iz o‘zi emas, balki 
shu sinfda dars berayotgan turli 
fan o ‘qituvchilari bilan 
hamkorlikda va ularga suyangan holda o ‘quvchilarda milliy 
dunyoqarash 
asoslarini 
shakllantiradi, 
axloqiy 
tarbiyasini 
rivojlantiradi. 0 ‘quvchilaming darsdan tashqari tadbirlarini tashkil 
etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi.
2. O 'quvchilam ing bilimga bo ‘lgan qiziqish va qobilyatini 
o ‘stirish, har bir o ‘quvchining individual-psixik xususiyatlarini 
hisobga olgan holda kasbga yo‘naltirish va hayotiy maqsadlarini 
shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda har 
bir o ‘quvchining sog‘lig‘ini mustahkamlashga ham alohida e'tibor 
beradi.
3. Sinf rahbarining diqqat markazida o ‘quvchilarning darsni 
yuqori o ‘zlashtirishlarini ta ’minlash masalasi turadi. Buning 
uchun u har bir o'quvchining kundalik o'zlashtirishidan voqif 
bo‘lib turadi. Orqada qolayotganlarga o 'z vaqtida, kechiktinnay 
yordam uyushtiradi.
4. Sinfdagi o^quvchilaming o'z-o'zini boshqarish ishlarini 
yo ‘naltirib turadi. Ular ishtirokida sinf jam oasining ijtimoiy 
foydali 
ishlardagi 
ishtirokini 
hamda 
maktab 
miqiyosida 
uyushtirilayotgan 
muhim 
tadbirlarda 
o‘z 
sinfining 
faol 
qatnashishini ta ’minlaydi.
5. 
Sinf o ‘quvchilarining ota-onalari, kuni uzaytirilgan 
guruhlarning tarbiyachilari, korxonalar va muassasalardagi, turar 
joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqa o ‘rnatadi.
6. Sinf rahbari shu sinfda dars berayotgan barcha fan 
o ‘qituvchilari o ‘rtasida o ‘quvchilarga nisbatan yagona talablar 
o ‘matilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, 
oila bilan maktab o ‘rtasidagi aloqani mustahkamlaydi.
7. Sinf rahbari o ‘z sinfidagi turli hujjatlarini: sinf jum ali,
94

---

o ‘quvchilarning kundaliklari, tabellar, shaxsiy m a’lumotlari, turli 
xil reja va hisobotlarni yuritadi.
K o'rim b turibdiki, 
vazifa keng va muralckab, 
ularni 
muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga ham 
bog'liqdir. Sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga qo‘yiladigan 
talablar o'qituvchiga qo'yiladigan talablardan farq qilmaydi. 
Lekin, sinf rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar m a’naviy jihatdan 
andoza oladigan shaxs boMganligi uchun ham, bu talablar uning 
shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida rol 
o ‘ynaydi.
Tarbiyaviy 
ishlarning 
si fat 
va 
samaradorligi, 
avvalo 
tarbiyachining g'oyaviy ishonchiga va siyosiyligining darajasiga 
bog‘liq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam 
egallab borishi bilan o wzining bilimini, ongini oshiradi.
Sinf rahbarining axloqiy obro'si g ‘oyat darajada yuqori 
b o lish i ham bu o ‘rinda muhimdir. Sinf rahbari ana shundagina 
tarbiyaviy ta ’sir ko ‘rsatishga ega b o la d i. Tarbiyachining shaxsiy 
fazilatlari, m a’naviy qiyofasi o ‘quvchilar ongining va xulqining 
shakllanishiga katta ta ’sir ko'rsatadi. Sinf rahbari uchun malaka va 
ko‘nikmalarga ega bo‘lishning o'zi yetarli emas. U o ‘z tarbiyaviy 
faoliyatida yuksak darajadagi insonparvarlik fazilatlaii, o bz ishiga 
sadoqati, intizomi, odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan ham ta ’sir 
o ‘tkazadi. Chunki, tarbiyachilik qobilyati juda kokp sifatlami: 
chuqur bilim, keng fikrlilik, ishga jon-dildan k o iig il qo‘yish, 
bolalarga b o ‘lgan cheksiz muhabbat, muomalada nazokatlilik, 
qalb yoshligi, oqil va adolatlilik namunasi, alohida nazokat, 
sipolik va vazminlik kabi fazilatlarning b o ‘lishini taqozo qiladi. 
Bunga yana tarbiyachilik texnikasi qo‘shilsa, ishda muvaffaqiyat 
ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining 
asosiy qurolidir.
Sinf rahbarlaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik 
odob talablariga rioya qilish, har bir bola shaxsini inson sifatida 
hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, 
tashkilotchilik malakalariga ega b o iish , ishga ijodiy yondashish 
talab qilinadi. Muhimi shundaki, sinf rahbarining o ‘zi bolalarni
95

---

tarbiyalamoqchi b o ‘lgan g loyaviy-axloqiy barkamollikka mos 
bo ‘lishi kerak. Tarbiyadagi xatolaming ko lpchiligiga asosiy sabab, 
bolaning oldiga qo'yilayotgan talablar tarbiyachi xarakterida 
hamisha ham namoyon bolaverm asligidadir.
Sinf rahbarining faol jam oatchi sifatida hamisha namuna 
ko ‘rsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ 
qobilyatga ega b o iish i, ro ‘y berayotgan voqea va hodisalarni 
faqat pedagogik qoidalarga bog la b baholashgina emas, balki ro ‘y 
berishning sababiga qarab hukm chiqarish qobilyatiga ham ega 
b o iis h i kerak. Sinf rahbari maktabdagi eng yetuk pedagog 
hisoblanib, u bajaradigan mehnatining o lch o v i, chegarasi yo ‘q. 
Uning bilmagan ishi, uddasidan chiqa olmaydigan sohasi 
boim aydi. Su bilan bir qatorda, u beg‘araz, xolis shaxs b o iib , 
jam oatchihlik asosida ishlaydi. Sinf rahbari pedagoglar, ota-onalar 
va o ‘quvchilarni o ‘zaro b o g lo v ch i shaxs sifatida barcha 
tom onlaming nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlami bir 
markazga birlashtirishi, o ‘zaro aloqalarning to bg"ri b o lish ig a 
ta ’sir o lk azish i va ayni vaqtda, o'zining о ‘mini aniq ta ’minlay 
olishi kerak. Mana shu fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari 
samarasini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta ’minlashga 
garov b o ia d i. Sinf rahbari o ‘quvchilarga puxta bilim berishga, 
ulaming fikrlash qobilyatini faollashtirishga hamisha g ‘am xo‘rlik 
qilib boradi. Hatto o ‘zlashtirish yuqori b o ig a n sinflarda ham 
bolalarda ilmga b o ig a n qiziqish va muhabbatni o'stirishga, ta’lim 
sifatini oshirishga harakat qilishi zarur.
Ayrim maktablarda yuqori o ‘zlashtirishga erishish o ‘quv, 
didaktik masala sifatida maktabda ta'lim -tarbiyani to kg ‘ri y o lg a
qo‘yishga 
b o g liq
b o ia d i. 
O kqish 
jarayonida 
bolalarda 
mehnatsevarlik, diqqat, matonat kabi sifatlarni tarbiyalash bilimni 
muvaffaqiyatli 
0
‘zlashtirishga yordam beradi.
Maktabda olib boriladigan tarbiyaviy ishlar tizimi to ‘g ‘ri va 
bevosita sinfda o ‘zlashtirishni k o larish g a ta ’sir etadi. Sinf rahbari 
о ‘qituvchilar 
bilan 
hamkorlikda 
bolalarni 
o ‘qishga 
ongli 
munosabatda b o lish g a ol'gatadi. 0 ‘quvchilarning o ‘qishlarini
96

---

nazorat qiladi, darslarga kiradi, kuzatadi va o ‘z sinfidagi 
o'quvchilar bilan birgalikda sinfda o ‘quv ishlarining sifatini 
oshirish chora-tadbirlarini belgilaydi. Yuqori sinflarda yuqori 
o'zlashtirish uchun kurash susaymaydi, aksincha u yana ko'proq 
ahamiyat kasb etib boradi.