Tarbiyaviy ishlar

2.10. Sinf rahbari ishini rejalashtirish va hisobga olish
Sinf rahbari o lz ishlarini maktab m a’muriyati rahbarligi va 
bolalar tashkilotlari bilan hamkorlikda olib boradi. Shuning uchun 
uning faoliyatini rejalashtirish umummaktab hamda bolalar va 
o ‘smirlar “Kamolot” tashkiloti ishining rejalashtirilishi bilan uzviy 
ravishda bog‘langandir.
Sinf rahbari ishini rejalashtirishning o'ziga xos xususiyati 
shundan iboratki, unda o ‘quvchilarning o ‘zlan faol ishtirok 
etadilar, biroq unga sinf rahbari boshchilik qiladi. Sinf rahbarlari 
oldida juda qiyin vazifa - tarbiyaviy maqsadlarda o ‘ylangan har 
bir narsani bolalar o ‘zlarining shaxsiy fikr va g^oyalari sifatida 
qabul qilishlariga erishish vazifasi turadi.
Reja - o ‘quvchilarga tarbiya berish jarayonini muvaffaqiyatli 
tashkil etishning zaruriy shartidir. Rejasiz ish olib borish sinfdagi 
tarbiyaviy ishlar mazmuni, shakllari va uslublari o id a -jo ‘lda, 
tarqoq, noaniq, tasodifiy holatlarda bolishga va koT-ko‘rona 
harakat qilishga olib keladi. Bunday taqdirda tarbiyaning asosiy 
vazifalarini hal etish qiyinlashadi, ba'zan esa butunlay samarasiz 
b o iad i. Reja sinf rahbariiing tarbiya berish faoliyatini to ‘g w
ri 
tashkil etish uchun juda katta imkoniyatlar ochib beradi.
S in f rahbarining tarbiyaviy faoliyatini rejalashtirishga
qo yiladigan asosiy uslubiy talablar nimalardan iborat?
Sinf rahbarlari o ‘tkazilayotgan ishlami hamda ularning 
o ‘quvchilar tarbiyasiga koi'satgan ta ’sirini har kuni tahlil 
qilishlari, o‘zlari erishgan yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklari 
sabablarini tushunishga harakat qilishlari, jamoasining rivoj­
lanishida ro‘y berayotgan o ‘zgarishlarni qayd qilishlari kerak.

---

mehnati bilan band boiad ilar. Bolalar maktabda fan asoslarini 
egallash bilan birga, ularda sekin-asta ilmiy dunyoqarash 
shakllanib 
boradi, 
o-qituvchi-tarbiyachilaming 
rahbarligida 
insonga xos b o ig a n yuksak fazilatlarni egallaydilar. Tarbiyaviy 
ishlarni reja asosida tashkil etish bolani tarbiyalashda oilaga har 
vaqt yordam koi'satadi. Tarbiyachi o ‘z tarbiyalanuvchisining 
oilaviy sharoitidan xabardor boTishi, pedagogik maslahatlarga, 
yordamga muhtoj boTgan oilalarga yordam berishi muhim. 
Tarbiyachi uchun bola b o ‘sh vaqtini kimlar bilan va nimalar bilan 
m ashglul boTib o ‘tkazayotgani ahamiyatsiz emas. Chunki o ‘z 
holiga tashlab qo'yilgan bola ko‘chaning salbiy ta ’siriga berilib 
ketishi mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, inson faqat faoliyatda 
rivojlanadi, undan tashqarida rivojlanish y o ‘q. 
Bola juda 
yoshligidan boshlaboq kattalar yordamida tashqi muhit bilan mrli 
xil aloqada b o iad i. Maktab yoshida bu aloqalar o bqish va shu 
bilan b o g iiq b o ig a n boshqa faoliyat bilan bo g ian ad i va bular 
rivojlanish uchun manba sanaladi.
Pedagogik jihatdan to ‘g i i uyushtirilgan har qanday faoliyat 
shaxsning aqliy va irodaviy rivojlanishiga ta ’sir etadi. Demak, 
bola ulg‘aya borgan sari uning faoliyati ham shakli va mazmuni 
bilan hamohang o kzgarib boraverar ekan.
Masalan, bog^cha yoshida bolalarning asosiy faoliyat turi 
o kyin b o is a , maktab o"quvchisi uchun o ‘qib, mehnat qilish asosiy 
faoliyat b o iib qoladi. Demak, bola hayotida faoliyat turlarining 
o ‘zaro munosabati ham o^zgaradi va buning ta ’sirida bola 
kamoloti ham yangi, yuqoriroq bosqichga ko‘tariladi.
Umuman, pedagogik jihatdan to ‘g ‘ri uyushtirilgan har qanday 
faoliyat bola shaxsining aqliy, axloqiy, estetik, jism oniy va 
irodaviy 
rivojlanishiga 
ijobiy 
ta ’sir 
ko‘rsatadi. 
Rahbarlik 
qilinmagan faoliyat esa bir yoqlama yoki salbiy ta ’sir etishi 
mumkin.
Shunday qilib, inson taraqqiyotining ilmiy konsepsiyasi inson 
kamolotiga ta'sir etadigan omillarni tahlil etib. inson kamoloti va 
uning shaxsini shakllantirishni yagona va bir butun jarayon
131

---

yo ‘lida tarbiyachi rahbarligida muntazam amalga oshirib boriladi.
Ammo tarbiya ta’sirining kuchi va uning natijasi irsiyat va 
muhit kabi omillarning hamkorligi bilan belgilanadi.
Inson kamoloti irsiyat y o ‘li bilan orttirilgan va tabiiy 
layoqatlar bilan belgilanib qolmay, balki butun hayoti davrida uni 
qurshab olgan voqelik ta ’sirida orttirgan xususiyat va sifatlar bilan 
ham belgilanadi.
Shubhasiz tarbiya odamning ko ‘zi, sochi, terisining rangiga, 
uning badani tuzilishiga ta ’sir eta olmaydi, lekin jismoniy 
taraqqiyotga ta ’sir etishi mumkin. Chunki maxsus tashkil etilgam 
jism oniy mashqlar orqali bolaning salomatligi mustahkamlanadi 
va chiniqtiriladi. Insonning tabiiy qobiliyati faqat tarbiya orqali, 
uni m a’lum bir faoliyat turiga jalb qilish orqali rivojlanishi 
mumkin.
M a’lumki, bola layoqatini rivojlantirish, uni qobiliyatga 
aylantirish va hayotga mos holda о “stilish uchun mehnatsevarlik 
va ishchanlik kerak. Mehnatsevarlik va muttasil o ‘tirib ishlash 
kabi fazilatlar faqat tarbiya natijasida orttiriladigan fazilatlardir. 
Garchand inson kamolotiga ta’sir etadigan omillar bir qancha 
b o ‘Isa ham, lekin maxsus tarbiya muassasalarida tarbiyachi 
rahbarligida amalga oshiriladigan tarbiya jarayoni yetakchi 
hisoblanadi. Chunki,