Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

306

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

genellikle  bölgedeki  Bayat‟ın  yerlilerinden  seçilmekteydi.  Hatta  Bayatlar 

bölgede  o  kadar  güçlüydü  ki,  Bayat  beylerinden  Mir  Hüseyin‟e  Basra 

Sancağının verildiğine dair kayıtlar bulunmaktadır.

34

 

Irak  Bayatlarını  oluĢturan  bir  diğer  göç  dalgası  da  Selçuklu  ve 

Moğolların  Irak‟ı  iĢgal  ettikleri  dönemlerde  gerçekleĢmiĢtir.  Selçuklu 

ordularıyla  gelen  birçok  Türkmen  aĢiretinin  içinde  ağırlıklı  olarak  Bayatların 

olduğu  görülmektedir.  Ġki  asra  yakın  süren  bu  göç  hareketinin  sonucunda 

özellikle  Kerkük  bölgesine  çok  sayıda  Bayat  yerleĢmiĢtir.  Bu  göçlerin 

çoğunlukla  Irak‟ın  kuzeyine  yapıldığı  su  götürmez  bir  gerçektir.  Ayrıca 

Moğolların  Harezm  devletini  çökertmesiyle  birlikte  bu  bölgede  bulunan 

birçok  Bayat  aĢireti  dalgalar  halinde  Irak‟a  gelmiĢ  kuzey  bölgelere  yerleĢmiĢ 

olduğu  da  bilinmektedir.

35

Daha  sonra  sırasıyla  Celayırlılar,  Karakoyunlular, 

Akkoyunlular,  Safaviler  ve  Osmanlılar  döneminde  bölgedeki  varlıklarını 

kökleĢtirmiĢlerdir.  Kaynaklarda  Musul  ve  Bağdat  arasında  kalan  bölgede  30 

civarında Bayat boyuna mensup aĢiretin yaĢadığı bir Bayat ilinin varlığından 

ve  bu  bölgede  yaĢayan  insanların  saf  bir  Türkçeyle  konuĢtuklarından 

bahsedilmektedir.

36

 

Selçuklular  zamanında  Selçuklu  emirlerinden  Aksunguru'l-Buhârî'nin 

Basra'daki  naibi  Sunkur  Bayat  boyuna  mensuptur.  Yine  Erbil  Atabey'i 

MuzafferüddinGökbörü'nün  dört  kumandanının  da  Bayat  boyundan  olduğu 

bilinmektedir.  Ünlü  düĢünür  Fuzulî  ve  Nesimi'nin  de  Bayat  oymaklarına 

mensup olduğu anlatılmaktadır.

37

 

Günümüzde  Irak'ın  güneyindeki  birçok  Bayat  oymağı  maalesef 

Türklük özelliklerini yitirmiĢlerdir. Bunların bir bölümü Türkmen olduklarını 

bilir; fakat dil özelliklerini kaybetmiĢlerdir. Bunlar Basra, Hille, Kut, Samrra, 

Necef,  Kerbela  ve  Bağdat'ta  halen  Bayat  soy  ismini  yaĢatan  topluluklardır. 

Kuzey  bölgelerdeki  Bayatlar  ise  saf  ve  sade  Türkçelerini  koruyabilmiĢlerdir. 

Irak'ın  kuzeydeki  Bayatların  büyük  bir  kısmı  Kerkük,  Tuzhurmatu,  Kifri, 

Hanekin,  Kızlarbat,  Karağan,  Tavuk,  Karatepe  ve  Musul  yöresinde  bin  yılı 

                                                 

34

 Zabit, s.35-36. 

35

 Zabit, s.44-45. 

36

 Köprülü, s. 19. 

37

  Sümer,  s.242.;  Suphi  Saatçi,  Tarihi  GeliĢim  içinde  Irak‟ta  Türk  Varlığı,  Tarihi 

AraĢtırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve GeliĢtirme Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 

1996, (Türk Varlığı), s.268. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   307 

aĢkın bir süredir varlıklarını sürdürmektedirler. Bayat, Bayatlı, Bayati gibi soy 

isimlerini kullanmaktadır.

38

 

Günümüzde Irak'ta yaĢayan Bayat boy ve oymakları Ģunlardır: 

Pir  Ahmedli,  Ġzzeddinli,  Allıballı,  Mahmudlu,  FarisBeğli,  Ali  Musalı, 

Abbudlu, Zengülü, Sayyadlı, Karanazlı, Biravcılı, Hasadarlı, Kalaylı, Kâhyalı, 

Keremli,  ġuhurtlu,  Tezekli,  Serheli,  KuĢçulu,  Kenneli,  Karakoyunlu, 

Mahmutlu,  Celevli,  Avunçlu,  Korcalı,  Dögerli,  Hilavlı,  Hasadarlı,  Ketilli, 

Ġsmail  Begli,  Begler,  AyıĢlı,  Bakdıli,  Zeynelli,  Muratlı,  Deli  Veli,  KuĢçular, 

Kelevent,  Ruveyzat,  Çayır,  Kanber  Ağa,  Asaflı,  Saraylı,  Gulamlı,  Kaliliye, 

KertliyeKehlar,  Zorbekiyye,  Emirli,  Mulla  Abidin,  ġelalMeyase,  el-Cerbe, 

Elbudeli,  Asaf,  Besat,  Karayatağlı,  Selamiyeli,  ġennef,  ġerihan  Tez  Harab, 

Yarımcalı, Ebzah, KarakuĢlu.

39

 

Irak‟ta Bayatların bulunduğu kasaba ve köyler Ģunlardır: 

Ali  Saray,  AĢağı  Ali  Saray,  Sındıc,  Bastamlı,  Pir  Ahmed,  Abbud, 

Emirli,  Sayyad,  Küçük  Donbalandere,  BüyükDonbalandere,  Elbu  Hasan 

Biravçılı,  Hasadarlı,YeĢiltepe,  Karanaz,  Lukum,  Büyük  Hora,  küçük  Hora, 

Kale,  Zengülü,  BaĢagelen,  Casımbeg,  Üçtepe,  Eski  Küteburun,  Yengi 

Küteburun,  Bire  Fakire,  Çardağlı,  Muratlı,  Bısas,  Bablan  Yengice, 

Üçtepe,Kusçu,  Delelve,  Elboğmaz,  Süleymanbeg,  ġehsuvar,  Ġlanciye, 

Kasımbeg, Abzah, Besan, Karayatağ, Selamiye, ġennef, ġerihan, Tez Harap, 

Meyase ve Yarımca.

40

 

SONUÇ 

Yaptığımız araĢtırmada karĢımıza çıkan en önemli güçlük kaynakların 

Orta Doğudaki Türkmen-Oğuz zümrelerinin tarihini anlatırken hangi kesimin 

hangi boya mensup olduğuyla ilgili verilen bilginin azlığı olmuĢtur. Bununda 

en önemli nedeni, Ģüphesiz ki bu coğrafyaya Orta Asya'dan yapılan göçlerin 

çok uzun sürelerde ve parçalı bir yapıya sahip olmalarında aranmalıdır. Ayrıca 

göç  eden  bu  aĢiretlerin  konargöçer  bir  anlayıĢı  benimsemesi  de  tarihsel  iz 

sürümünü  zorlaĢtırmaktadır.  Biz  Oğuz  boyları  içerisinde  diğerlerine  göre 

                                                 

38

 Saatçi, (Türk Varlığı), ss.270-271. 

39

 Habib Hürmüzlü ve  Ekrem  Pamukçu,  Irak‟ta Türkmen  Boy  ve Oymakları, Global 

Strateji  Enstitüsü  Yayınları,  Ankara,  2005,  ss.31-40;  Suphi  Saatçi,  Irak  Türkmen  Boyları, 

Oymakları  ve  YerleĢme  Bölgeleri,  Kerkük  Vakfı  Yayınları,  Ġstanbul,  2009,  (Oymaklar), 

ss.18-20. 

40

Hürmüzlü ve Pamukçu, ss.31-40; Saatçi, (Oymaklar), ss.18-20. 

---