Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 355
anlaĢmayı uygun görmüĢtü. Bununla birlikte birçok kahraman yetiĢtiren
Ġran‟daki Türklerin mücadeleleri aralıklarla da olsa bu günlere kadar sürdü
9
.
Tarihin çeĢitli dönemlerinde Ġran yönetimine karĢı bağımsızlık
giriĢimlerinde bulunan Türkmenler ile Ġran rejimi arasındaki iliĢki, Ġslam
Devrimi‟nin ilk yıllarında gerçekleĢen (1979-1980) Günbed olayı nedeni ile
bozulmuĢtur. Devrim sonrasında hazırlanan Anayasa‟da ġia‟nın devletin
resmi dini mezhebi olarak kabul edilmesine karĢı çıkan 30 bin kadar Türkmen
Türkmen Sahra bölgesinde silahlı ayaklanma çıkarmıĢ; kanlı bir biçimde
bastırılan bu ayaklanmanın ardından Ġran‟da Türkmenlere karĢı çeĢitli dıĢlama
politikaları uygulanmaya konulmuĢtur. Söz konusu dıĢlama politikaları 1997e
kadar devam etmiĢ ancak bu tarihte “Ġran tüm Ġranlılarındır” söylemini
kullanan reformcu cumhurbaĢkanı adayı Muhammed Hatemi‟nin iktidara
gelmesi ile birlikte, ülkedeki diğer Türk grupları ile olduğu gibi, Türkmenler
ile rejim arasındaki diyalogun temelleri atılmıĢtır. Birçok dergi ve gazete peĢ
peĢe yayın hayatına baĢladığı Hatemi döneminde Türkmenlerde Yaprak isimli
bir dergi ile Sahra isimli bir gazeteyi Türkmen Türkçesiyle yayınlamaya
baĢlamıĢlardır.
Hatemi döneminde Türkmenler ile baĢlatılan söz konusu diyalog
süreci fazla sürmemiĢ ve 2005 yılında yapılan seçimlerde muhafazakar eğilimli
Mahmud Ahmedinejad‟ın cumhurbaĢkanı seçilmesi ile Türkmenler ile Ġran
rejimi arasındaki iliĢkiler yeniden gerilimli bir sürece girmiĢtir
10
Sonuç olarak, Amerika BirleĢik Devletleri 21. Asrın baĢlarından
itibaren olmak üzere bütün Orta Doğu, Kafkasya, Karadeniz çevresi ve
Türkistan‟da etkin bir rol oynamaya soyundu. Buna bağlı olarak Ġran‟ı kendi
kontrolünde bir ülke yapmayı hedeflemektedir. Bilindiği gibi Ġran doğu-batı
enerji koridorunun merkezindeki ülkelerden birisidir ve mutlaka Amerika
BirleĢik devletlerine boyun eğmesi gereken bir memleket olarak
düĢünülmektedir. Bu yüzden de uzun yıllardır iki devlet arasında soğuk bir
savaĢ sürüyor. Amerika, Irak‟ta Kürtleri kullandığı gibi, Ġran‟da da bu ülkenin
en kalabalık unsuru olan Türkleri ileri sürecektir. Bu durumda Amerika
BirleĢik devletlerine güvenilemeyeceği yakın tarih itibarıyla artık anlayan
Türkiye, bu soydaĢlarımızın haklarını korumak ve çok dikkatli olmak
zorundadır.
9
Saadettin Yağmur Gömeç, “Ġran Türklerinin Ġstiklal Davaları”, http://www.haberacisi.
com/yazilar/köseyazisi3685_IRAN_ISTIKLAL_DAVALARI; html.
10
Murat Saraçlı, “Ġran‟da Azınlıklar” Akademik Ortadoğu, Sayı4, 2007, s.174.
356
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
KAYNAKLAR
Annanberdiyev, Ahmet, Ġran Türkmenleri (1881-1979), YayımlanmamıĢ Doktora
Tezi, Ġstanbul, 2006.
Attar, Aygün, “Ġran Türkleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu AraĢtırmaları Dergisi,
Cilt: II, Sayı:1, Elazığ, 2004, s. 43.
Gömeç,
Saadettin
Yağmur
“Ġran
Türklerinin
Ġstiklal
Davaları”,
http://www.haberacisi.com/yazilar/köseyazisi3685_IRAN_ISTIKLAL_DAVALA
RI; html.
Kafkasyalı, Ali, Ġran Türkleri, Ġstanbul, 2010.
Kara, Mehmet, “Hazar Ötesi Türkmenleri ve Türkmenistan”, Türk Dünyası Dil
ve Edebiyat Dergisi, S.14, Güz 2002, s.250.
Karadeniz, Yılmaz, Ġran‟da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1725-1925),
Ġstanbul, 2006.
Saraçlı, Murat, “Ġran‟da Azınlıklar”, Akademik Ortadoğu, Sayı 4, 2007, s. 174.
Togan, A. Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine GiriĢ, Ġstanbul, 1970.
Yılmaz, Türel, “Ġran‟da UnutulmuĢ Bir Toplum: Türkmen Sahra Türkmenleri”,
Akademik Orta Doğu, C.1, S.2, 2007, s. 208.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 357
IRAK TÜRKLERĠNĠN KĠMLĠK SORUNU
Habib HÜRMÜZLÜ*
ÖZET
Irak‟ın özellikle kuzey ve orta bölümlerinde bin yılı aĢkın bir süreden beri
yaĢamakta olan Irak Türklerinin (Türkmenler), Osmanlı döneminde bir kimlik
sorunu yaĢamamakta idiler. Birinci Dünya savaĢından sonra Ġngilizlerin Irak
topraklarını iĢgal etmeleri sonucunda geleneksel bir Türk düĢmanlığı politikası ve
Türkmenlerin Irak‟ta yok edilme çabaları baĢlamıĢtır.
Irak Türkmenlerinin kimliklerini ve varlıklarını yok etme çabalarının ardı
arkası hiç kesilmemiĢ ve 1921‟den bugüne kadar değiĢik boyut ve yöntemlerle devam
etmiĢtir. Bu politika hem Kraliyet döneminde, hem de cumhuriyet döneminde
kendini göstermiĢtir. Saddam rejimi döneminde Irak Türkmenlerinin kimlik ve
varlıklarını yok etme politikası sonucunda Türkmen halkına karĢı tam bir savaĢ
açılmıĢtır.
ABD iĢgalinden sonra (2003) Türkmen bölgelerini KürtleĢtirme planları
uygulanmaya konmuĢ, tüm Türkmen yerleĢim bölgelerine Kürt kökenli insanlar
yerleĢtirilmiĢ ve yönetim tamamen Kürt partilerinin eline geçmiĢtir.
Irak‟ta Türkmen kimliğini koruma yolunda önemli bir adımı oluĢturan Irak
tarihinde ilk defa olarak Parlamento tarafından Irak Türkmenlerinin varlık ve
kimliklerini tanıyan ve Türkmenlerin Irak‟ın üçüncü ana oluĢumu olduğunu
vurgulayan bir karar çıkmıĢtır.
Irak Türkmenleri diğer taraftan, tarihlerinde en çetin günlerini yaĢamakta
oldukları söylenebilir. Türkmen yerleĢim bölgelerinde insanlar, evler ve ticari
mekanlar bombalı saldırılara karĢı karĢıya maruz kalmaktadırlar, Fidye talebiyle adam
kaçırma, bomba yüklü araç patlatma ve intihar saldırıları sonucunda yüzlerce
*
Orta Doğu Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (ORSAM) danıĢmanı.