Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

26

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

F. Selçuklu Hakimiyeti ve Irak‟ın Kalıcı Olarak TürkleĢmesi 

Büyük Selçuklu, Irak Selçukluları ve Atabekler dönemiyle devam eden 

ve Kayı boyuna mensup Osmanlı Türklerin Irak‟ı fethetmeleri ile sonuçlanan 

bu  önemli  ve  gurur  verici  süreç,  Irak  coğrafyasında  ve  de  Orta  Doğu 

bölgesinde  Türk  varlığı  ve  kültürünün  yayılması  ve  kalıcılığı  açısından  ne 

kadar önemliyse, bir o kadar da bugünkü Irak Türkmenlerinin tarihi açısından 

önem  arz  etmektedir.  Zira  Sümerlerle  baĢlayan  ve  Selçuklularla  pekiĢen 

Irak‟taki  Türk  varlığı  ve  kültürü  bu  büyük  olayla  birlikte  bütün  yönleri  ile 

büyük  bir  ilme  kazanmıĢ  ve  yankısı,  asaleti  ve  sadeliği  hiç  değiĢmeden 

günümüze  kadar  gelmiĢtir.  Bunun  birinci  kanıtı  da  günümüzde,  Bağdat‟ın 

                                                                                                                         

mutasavvıflara  vakfetti.  Önüne  de  Dicle‟ye  bakan  ve  buranın  suyundan  bir  su  dolabı 

vasıtasıyla  sulanan  güzel  bir  bostan  ektirdi,  buraya  ve  türbesine  bol  miktarda  kâr  ve  gelir 

getiren birçok vakfiyeler kurdu. Ayrıca onun adına, her yıl hac yapılmasını, Mekke yolunda 

zekat  olarak  bol  miktarda  su,  yiyecek,  elbise,  terlikler  ve  hastalara  verilecek  ilaçlar  tahsis 

edilmesini, din ve iyilik ehlinden bir grup insanın da hac yapmasını emretti. Bkz. Aynı eser, s. 

251-253. 

73

  Emîr  Sungur  et-Tavîl‟in  kızı  ve  Emîr  Cemaleddin  Beklek  en-Nâsırî‟nin  eĢi  Hatâ 

Hatun‟un hizmetinde bulunan Türk asıllı bir cariye olup, yetiĢtirilmesine ve eğitimine büyük 

özen gösterilmiĢtir. Sonra bir grup cariye ile birlikte Halife el-Müstansir Billâh‟a hediye edildi. 

Bu  cariye  kısa  süre  sonra  halifenin  kıymetli  eĢlerinden  biri  durumuna  geldi;  böylece  bu 

konumundan  dolayı  büyük  bir  itibar  kazandı.  Sarayda  bağımsız  bir  dairesi,  bir  divanı, 

vekilleri,  yardımcıları,  hizmetkârları  ve  güzel  bir  çevresi  vardı.  Halife  tarafından  mallar 

konusunda  ona  geniĢ  yetki  ve  tasarruf  hakkı  tanındı.  Emir  verme  ve  alıkoyma  hususunda 

sonsuz bir yetkiye sahip bulunuyordu. Onun, simsarlara, nakkaĢlara, kuyumculara, tüccarlara, 

bez satıcılarına, mücevhercilere ve sanatlarına göre sanatkârlara ödenmesi için miktarı yüz beĢ 

bin üç yüz altmıĢ dinar olan aylık bir bütçesi vardı. Aynı zamanda bol iyilik yapan, yoksulları, 

dulları ve öksüzleri gözeten,  sürekli zekât ödeyen, hayırlı iĢlere yatkın, onu yapmaya rağbet 

gösteren  ve  hayır  sahiplerini  seven  bir  insan  olduğu  bildirilmektedir.  Halife  el-Müstansir 

Billâh öldükten sonra, oğlu el-Müsta‟sim Billâh iktidara gelince, eski adet üzere ona (ġâhân‟a) 

ikramda  bulundu  ve  onu  cariyeleri,  hizmetçileri,  adamları  ve  yakınları  ile  birlikte,  el-

Ğarebetü‟Ģ-ġerîfe  kapısının  yakınındaki  BenefĢâ  (MenekĢe)  evi  olarak  tanınan  efendisi 

yanında yetiĢtiği eve yerleĢtirdi. Sonra en-Nâsır zamanında Sunkur et-Tavîl en-Nâsirî‟nin kızı 

Hatâ Hatun‟nun bu evde oturmasına izin verilmiĢti. Ayrıca yakınında bulunan hanlar ve evler 

de  buraya  eklenmiĢti,  içinde  bir  bostan  yapılarak  her  çeĢit  ağaç  buraya  nakledilmiĢti.  Bu 

düzenlemelerden sonra burası taze meyveler ve güzel çiçeklere sahip olan bir mekan haline 

geldi.  Bu  evin  karĢısında  Ģahane  bir  bostan,  meyve  veren  çiçekli  ağaçlar  ve  göz  kamaĢtırıcı 

acayip  bir  bahçe  bulunmaktaydı.  Bu  evin  bahçelerinde  oturan  birisi,  Dicle‟yi  ve  köprüsünü 

görebilirdi.  Buraya  ayrıca  kapıcılar,  müstahdemler  ve  bekçiler  tayin  edildi  ve  el-Müstansir 

Billâh  zamanında  maaĢ  ve  akar  olarak  ona  ödenenlerin  aynısı  devlet  hazinesinden 

ödenmesine  karar  verildi.  Kapısına  da,  gündüzleri  sürekli  bir  Ģekilde  görev  yapan, 

emredilenleri  yerine  getiren  ve  onun  hizmetine  tahsis  edilen  hizmetçiler  tarafından 

harcananları kaydeden bir görevli tayin edildi. Bkz. Aynı eser, s. 254-256. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   27 

A‟zamiye,  Vezîriyye,  „Ġvâziyye,  Rağibe  Hatun,  Meydan  gibi  semt  ve 

mahallelerinde  yaĢayan  Oğuz  boylarına  mensup  200.000‟den  fazla 

Türkmen‟in  yanında,  sırasıyla,  Basra,  Kut,  (bu  Ģehir  kültürümüzde  Kutu‟l-

Amâre  olarak  geçmektedir),  Kerbelâ,  Necef,  Diyala,  Salahaddin,  Kerkük, 

Musul,  Erbil  ve  Süleymaniye  Ģehirlerinin  merkezleri,  ilçeleri  ve  köylerinde 

Ģartların  zorluğuna  rağmen  yaĢamaya  çalıĢan  ve  sayıları  üç  milyon‟u  bulan 

Türkmenlerin varlığıdır.  

Anılan  gerçeğin  ikinci  kanıtını  da,  baĢta  Bağdat  olmak  üzere  birçok 

Irak  Ģehrinde,  Ġstanbul‟da  dahil  Anadolu‟nun  çeĢitli  illerinde  ve  Türk-Ġslam 

dünyasının ve Avrupa kıtasının belli baĢlı kentlerinde bulunan, bir kısmı bilfiil 

Türkmen asıllı müellifler, diğer kısmı da Türkmenlerin siyasî, iktisadî, sosyal 

ve  kültürel  hayatlarını  ele  alan  Arap  ve  Fars  yazar  ve  tarihçiler  tarafından 

yazılan  paha  biçilmez  elyazması  eserlerdir.  Buna  Abbasîler,  Buveyhîler, 

Selçuklular,  Atabekler,  Ġlhanlılar,  Celâirliler,  Timurlular,  Osmanlılar, 

Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safavîler ve Osmanlılar dönemlerinde yazılan 

ve  edebiyat  türünden  Ģiir  divanları  olarak  günümüze  kadar  gelip  de 

kütüphanelerimizi  süsleyen  ve  bugün  dillerde  dolaĢan  yüzlerce  Türkmen 

Ģairimizin  (elbette  ki  burada  ġairler  sultanı  Fuzûlî  el-Bağdâdî  ile  Mezlum 

Türkmen Ģairi Nesimî‟nin aziz hatıralarını yad etmek boynumuzun borcudur) 

Ģiirlerini de eklememiz gerekir. 

Selçuklularla  birlikte  sağlam  bir  temel  üzerine  oturan  ve  ilelebet 

yaĢayacak  olan  Irak‟taki  Türkmen  varlığı  ve  kültürünün  üçüncü  kanıtı  ise, 

günümüz  Irak‟ının  anılan  Ģehirlerinde,  Osmanlı  sonrasında  Irak‟ı  yöneten 

yabancı ve yerel siyasî iktidarların Türk ve Türkmen düĢmanlığı üzerine bina 

ettikleri  acımasız  politikalarına  rağmen  Ģanlı  Ģerefli  tarihimizin  birer  abidesi 

olarak ayakta duran onlarca cami, köĢk, medrese, zâviye, makam, türbe, yatır, 

mezarlık,  çarĢı,  dükkân,  hamam,  köprü  ve  çeĢmenin  bulunmasıdır.  Bunları 

görmek,  eski  anılarını  tazelemek  ve  öğrenmek  için  de  Irak‟ın  önemli 

Ģehirlerinden olan Bağdat, Basra, Musul, Kerkük Erbil, Bakuba ve Kerbelâ‟yı 

ve bu Ģehirlerin ilçelerinden olan Telafer, Hanekin, Mendeli, Leylan, Dâkuk, 

Tuzhurmatu, Samarra ve Karatepe‟yi, adım adım gezmek yeterli olsa gerektir. 

Çünkü  buradaki  mimari  eserleri  inceleyenler,  asırlar  boyunca  yapılan 

savaĢların meydana getirdiği yıkımlara, doğal afetlere, Türkmen tarihini silmek 

yok  etmek  için  uygulanan  düĢmanca  politikalara  ve  cehaletten  kaynaklanan 

ihmallere rağmen Irak‟taki Ģanlı Türkmen tarihinin bütün evrelerine ait izleri 

göreceklerdir. 

---