Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ön Asyada Türkmenler
40
tabiri kullanılmaktaydı 34 . Sâsânîler öncesinde Ġranlılar bu bölge için Adurbadegan tabirini kullanmıĢlardır. Bundan dolayı Yunan kaynakları bu bölgeden Atropaten Ģeklinde bahsetmiĢlerdir 35 . Ġskender istilası döneminde buranın yöneticisi Adurbad lakaplı bir valiydi ve bu vali antik Yunan kaynaklarında Atropates Ģeklinde ifade edilmiĢtir 36 . Bu topraklar üzerinde yaĢayan halkalara Aduri adı verilmekteydi. Bu Aduri kavramı zamanla Azeri formatını almıĢtır. Adur sözcüğü öz Türkçe ateĢ anlamına gelen od sözcüğünden türemiĢ olup; Hazar, Sabar, Avar ve Uygur sözcüklerinde olduğu gibi önüne millet yapan ek olan -ar, -er eki gelmiĢtir. Daha sonraları odur kavramı adura dönüĢmüĢ ve adur sözcüğü Orta Farsçaya ateĢ anlamında, azer Ģeklinde geçmiĢtir. Günümüzde Sakaların devamı niteliğinde olan bazı topluluklarda ateĢ için halen daha adur veya odur kavramı kullanılmaktadır. Ön Asya'da Türkmenler Türklerin Ön Asya'ya ilk defa yerleĢme çabaları MÖ 7 yüzyıla dayanmaktadır 37 . Bu yüzyıl içerisinde MÖ 658 yılında Saka-Turan boyları Kafkasları aĢarak Ġran, Doğu Anadolu, Kuzey Irak ve Kuzey Suriye çizgisi üzerinden Akdeniz kıyılarına kadar dayanmıĢlardır. Bu Ön Asya'ya yerleĢme çabası, antik dönemde Türklerin ilk defa Ön Asya ve Akdeniz kıyılarına inme giriĢimi olarak karĢımızda durmaktadır. Asurluları Ġran sahasından itmeye çalıĢırken Kimmerleri kovalayarak Ġran ve Kuzey Mezopotamya topraklarına giren Saka kitleleri ile karĢılaĢan, Yunanlıların Kyakeres dedikleri Keyhüsrev, bu toplulukları batıya doğru itmiĢtir 38 . Alper Tunga'nın Saka topluluklarının baĢında olduğu bu dönemle ilgili rivayetler eski Ġran kaynaklarında çokça anlatıldığı gibi Alper Tunga ile Medyalılar arasındaki savaĢlara değinen Asur, Yunan ve Çinli kaynakların varlığı da bilinmektedir 39 . Nitekim TiyanĢan ve Altaylar bölgesinde Medyalılarla savaĢan ve sonunda Azerbaycan toprakları üzerinde MÖ 623 yılında yakalanarak öldürülen Alper Tunga'nın ardından Saka topluluklarının Ön Asya'da varlıkları son bulmuĢ ve bu topluluklar geri dönerek tekrar Kafkasların arkasına çekilmiĢlerdir. Sakaların Ön Asya'ya
34 Rahim Reisneya, Azerbaycan der Seyri Tarih-i Ġran, Tahran, (Trs), s. 640. 35 Eli Smith, Researches in Armenia; Ġncluding a Journey Through Asia Minor and into Georgia and Persia, V. I, Boston, 1833, s. 143. 36 W. Barthold, “Azerbaycan ve Ermenistan”, Tarih AraĢtırmaları Dergisi, (Çev. Ġsmail Aka), C. VIII-XII, s.77. 37 Zeki Velidi Togan, age, s. 35. 38 Herodotus, History of Herodotus, C. I, (Edt. George Rawlinson), London, 1862, s. 132. 39 Zeki Velidi Togan, age, s. 36. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 41 yerleĢmiĢ oldukları MÖ 658 ile 620 yılları arasındaki 38 yıllık süre içerisinde, yerleĢmiĢ oldukları sahalar bugün çok dikkat çekici bir konuyu teĢkil etmektedir. Günümüzde Türkmen nüfusunun Ortadoğu'da yoğun olarak bulunduğu Doğu Anadolu, Kuzey Batı Ġran, Kuzey Irak ve Kuzey Suriye topraklarından Akdeniz kıyılarına kadar olan yerler, Sakaların Ön Asya'ya indikleri dönemde yerleĢmiĢ oldukları coğrafyanın aynısıdır. Sakaların bu koridora yerleĢmelerindeki asıl etken Ġran'da Medya varlığı, Mezopotamya'da Asur varlığı ve Anadolu uygarlıklarının tazyikinden dolayı gerçekleĢmiĢtir. Bu coğrafyalarda günümüzdeki Türkmen varlığı Vehb bin Münebbih ile Taberi'nin nakletmiĢ olduğu Saka toplulukları arasında kendilerine Terguman veya sonraki ıstılahıyla Terküman adı verilen boyların olması mutabık gibi durmaktadır. Türklerin Ön Asya'ya ikinci büyük akınları MS 363 ve 373 yılları arasında gerçekleĢmiĢtir 40 . Batıya doğu göç eden büyük Hun topluluklarından bazı kütleler Kafkas kavimlerini önlerine katarak Anadolu ve Ġran topraklarına girmiĢlerdir. Hun toplulukları Urfa'ya kadar gelmiĢlerdir. Bu Hun topluluklarından ilk olarak bahseden Urfalı Süryani din adamı St Ephrem'dir 41 . Akabinde Hun kitleleri Daryal geçidini aĢarak önce Ġran sahasına ardından Anadolu, Irak ve Suriye topraklarına dağılmıĢlardır 42 . Bu istila dalgası da MÖ 7 yüzyılda gerçekleĢen Saka istilası ile aynı rotayı takip etmiĢtir. Hun toplulukları daha önce Saka topluluklarının yerleĢmiĢ olduğu bölgelere yerleĢmiĢlerdir. MS 363 yılında baĢlayan bu göç dalgasının MS 397 yılına kadar devam ettiği ve bir kısım toplulukların bu istila güzergâhı üzerinde kaldığı ve bazı kütlelerin de tekrar Kafkasya'ya geri çekildiği rivayet edilmektedir 43 . Bu istilalar, Azerbaycan ve Mezopotamya topraklarına hâkim olan Sâsânî Devletinin gözünü korkutmuĢtur. Sâsânî hükümdarı IV. Behram döneminde, Hun toplulukları Kuzey Mezopotamya'da yoğunlaĢarak Sâsânî baĢkenti Medâ'in'e akınlar yapmıĢlardır 44 . Sâsânî hükümdarı I. Yezdicürd, bu toplulukları kontrol altına almak için büyük bir çaba harcamıĢtır 45 . Bunun haricinde, Türkmen toplulukları Göktürklerin yıkılmasının ardından MS VII
40 Roman GiriĢmen, Ġran ez Agaz ta Ġslam, (Trc. Muhammed Muin), Tahran, 1336, s. 300. 41 ġerif BaĢtav, "Avrupa Hunları", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 835. 42 Tarık Dostiyev, "Kafkasya'da Hunlar", Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara, 2002, s. 921- 927 43 Ali Ahmetbeyoğlu, "Türkistan'dan Doğu Avrupa'ya Yapılan Türk Göçleri", Türkler Ansiklopedisi, C. II, s. 524, 525; Tarık Dostiyev, agm, s. 921-927. 44 Roman GiriĢmen, age, s. 301; Ali Ahmetbeyoğlu, agm, s. 524. 45 Rahim Reisneya, age, s. 510. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|