Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkman Dili
344
etnik terkibi öğrenilmediği için bu konuda kesin bir fikir söylemek çok zordur. Türkmanlar'ın etnik kimliğinden söz ederken Uygurlar'ı görmezlikten gelmek imkansızdır. Tabii ki anılan etnosun sıralarına eski Uygur boylarından da bazı oba ve oymaklar katılmıĢtır. Biz burada ne Oğuzlar'ın sıralarına katılarak daha sonra Oğuzlar'la beraber "Türkman olan", ne de etnosun biçimlenmesinden sonra belli siyasi nedenlere bağlı olarak Türkmanlar'ın saflarına katılan Uygurlar'ı gözönünde bulundururuz. Burada oluĢum sürecinde Türkman saflarına katılan Uygurlar söz konusudur. Elbette, Eymürler'i Oğuzlar'la beraber "Türkman olan" veya Padarları Ġlhanlı devletinin çöküĢünden sonra Türkmalar'a katılan Uygurlar sayabiliriz. Ancak Türkmenistan Türkmənləri'nin "temiz kanlı Türkmen" saydığı Yomut adlandırılan ünlü Uygur boyu, hiç kuĢkusuz, Türkmanlar'ın sıralarına direkt katılan Uygurlar'dan olmuĢtur. Görüldüğü gibi Türkmanlar, Oğuzlar'ın Ġslam'ı kabul etmesinden en az 200 yıl önce bir etnos olarak mövcut olmuĢtur ve bu etnos Türk soylu etnik gruplardan olan oba ve oymakları kapsamıĢtı. Ancak X.yy.'dan baĢlayarak Oğuzlar'ın Ġslam'ı kabul edip Türkmanlar'a katılması, bu etnosun kaderinde önemli rol oynadı. Türkmanlar'ın saflarına Oğuz akımı öyle bir düzeye geldi ki, Türkmanlar içerisinde Oğuz boylarından kopan oba ve oymakların ağırlığı diğer etnik gruplardan kopan oba ve oymakların ağırlığından birkaç defa çok oldu. Oğuzlar'ın yeni etnos içerisinde sayı bakımdan ağırlık kazanması, yeni etnik sistemin doğasını belirledi. Bu açıdan Oğuz boylarından kopan oba ve oymakların "ġecere-i Terakime"de Kanglı, Kıpçak, Kalaç boylarından üstün sayılması özel öneme haizdir. Bu durum, Türkmanlar'ın Oğuzlar'ı baĢlıca etnik ataları saymalarıyla ilgiliydi. Oğuznameler'de Karlukları'ın ve Kıpçaklar'ın değil, Oğuzlar'ın vasfedilmeleri bu düĢüncenin bir ifadesiydi. Yeni etnik sistemin mahiyetinden söz ederken bir meseleyi de vurgulamak isterdik. Oğuz birliğini oluĢturan aĢiretler arasında kan akrabalığı sözkonusu değildi. Ancak onlar, Türkman dünyası sıralarına girirken artık kendilerini kan akrabaları olarak sayıyorlardı. Bu akrabalık, onların Oğuz soyundan gelmeleri inancına dayanıyordu. Türkman Dili Tabiatıyla halk mevcut ise, onun dili de mevcuttur. Bu bakımdan Ebu Hayyanın eserinde "Türkmen Dili" tabirinin yer alması, garip
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 345 karĢılanmamalıdır 28 . Bununla beraber dil araĢtırmalarında sözü edilen etnosa belli tarihi yaklaĢımın etkisi altında Türkman dilinin üzerinden sessizce geçilir ve bu dile Oğuz dili adı veriliyor. Dilbilim araĢtırmalarında Türk dillerinin belli bir grubuna Oğuz Grubu Dilleri adı verilmesi, bu düĢünceden kaynaklanıyor. ġunu belirtmek istiyoruz ki, Oğuz etnoniminin Türkman etnoniminin yerini alması, etnik bakımdan ne kadar doğru ise, dil bakımından da öğledir. Etnosun Ģekillenmesinde Oğuz toplulukları baĢlıca rol oynadığı için Türkman dili Oğuz dili temelinde biçimlenmiĢtir. Ancak bu etnosun içine daha önce belirttiğimiz gibi Oğuzlar dıĢında Kıpçak, Kanglı, Karluk, Uygur, Kalaç gibi Türk soylu etnik birliklerden olan oba ve oymaklar da katılmıĢtı. Bu durum Türkmanlar'ın dilini etkilemeden kalmadı. Sonuçta yeni etnosun dili etnik kimliğine uygun Ģekilde Kıpçak, Karluk vb. dillerin etkisine uğramıĢ Oğuz dili bünyesinde Ģekillendi. KarĢılaĢtığımız bazı olgulara göz atalım. «Divan-i Lügat-it-Türk»de tasvir edilen Oğuzca ve Kıpçakça arasında ortak hususlar bir etnosun içinde olan iki etnik gruba ait lehçelerin çarpazlaĢmasıyla ilgili değil midir? Unutmayalım, «Divan» Oğuz birliğinin parçalanmasından 100 yıl, Türkmanlar'ın bir etnos olarak meydana çıkıĢından 200-250 yıl, Oğuzlar'ın bu etnosun sıralarına girmesinden en az 150 yıl sonra yazılmıĢtı. Dolayısıyla iki lehçenin çarpazlaĢması için yeteri kadar zaman vardı. M.KaĢgarlı da eserinde bu durumu tasvir etmiĢtir. Ancak yeni bir dilin ortaya çıkıĢını tespit edememiĢtir. Bir baĢka hususa bakalım. Türkiye ve Azerbaycan türkcesi yazı dilinin Oğuz dili bünyesinde Ģekillendiğini savunan araĢtırmacılar, Kıpçak, Karluk vb. dillerin batı lehçelerine oranla doğu lehçelerini ve Azerbaycan türkcesi yazı dilini güçlü bir Ģekilde etkilediğini itiraf ediyorlar 29 . Benzer görüĢ çağdaĢ Türkmen dilinin ağızlarına da aittir 30 . Bu durumda bahs edilen özelliklere sahip dil materyaline Oğuz dili adı vermenin doğru olmadığını görmek o kadar da zor değildir. Öyleyse, bu dilin Türkman dili olduğu hiç çekinmeden söylenebilir. Bu hususla ilgili olarak bir konuya da değinmek isterdik. Bilindiği gibi ortaçağa ait çok sayıda eserler dil özelliklerinden dolayı (etnik kimliği belirtilmeksizin) sınıflandırılıyor. Oğuz- Kıpçakça yazılan eserler bu sınıflandırmada özel yer almaktadır. AraĢtırmacıların kanaatine göre Kıpçakça'ya oranla Oğuzca unsurların ağırlıklı
28 Əbu Həyyan Əl Əndəlusi. Kitabi əl-idrak li-lisan əl-ətrak (türk dillərini dərk etmə kitabı) / Ərəb dilindən tərcümə: Z.Bünyadov. Bakı: AzərnəĢr, 1992, s. 61,67 29 Гузеев В. Г. “Краткий обзор исследований по языку тюрков Малой Азии” // Тюркологический сборник 1972 . Москва: Наука, 1973, s. 84 30 Zeynalov F. Türkologiyanın əsasları. Bakı: Maarif, 1981, s. 138 Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|