Tarix-7 2017.(Uzb). indd

yåtti erkin 
sàn’àt
» dåb nîmlàngàn fànlàr o‘rgàtilgàn. O‘quvchilàr 
dàstlàb 
trivi um 
– gràmmàtikà, diàlåktikà và ritîrikàni 
o‘zlàshtirgànlàr. 
Gràmmàtikà
– tilshunîslik ilmi, bîlàlàrni o‘qishgà 
o‘r gàtgàn.
 
Diàlåktikà
– hîzirgi màntiqqà o‘õshàsh fàn bo‘lib, 
undà o‘quvchilàr munîzàrà îlib bîrishgà, o‘z fikri-
ni isbîtlàshgà o‘rgàtilgàn.
 
Ritîrikà
– shå’r, bàdiiy àsàrlàr yozishni, nîtiqlik 
sàn’ 
àtini, huquq àsîslàrini o‘rgàtgàn.
Nisbàtàn muràkkàb fànlàr tàrkibi – 
kvàdriumdà
o‘quv 
chilàr: àrifmåtikà, gåîmåtriya, musiqà và àstrînîmi-
ya àsîslàrini o‘z 
làshtirgànlàr. Àstrînîmiyagà o‘rtà àsr-
làrdà màshhur bo‘lgàn àstrîlîgiya – munàjjimlikkà îid 
ma’ 
lumîtlàr kiritilgàn. Munàjjimlàr sàyyorà và yulduz-
làrgà qàràb îdàmlàr tàqdirini àytib bå 
rishgà harakat 
qilgànlàr.
Qo‘lyozma kitob san’ati.
Yirik monastirlarda rohib-xat-
totlar ishlaydigan skriptoriya (ustaxona)lar bo‘lgan. Ilk 
o‘rta asrlarda kitob kamyob va qimmat buyum hisoblan-
gan. Yevropada ular pergament – maxsus ishlov beril-
gan terilarga bitilgan. Varaqlar pishiq iplar bilan tikilib, 
yog‘ochdan yasalgan va teri tortilgan muqovalarda saqlan-
gan. Ba’zida muqovalar qimmatbaho tosh, metallar bilan 
bezatilgan. XII asrga qadar kitoblar monastirlar kutubxo-
nalarida saqlangan.
Slavyan yozuvining yaratilishi.
Ko‘pchilik slavyanlar, shu 
jumladan, Kiyev Rusi aholisi Vizantiyadan xristianlikning 
pravoslaviye mazhabini qabul qilgan. Yangi dinning joriy 
etilishi diniy kitoblarga ehtiyoj tug‘dirib, slavyan yozuvi-
ning yaratilishiga turtki bo‘lgan.

---

46
I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
Rohib olimlar – Kirill va Me-
fodiy – IX asr o‘rtalarida yunon 
alifbosi asosida slavyan yozuvini 
yaratib, g‘arbiy slavyanlar orasida 
xristianlikni keng targ‘ib etishgan. 
Ular yunon tilidagi diniy asarlarni 
keyinchalik «kirillitsa» deb nom ol-
gan yozuv orqali slavyan tiliga tar-
jima qilishgan. Ushbu yozuv Bol-
gariyadagi Rus yerlariga tarqalgan.
Yaroslav davrida Rusda maorif yuksaladi. Vla 
dimir 
davri da Ki yevda xristian ruhoniylari tayyorlaydi gan o‘quv 
yurti tashkil etilgan bo‘l sa, Yaroslav Nov gorodda uch 
yuz ru 
honiy tayyorlaydigan bilim yurti 
ni ochadi. Knyaz 
davrida avval Kiyevda, so‘ng Novgo 
rodda yilnomalar tuzila 
bosh laydi. 
1. Internet orqali yoki «O‘zbekiston milliy ensiklo-
pediyasi»dan yunonlarning Platon akademiyasidan 
tashqari yana qanday akademiyalari bo‘lganligini 
aniqlang.
2. Mavzuda keltirilgan Vizantiyada yuksalgan tas-
viriy san’at turlarini 35, 38-rasmlarga qanday 
aloqadorligini so‘zlab bering.
3. Sizningcha, o‘rta asrlar qadimgi yunon-rim mak-
tablari bilan hozirgi maktablar o‘rtasida qanday 
o‘xshash va farqli jihatlar bor?
4. Lotin va kirill yozuvlarini 6-sinf tarix darsligi 
ma’lumotlari asosida tahlil qilib, ular qanday 
umumiylikka ega ekanligini ko‘rsating.
5. Sizningcha, slavyan yozuvi va Kiyev Rusi 
madaniyatining tarixiy ildizlari qaysi mamlakat 
bilan bog‘liq? 
6. 35, 36 va 38-rasmlarni qiyoslab, ulardagi 
umumiy va farqli jihatlarni toping.
38-rasm.
Kiyev. Avliyo 
Sofiya ibodatxonasi. 
XI asr

---

47
I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI