Tarix fakulteti jahon tarixi kafedrasi sharq allomalari ilmiy merosi fanidan

Abu Ali ibn Sino (980-1037) Buxoro yaqinida joylashgan Afshonaqishlogida tavallud topgan. Otasi ziyoli, oqigan, bilimdon kishi bolib asli Balxdanbolgan. Ibn Sino osha davr ziyolilar oilasida hukm surgan turmush tarzi tizimi boyichaQuroni Karimni yoshlik chogidan yod ola boshlaydi. Bu bilan kifoyalanib qolmasdan otasi unga falsafa, hind hisobi kabi sohalarni ham oqita boshlaydi. Hatto Abu Abdullohan-Nashali degan kishini ogliga murabbiy qilib oladi. U ospirinlik yillarida, 16 yoshida shunchalik chuqur shugullanganki, hatto biron-bir kecha ham toyib uxlamagan ekan. Fan asoslari bilan bunday shugullanish, kop vaqtlar davomida amalga oshirgan mashaqqatli mehnat tez orada oz samarasini beradi, u 17 yoshidayoq olim sifatida shakllanib, tabib degan nom chiqara boshlaydi. Mukofot sifatida saroy kutubxonasidan foydalanish imkoniyatiga sazovor boladi.
Biz korib chiqayotgan davr siyosiy tarixi oziga xos xususiyatlarga ega edi. Bu vaqtda ikki sulola (Qoraxoniylar va Somoniylar) tarix sahnasida hukmronlik uchun kurash olib bormoqda edi. Mamlakatdagi bunday beqarorlik fan arboblarining faoliyatiga oz tasiriniotkazmasdan qolmas edi. Ibn Sino ham osha davrda Xorazmda fan va madaniyat xomiysi sifatida nom chiqargan Mamun (999-1016) saroyiga boradi. U yerda osha davr mashhur olim, faylasuflari AbusaxlMasixiy, tabib AbulXayirXommar, qomusiy olim sifatida butun dunyoda tan olingan Abu Rayhon Beruniy va boshqa mashhur olimlar bor edilar. Ammo olimning tinch ijodi bu yerda ham kopgachozilmaydi. Xorazmni Mahmud Gaznaviy egallagach u Hamadonga jonaydi. Osha davrda Hamadon hukmdori Shams ad-Davla degan kishi bolib, u kasal bolib qoladi. Ibn Sino Buxoro amirini davolaganidek uni ham tuzatib yuboradi va evaziga vazir etib tayyorlanadi. Osha davrda ham saroy fisqu-fasod, isyonlar uyasi edi. Ana shunday fisqu-fasodlar tufayli u zindonga tashlanadi. Isfaxon hukmdori Alouddavla Hamadonni bosib olgach, u zindondan ozod qilinadi.
Ibn Sinoning zamondoshi, uning shogirdi Jurjoniyning yozishicha u jismoniy jihatdan juda baquvvat bolgan. Biroq shaharma-shahar darbadarlikda yurish, yuqorida qayd qilganimizdek, kechalari uxlamasdan uzluksiz ishlash va taqib ostiga olishlar olimning salomatligiga tasirkorsatadi va u 428 xijriy yilning ramazon oyida, 1037 yilning iyun oyida 57 yoshida vafot etadi.
Ibn Sino haqiqiy ensiklopedik olim bolib, oz davrining deyarli barcha fanlari bilan muvaffaqiyatli ravishda shugullangan va ularga oid ilmiy asarlar yaratgan. Turli manbalarda uning 450 dan ortiq asarlari qayd qilingan bolsa ham, zamonlar otishi bilan ularning kopiyoqolib ketgan va bizgacha faqat 242 tasi yetib kelgan.
Ibn Sinoning toglarni paydo bolishi togrisidagi juda ajoyib fikrlari, minerologiya va geologiya fanlariga qoshgan hissasi juda salmoqlidir. Jumladan, u minerollarni tort guruhga bolib, ularning original klassifikatsiyasini taklif etadi. Bu klassifikatsiya to XIX asrgacha deyarli ozgarishsiz saqlanib keldi. Olimning minereologiya sohasidagi ishlarining muhimligi takidlanib, 1956-yilda Ozbekistonda topilgan mineral Avitsenit deb atalgan.
Ibn Sino botanika masalalari bilan ham kopshugullangan. Chunki tabobatda ishlatiladigan dorivor moddalarning aksariyati osimliklardan olinadi. Mashhur shved botanigi KarlLinney (1707-1778) Ibn Sinoning botanika sohasidagi xizmatlarini takidlab, tropik mamlakatlarda dengiz suvida ham osuvchi va doimo yashil holda qoladigan bir daraxtni Avitsenna deb atadi. Ham Garbda, ham SharqdaAvitsenna va Shayxur-Rayis nomi bilan shuhrat qozongan bobokalonimiz haqiqatan ham mustaqil Ozbekiston yoshlari qalbida oz tarixi va bobokalonlari bilan faxrlanish his-tuygulariniuygotadi.