Tarix fakulteti jahontarixi fanidan

II bob.Janubiy Afrikada ingliz-gollandiya qarama-qarshiligi sabablari
2.1XIX asrdaNiderlandiyaning tashqi siyosati

1820-yilda Buyuk Britaniyadan kelgan 4 ming muhojir kelgandan keyingina o'rnatilgan Janubiy Afrika tiliga avlandi Ushbu tashkillashtirilgan vasubsidiyalangan immigratsiya natijasida Janubda ingliz tilida so zlashadigan birinchi yirik jamiyat paydo bo'ldi. Afrikaning tarixi boshqa til jamoalaridan bo'lgan qo'shnilar bilan o'zaro munosabatda bo'lish va unda golishga sodiq golish tarixi ularning yangi muhiti edi.

Janubry Afrika chegarasining qiyinchiliklari atrof-muhit-urush, qurg oqchilik, toshqinlar, o'simlik kasalliklari - ko chmanchilarni umumiy tajribaga ega bo'lgan guruhga birlashtiradi.Bu chegarada o'sib-ulg'aygan avlodlaring o'ziga xos talaffuzi va so'z boyligi bilan yangi Shargiy Kap ingliz tilining o'ziga xos shevalari va aksentnlar paydo bo'lishiga olib keldi. Ingliz tili har
doim o'zgardi va yangi so zlari singdirish gobiliyati bilan rivojlanib bordi.
D. Mudining kolonistlaring mahalliy qabilalar bilan alogalari va 1651-1690-yillar va 1769-yillardagi hayoti bilan bog liq bo'lgan juda katta ahamiyatga ega bo'lgan dastlabki manbalarining ehtiyotkorlik bilan tarjimasi nashr etilgan 1809 yilgacha.Bunday qiyin sharoitda inglizlar urushni rag batlantirishi kerak degan garorga kelishdi.
Gollandiyaning savdo kemalarini ommaviy ravishda tortib olish orgali moliyaviy ahvollarini yaxshilashmogchi edilar. 1665-vil ivun ovi boshida leytenant-admiral (Birlashgan flot go'mondoni) Yakob van Vasenar (Baron Obdam)eskadrilyasi 107 ta kema, 9 ta fregat va 27 ta boshqa toifadagi kemalardan iborat Gollandiyadan jo'nab ketdi. Bu raqamlar orasida 92 ta kema 30 ta yoki undan kop to'p bilan qurollangan⁵.
Ekipajlar soni 4800 qurol bilan 21 ming kishidan iborat edi. Ushbu otryad koloniyalardan gaytayotgan savdo kemalari bilan uchrashishi va qirg oqning inglizlar tomonidan bloklanishiga yo'l qo ymasligi kerak cdi. 1665-yil Il-iyun kuni gollandlar 88 ta kema, 12 ta frigat va boshqa sinfdagi 24 ta kema (4500qurol, 22 ming ekipaj) dan iborat ingliz flotini topdilar, Buyrug York knyazi Karl IIning ukasi tomonidan amalga oshirildi. Ingliz floti aniq avangard. korpus de battalion va orga go 'riqchiga bo'lingan. Ingliz kemalari yaxshi qurollangan va jihozlangan edi.
Gollandivalik flotni shakllantirishda to liq chalkashliklar hukm surardi, chunki har viloyatning bo 'linmasi uning admiral qo mondonligida edi. Sokinlik flotlaming yaqinlashishiga to'sqinlik qildi va tez orada ragiblar bir-biriga garshi langar tashladilar. 1886-yilda Bur respublikalarida dunyodagi eng yirik oltin konlari topildi.Britaniyalik oltin izlovchilar ogimi Janubiy Afrikaga quyilib, ular Outlander deb nomlanishdi.
Transvaal hokimiyati sanoatchilar va konchilar ishiga aralashmadi,ammo ular uchun maxsus 5 foizli soliq belgilab go'ydi, shu tufavli davlat byudiet daromadlarini 11 baravar oshirdi. 1890-yilda 125 ming Bur uchun (shundan 30mingga yagini ovoz berish hugugiga ega bo'lgan), Transvaalda 200 mingga yagin ko'chib kelganlar bo'lgan.
Ko'p o'tmay Britaniyalik oltin gazib oluvchilar ularga fugarolik huguglarini berish hagida gapira boshladilar. 1895-vilda Rhodes Chartered Company kompaniyasining bir necha yuz gurollangan vollanma askarlari Rodezivadan Transvaalga bostirib kirdilar. Bu otryadga Britaniyaning mustamlakachi amaldori Linder Jeymson boshchilik gilib, Transvalda ko chib kelganlar isyonini ko'tarishni rejalashtirgan.
Reyd ishtirokchilari burlar tomonidan to sib qo yilgan va tez orada qurollarini tashlagan. Oddiy vollanma askarlar ozod qilinadi, ularga go'shilgan katta ofitserlar va mahalliy fitnachilar gamoq va jarimalarga hukm qilinadi Bosqin muvaffaqiyatsiz tugaganidan so'ng, London burlar bilan urushga tayyorlana boshladi. Bur respublikalari rahbariyati ko'chib kelganlarga kata miqdordagi imtiyozlarni berib, moliyaviy majburiyatlami va ularning ovoz. Berish hugugini olish muddatini cheklaganlar.
1899-yil avgustda Transvaal prezidenti Pol Kruger respublikada 5 yildan ortiq yashagan barcha britaniyaliklarga saylov huquqini berishga rozi bo'ldi, ammo Londondan burlarning ichki ishlariga aralashishni rad etishni va o'z go'shinlarini olib chigib ketishni talab qiladi. Inglizlar bu shartlarga rozi bo 'Imadilar. Taxminan 28 ming kishilik Bur armiyasi, Britaniva go'shinlariga taxminan teng ravishda muvaffagiyatli hujum qildi. Burlar Buyuk Britaniyaning bir gator shaharlarini gamal qilishadi va Mugersfontein jangida dushmanning kata kuchlarini mag lub etishadi.
Bundan tashqari, ular Nataldagi bir qator joylari egallab oldilar va general Jori Uaytning korpusini blokladilar. O' ralgan garnizonlarni blokdan chigarishga urinishlar inglizlarning Kolenso jangida mag'lubiyati bilan tugadi. 16,7 ming kishilik ingliz korpusi 4,5 ming Burlarga garshi chiqdi, ammo inglizlar yetarli razvedka va jangovar harakatlarga tayyorgarlik kormadilar. Natijada, burlar 50 ga yagin kishini o'Idirishdi va yaraladilar, ularning dushmani esa mingdan oshig. 1900-yil fevralda inglizlar Oranje Respublikasi go'shinini mag lubiyatga uchratdilar.
Bir necha oy o'tgach, Transvaalning asosiy tuzilmalari mag lub bo' Idi, Bloemfontein va Pretoria qulab tushadi. 1900-yil yozidan beri burlar asosan partizanlik harakatlariga o'tdilar va ular birinchi bo'lib muvaffagiyatga erishdilar, deb ta'kidladi Koshkin Mutaxassisning so'zlariga ko'ra, inglizlar kichik jazo otryadlarini tuzishni boshladilar va mahalliy tinch aholini kontsentratsion lagerlarga jo'natdilar."Bu kontsentratsion lagerlarni bugungi kunda biz bilgan shaklda va nomi bilan ishlatishda birinchi to'liq tajriba edi", dedi Koshkin "Kuygan yer taktikasi ishlatilgan⁶.
Oddiy odamlardan chorva mollari o'g'irlangan, fermer xo jaliklari yoqib yubo Konsentratsion lagerlar, yogib yuborilgan yerlar va jazolash reydlari keyinchalik Adolf Gitler inglizlardan o'rganadi»,-deya ta'kidladi mutaxassis.Buyuk Britaniya qo'mondonligi Janubiy Afrikaga o'z go'shinlarini ko'p miqdorda ko paytira boshlaydi. Fransiyada ishlab chigarilgan uzoq masofaga otadigan artilleriya qurollaridan o't o'chirish uchun "Terrib|" va "Kuchli" kreyserlaridan og'ir va uzog masofali dengiz qurollari sotib ola boshlaydi.
Bu qurollar uchun go'lbola g'ildiraklar,metall va yog'ochdan vagonlar tayyorlanadi. Ba'zi uzog masofaga otadigan qurollar Ladysmith shahriga temir yo'l orgali etkazib berishga muvaffaq bo'linadi.Lekin bu gurollalar gamalda bolgan Bur shahari egallashga imkon bermaydi. Nataldagi inglizlarning hujumi uchun boshqa qurollar ishlatilgan. Ko'p o'tmay inglizlar juda ko'p sonli texnika bilan taminlanishi ularga ustunlikni ta'minlaydi.
1899-yilning dekabrga kelib go'shinlaring umumiy soni 120 mingga, urush oxiriga kelib - 450 mingga yetadi.1899-yilning dekabrda feldmarshal Roberts ingliz qo'shinlari qo'mondoni etib tavinlandi. Britaniva kuchlari gavta huiumga o'tishi 1900-vil fevral oviga to'g'ri keladi. Ingliz go'shinlari Padebergdagi Oranje Respublikaning armiyasini taslimgilishadi. Keyinchalik ingliz go'shlari Kimberlini 15-fevralda,Ladismitni 1900-yil 1-martda va Mafekingni 17-mayda ozod qilishga erishadilar.
Inglizlar 1900-yil 13-martda Oranje Respublikasi poytaxti Bloemfonteinni va 1900-yil 5-iyunda Transvaal poytaxti Pretoriyani egalladilar. Urush 1900-yil sentyabrga kelib tugadi.General Kitchenerga buyrugni topshirgandan so'ng feldmarshal Roberts Janubiy Afrikadan ketadiBur go'shinlari qurollarini tushirib, kurashni tugatishlari va Britaniya qiroligining hokimiyatini tan olishlari kerak edi. Ular ikkala respublika hududlaridan tashgarida bo'lganlar va asirga olingan Burlar imkon gadar yashash joylariga qaytishga umid qilganlar.
Urush gonunlari va urf-odatlarini buzganlar bundan mustasno bo'lgan, ularing barchasi amnistiyaga tushadi. Ularga shaxsiy erkinlik va mulkni saqlash kafolatlangan, bu harbiy xarajatlarni goplash uchun har ganday soliqlardan ozod qilingan. Golland tili maktablarda saglanib golishi va agar kerak bo'lsa, sudlarda go'llanilishi mumkin edi.
Burlar o'zlarining shaxsiy qurollarini topshirishlari yoki obyektiv zarurat bo'lsa, ularni olib yurish uchun ruxsat olishlari kerak edi. Burlar bir muncha vagt o'tgach, gora tanli aholiga ovoz berish hugugini berish-bermaslikni o'zi hal qiladigan avtonom ozini o'zi boshqarish tizimini yaratishga kafolat berdilar.