Tarix o’qitish metodikasi

Tarix fakulteti “Tarix o’qitish metodikasi”kafedrasi

---

O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’lim vazirligi

Navoiy davlat pedagogika instituti 

Tarix fakulteti 

“Tarix o’qitish metodikasi”kafedrasi 

Mavzu: Makedoniyalik Iskandarning 


O’rta Osiyoga yurishlari. 

Bajardi: Pardayev Ruslan.

Tekshirdi: Rahmonov H 

Navoiy -2015 

---

2

Mavzu: Makedoniyalik Iskandarning O’rta Osiyoga yurishlari. 

Reja: 

1. Makedoniyalik Iskandarning Markaziy Osiyoga harbiy yurishlari. 

Baqtriya,Sug’d va Ustrushona bosqini. 

2. Markaziy Osiyo xalqlarining Yunon-makedonlar bosqinchilariga 

qarshi kurashi. 

---

3
Tarix Fani kishilik jamiyati bosib o’tgan tarixiy yo’lni qonuniyatli bir 

jarayon tarzida atroflicha o’rganuvchi Fan sifatida ijtimoiy fanlar tizimida

muhim o’rin tutadi va keng xalq ommasini, ayniqsa, yosh avlodni o’z Vatani va 
xalqiga sadoqat ruhida tarbiyalash ishiga xizmat qiladi. Davlatimiz rahbari
ta’biri bilan aytganda, «o’zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi». 
Iskandar Zulqarnayn boshchiligida yunonlarning yurtimiz sarxadlarini bosib
o’tishi, ularga qarshi Spitamen rahbarligida ko’tarilgan qo’zg’olon ko’pgina 
manba va adabiyotlarda o’z aksini topgandir
O’rta Osiyo, shuningdek O’zbekistonning kadimgi va antik davrdagi tarixini 
o’rganishda kadimgi Yunoniston va Rim tarixchilari xamda geograf olimlarining
asarlari muhim manba bo’lib xizmat kiladi. 
Ulardan ayrim va muhimlariga qiskacha to’xtab o’tamiz.
Diodor (miloddan avvalgi 90—21-yillar). Yirik tarixchi olim; asli Sisiliyaga 
qarashli Argiriya shahridan. Diodor «Tarixiy kutubxona» nomli 40 kitobdan
iborat asar yozib qoldirgan. Umumiy tarix yo’nalishida yozilgan bu asar asosan 
Yunoniston va Rimning qadim zamonlardan to milodning I asr o’rtalarigacha
bo’lgan tarixini o’z ichiga oladi. Asarda Sharq; xalqlari, shuningdek, O’rta 
Osiyo va O’zbekistonning qadimiy xalklari (skiflar, saklar, massagetlar,
baqtriyaliklar va b.q.), O’rta Osiyo — Eron munosabatlari haqida qimmatli 
ma’lumotlar bor.
Diodorning mazkur asari ko’p jihatlari bilan ko’chirma (kompilyativ) 
hisoblanadi. Muallif Efor, Polibiy asar-laridan keng foydalangan. Bundan
tashqari, ko’p hollarda bayon etilayotgan voqyealar uzviy bog’lanmay qolgan. 
Shunga qaramay, Diodorning «Tarixiy kutubxona»si dalillarga boy va ilmiy
ahamiyatga egadir. 
«Tarixiy kutubxona» to’la holda bizning zamonimizgacha yetib kelmagan.
Uning faqat 15 kitobi- qadimgi Sharq xalqlarining tarixi va afsonalari haqida 
hikoya qiluvchi 1-5-kitoblari, Yunoniston hamda Rimning Yunon-Eron

---

4
urushlari (miloddan avvalgi 500—449 yy.) dan to miloddan avvalgi 301 

yilgacha bo’lgan tarixini o’z ichiga olgan 11-20- kitoblarigina saklangan, xolos.

Asar 1774-1775 yillari I. Alekseyev tomonidan (olti qismda) va 1874—1875 
yillari F. G. Mishchenko tarafidan ikki qism qilib nashr etilgan.
Pompey Trog (milodgacha I-milodning I asrlari o’rtasida yashab o’tgan)-
«Filipp tarixi» asari bilan mashhur bo’lgan Rim tarixchisi. 44 kitobdan iborat bu
asar afsonaviy Assuriya podsholari zamonidan to Rim imperatori Avgust 
(miloddan avvalgi 63 -milodning 14-yili) davrigacha dunyoda bo’lib o’tgan
voqyealarni bayon qiladi, lekin asosiy e’tibor Yunonistonning makedoniyalik 
Filipp II (miloddan avvalgi 359-336-yy.) va Iskandar Zulkarnayn davridagi
ijtimoiy-siyosiy tarixini bayon etishga qaratilgan. 
Mazkur asarning qimmati shundaki, u bir talay noma’lum kitoblarga suyanib
yozilgan; Rim, Yunoniston kabi yirik davlatlarning paydo bo’lishi va tarixini 
keng yoritib bergan. Muhimi shundaki, muallif bunday davlatlarning oxir-
oqibatda inqirozga uchrashini aytadi. Lekin, Pompey Trogning tarixiy jarayon 
va uning taraqqiyotiga qrashlari idealistikdir, chunki u tarixni harakatga
keltiruvchi kuch urf-odat va taqdir deb hisoblagan. 
«Filipp tarixi»da skiflar, Baktriya, Iskandar Zulkarnayn davrida Baqtriya va
Sug’dda qurilgan shahar va katta imoratlar, Iskandar Zulkarnayn vafotidan keyin 
yuz bergan voqyealar, parfiyaliklarning kelib chikishi, Parfiya podsholigining
tashkil topishi, parfiyaliklarning urf-odatlari; Baktriya, Parfiya va Midiyaning 
o’zaro munosabatlariga oid muhim ma’lumotlar mavjud.
Pompey Trogning mazkur asari Yustin (II—III asr) tarafidan qiskartirilib 
qayta ishlangan shaklda bizning zamonimizgacha yetib kelgan va Ruxl
tomonidan 1935 yili chop kilingan. Asarning ruscha tarjimasi (tarjimonlar AA. 
Dekonskiy va M.I. Rijskiy) «Vestnik drevney istorii» jurnalining 1954 yil 2-4-
va 1955 yil 1-sonlarida bosilgan. 
Arrian Flaviy (taxminan 95-175-yy.)- yirik yunon yozuvchisi, tarixchi va
geograf olim; asli Kichik Osiyoning Nikomadiya shahridan. «Iskandar haqida», 

---

5
«Parfiyaliklar haqida», «Hindiston» va 7 jildlik «Iskandarning yurishlari» nomli 

kitoblar muallifi.

O’rta Osiyo va Eronning qadimiy tarixini o’rganishda Arrianning so’nggi 
asari («Iskandarning yurishlari») muhim ahamiyat kasb etadi. Asarda Iskandar
Zulkarnaynning Eron, O’rta Osiyo va boshka mamlakatlarga qilgan istilochilik 
yurishlari tarixi batafsil bayon qilingan.
Asar panegirizm ruhida yozilgan- muallif Iskandar Zulkarnayn va uning 
faoliyatini ko’klarga ko’tarib ulug’laydi. Shunga qaramay, asar Iskandar
Zulkarnaynning harbiy yurishlari buyicha muhim va asosiy manbalardan hisob-
lanadi. Mazkur asarning yana bir qimmatli tomoni shundaki, u ko’pgina
qo’lyozma manbalar va rasmiy xujjatlar asosida yozilgan. 
Arrian Flaviyning «Iskandarning yurishlari» asari nemis (Myuller; Leypsig,
1886 y.) hamda rus (Koren-kov; Toshkent, 1912 y. va M.Ye. Sergeyenko, M.—
L., 1962 y.) tillarida nashr etilgan.
Kvint Kursiy Ruf (milodning I asri) — mashhur Rim tarixchisi; Iskandar 
Zulkarnaynning Eron, O’rta Osiyo va boshqa mamlakatlarga qilgan harbiy
yurishlari haqida 10 kitobdan iborat «Buyuk Iskandarning tarixi» nomli asar 
yozib qoldirgan. Muallif Ptolemey Lag va Iskandar Zulkarnaynning safdoshlari
Onesikrit va Kallisfenning xotira va asarlaridan keng foydalangan. 
Kvint Kursiy Rufning mazkur asarida O’rta Osiyoning Iskandar Zulkarnayn
qo’shinlari tomonidan istilo qilinishi, O’rta Osiyo xalqlarining chet el 
bosqinchilariga qarshi kurashi, xususan, Spitamen boshliq qo’zg’olon keng
yoritib berilgan. 
«Buyuk Iskandarning tarixi» 1841 yili Myutzel, 1867 yili T. Nyoldeke va
1885 yili Fogel tomonidan nashr etilgan. Ruscha yangi tarjimasi B.C. Sokolov 
taxriri ostida chop etilgan (M., 1963 y.).

---

6