TariXİ MƏlumatlar
Yüklə 331,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1813 12 oktyabr
- 1920 dekabr
- 1922 22 fevral
10
1733 fevral Bağdad müqaviləsi. Osmanlı qoşunlarının komandanı Əhməd paşa ilə Nadir xan arasında imzalanan Bağdad müqaviləsinin şərtlərinə görə Osmanlılar son on ildə işğal edilmiş bütün torpaqları Səfəvilərə qaytarmağı öhdəsinə götürdü, Osmanlılar Azərbaycanın cənubunda hərbi əməliyyatlar dayandırılaraq buradan çıxarıldı.
Gəncə müqaviləsi. Rusiya ilə Səfəvi dövləti arasında imzalanan müqavilənin şərtlərinə görə rus qoşunu Xəzəryanı vilayətləri tamamilə tərk etməli idi.
Gürcü çarı II İraklinin Hüseynəli xanla müqavilə bağlaması. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Hüseynəli xan ona ildə müəyyən məbləğdə pul verməyi vəd etdi, bunun müqabilində II İrakli Gürcüstana köçürdüyü əhalini geri qaytarmağı və İrəvan xanlığının ərazi bütövlüyünü qorumağı öhdəsinə aldı.
Georgiyevski traktatı. Gürcüstanın Rusiyanın himayəsinə keçməsi haqqında Georgiyevsk traktatının (müqaviləsinin) şərtlərinə görə II İrakli özünün və varislərinin adından Rusiya çarının ali hakimiyyətini qəbul etdi, Rusiya II İrakli çarlığının bütövlüyünə və Kartli-Kaxetiya tacının qorunmasına təminat verirdi, Rusiya Gürcüstanı xarici hücumlardan qorumalı idi, Gürcüstan taxt-tacının vəliəhdi Peterburqda rus çarı tərəfindən təsdiq etməli idi, II İrakli daxili idarəetmə işlərində müsətəqilliyi saxlayır, xarici siyasətdə isə Tiflisdə otruracaq rus məmuru ilə hesablaşmalı idi. 1802 26 dekabr Georgiyevski müqaviləsi. Georgiyevsk müqaviləsinin şərtlərinə əsasən bu müqaviləni imzalayanlar İran hücum edən hallarda ona qarşı birgə çıxmağı öhdələrinə götürürdülər, Cənubi Qafqazda rus tacirlərinin təhlükəsizliyi və Xəzər dənizində gəmiçilik inkişaf etdirilməli idi, Quba, Dərbənd və Lənkəran xanları, həmçinin Tarku şamxalı, Qaraqaytaq üsmisi öz xahişləri ilə Rusiya himayəsinə qəbul oluna bilərdilər. 1803 12 aprel “Andlı öhdəlik” adlı sənədin imzalanması. “Andlı öhdəliy”in şərtlərinə görə Car-Balakənin daxili muxtariyyəti saxlanıldı, Carlılar Rusiya xəzinəsinə ipəklə xərac ödəməli, sədaqət əlaməti olaraq Rusiyaya əmanətlər verməli, öz ərazisində rus qoşunlarını yerləşdirməli idi. 1805 14 may Kürəkçay müqaviləsi. Rusiya ilə Qarabağ xanlığı arasında 11 maddədən ibarət imzalanan müqavilənin şərtlərinə əsasən Qarabağ xanlığı, xan, onun varisləri və xanlığın bütün əhalisi Rusiya təbəəliyinə qəbul olundu, xanlıq müstəqil xarici siyasət hüququndan məhrum edildi, xanlığın daxili idarəsi xanın ixtiyarında saxlanıldı, xan çar xəzinəsinə hər il 8 min çervon xərac verməyi öhdəsinə götürdü, ruslar Şuşada rus qarnizonunun saxlanılmasına razılıq alındı. 1805 29 may Şəki xanlığının Rusiya ilə Kürəkçay müqaviləsi imzalaması. 1805 27 dekabr Şamaxı xanlığının Rusiya ilə Kürəkçay müqaviləsi imzalaması. 1812 16 may Buxarest sülhü. Osmanlı dövləti Rusiya arasında imzalanan Buxarest sülhünün şərtlərinə əsasən Osmanlılar Cənubi Qafqazın böyük bir hissəsinin Rusiya tərəgindən işğal olunmasını təsdiq etdi və 1806-1812-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibəsi başa çatdı. 1813 12 oktyabr Gülüstan sülhü. Bu müqaviləni İran tərəfindən Mirzə Əbülhəsən xan, Rusiya tərəfindən Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı Rtişşev imzaladılar. Gülüstan sülhünün şərtlərinə əsasən: İran Gəncə, Qarabağ, Şəki, Şamaxı, Quba, Bakı və Lənkəran xanlıqlarının ərazisinin, Şərqi Gürcüstan və Dağıstanın Rusiyaya ilhaq edilməsini tanıdı, İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının İranın hakimiyyəti altında qalmasına razılıq verildi, Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnız Rusiyaya verildi, Rusiya tacirlərinin İranla ticarətində 5%-lik gömrük rüsumu müəyyənləşdirildi, İran ərazisində rus tacirləri daxili gömrük rüsumlarını ödəməkdən azad edildilər.
Tehran müqaviləsi. İngiltərə ilə İran arasında imzalanan bu müqaviləyə əsasən İran hökuməti öz sərhədləri tərəfindən Hindistanın təhlükəsizliyini təmin etməyi öhdəsinə götürürdü. Bunun əvəzində isə İngiltərə İrana 1809-cu il müqaviləsi üzrə hər il müəyyən edilmiş məbləğdə maliyyə yardımı göstərmək, silah və hərbi gəmilər ayırmaq haqqında üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirəcək, Gülüstan sülh müqaviləsinin şərtlərinə yenidən baxılmasına kömək göstərəcəkdi. 1823 İranla Osmanlı dövləti arasında əməkdaşlıq haqqında müqavilə bağlanması. 1828 10 fevral Türkmənçay sülhü. İran ilə Rusiya arasında 15 maddədən ibarət Türkmənçay müqaviləsinin imzalanması ilə II Rus-İran müharibəsi başa çatdı. Türkmənçay sülhünün şərtlərinə əsasən Rusiya öz qoşunlarını Cənubi Azərbaycan torpaqlarından çıxarmağı öz öhdəsinə götürdü, İran Şimali Azərbaycana olan iddialarından birdəfəlik əl çəkdi, İran əvvəllər işğal edilmiş xanlıqlarla birlikdə, İrəvan və Naxçıvan xanlıqalarının da Rusiyaya ilhaq edilməsinə razılıq verdi, İran Xəzər 11
dənizinin Rusiyanın daxili dənizi olduğunu tanıdı, Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnız Rusiyaya verildi, İran Rusiyaya 20 milyon gümüş manat məbləğində təzminat verməli və bu məbləğin çox hissəsi ödənilənə qədər Cənubi Azərbaycan vilayətləri Rusiyanın işğalı altında qalmalı idi, əhalinin İrandan Cənubi Qafqaza hərəkətinə icazə verildi. 1829 2 sentyabr Ədirnə sülhü. Rusiya ilə Osmanlı arasında imzalanan Ədirnə sülhünün şərtlərinə əsasən Rusiya Axalsıx paşalığının bir hissəsini Osmanlı dövlətindən aldı, Osmanlı dövləti bütün Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğal edilməsini tanıdı, Osmanlı dövlətindən Cənubi Qafqaza, eləcə də Şimali Azərbaycana 84 min nəfərdən çox erməni köçürmək nəzərdə tutuldu.
Ərzincan sazişi. Zaqafqaziya Komisarlığı ilə Osmanlı dövləti arasında imzalanan bu sazişə əsasən rus qoşunları Qafqaz cəbhəsindən geri çəkildi.
Brest-Litovsk sülhü. Sovet Rusiyası ilə Almaniya arasında imzalanan müqavilənin şərtlərinə əsasən: Rusiya I Dünya müharibəsindən çıxdı, 1877-1887-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibəsinə qədərki sərhəd xətti bərpa edildi, Qars, Ərdahan və Batum vilayətləri Osmanlı imperiyasına qaytarıldı, rus qoşunları osmanlı ərazilərində və sərhəddə yerləşən erməni silahlı birləşmələrini tərk-silah etməyi öhdəsinə götürdü. 1918 4 iyun Batum müqaviləsi. AXC-in Osmanlı dövləti ilə Sülh və dostluq müqaviləsi imzalanması. Bu müqavilənin şərtlərinə əsasən Osmanlı dövləti Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanıdı, Osmanlı dövləti Azərbaycana hərbi yardım göstərməyi, müqavilənin 4-cu bəndinə görə ehtiyac olarsa, Osmanlı dövləti Azərbaycana hərbi yardım göstərməyi öz üzərinə götürdü.
Sovet Rusiyası ilə Almaniya arasında gizli Avqust sazişinin imzalaması. Avqust sazişinin şərtlərinə əsasən Almaniya üçüncü bir dövlətin, yəni Osmanlı imperiyasının Bakıya daxil olmasına mane olmağa çalışmalı, Rusiya isə bunun qarşılığında Bakı neftinin 1/4 hissəsini Almaniyaya verməli idi. 1919 16 iyun AXC hökuməti ilə Gürcüstan arasında hərbi-müdafiə müqaviləsi imzalanması. Müqavilənin əsas məqsədi Denikindən qarşı birgə qorunmaq idi. Bundan başqa Gürcüstanda Azərbaycan səfirliyi yaradıldı. Gürcüstanla Zaqatala dairəsi ətrafında ərazi mübahisəsi də dinc yolla həll edildi. 1919 yay AXC hökumətinin neft ixracı ilə əlaqədar xarici şirkətlərlə ticarət müqavilələri bağlaması. 1920 21 mart İranla Azərbaycan arasında Dostluq haqqında müqavilə imzalanması. Müqaviləyə əsasən İran AXC-nin müstəqilliyini tanıdı, Təbrizdə baş konsulluq, Tehranda isə Azərbaycan səfirliyi açıldı.
İngilis-İran sazişi. Sazişin bağlanması nəticəsində: İran siyasi və iqtisadi cəhətdən Böyük Britaniyadan asılı vəziyyətə düşdü. Saziş Cənubi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatına təkan verdi, ingilis müstəmləkəçilərinə və İran hökumətinə qarşı mübarizə şiddətləndi. 1920 16 mart Moskva müqaviləsi. RSFSR ilə Turkityə arasında imzalanan müqavilənin 3-cü maddəsinə əsasən Azərbaycanın himayəçiliyi altında Naxçıvanın muxtar ərazi olmasına razılıq verildi, Azərbaycan Naxçıvanı üçüncü dövlətə güzəştə gedə bilməzdi. 1920 avqust Sovet Rusiyası ilə Ermənistan arasında müvəqqəti saziş bağlanması. Sazişə əsasən Şərur-Dərələyəz qeyd-şərtsiz Ermənistana verildi, Rus qoşunlarının zəbt etdiyi Qarabağ, Zəngəzur və Naxçıvan isə mübahisəli ərazilər elan olundu. 1920 dekabr Gümrü (Aleksandropol) müqaviləsi. Türkiyə ilə Ermənistan arasında imzalanan müqavilənin şərtinə görə İrəvan bölgəsi və Göyçə gölü istisna olmaqla, bütün Ermənistan ərazisi təxminən 10 min km
2 hüdudlarında müəyyənləşdirildi. 1921 Sovet-İran müqaviləsi imzalanması. 1921 13 oktyabr Qars müqaviləsi. Rusiya ilə Türkiyə arasında imzalanan müqavilə ilə Naxçıvanın Azərbaycan ərazisi olması bir daha təsdiqləndi, Naxçıvanın sərhədləri və gələcək statusu qəti olaraq müəyyənləşdirildi. 1922 22 fevral Sovet respublikalarının RSFSR ilə saziş bağlaması. Bu sazişə əsasən ZSFSR ölkələri, o cümlədən Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə öz mənafeyini təmsil və müdafiə etməyi RSFSR-ə tapşırırdı. 1992 15 may SSRİ hərbi əmlakının bölüşdürülməsi haqqında Daşkənd müqaviləsinin imzalanması. 1991 sonu Rusiya ilə Ermənistanın “Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilə” bağlaması.
Bişkek protokolunun imzalanması. Ermənistanla Azərbaycan arasında atəşkəs əldə edilməsi. 1999 noyabr ATƏT-in İstanbul sammitində Bakı-Ceyhan əsas ixrac neft kəməri haqqında saziş imzalanması. 2001 yanvar Azərbaycanla Rusiya Federasiyası arasında Xəzər dənizinin dibinin Milli sektorlara bölüqşdürüləsinə dair sazişlər bağlanması.
Yüklə 331,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|