28
İncəsənət xadimlərinin əsgər və zabitlər qarşısında çıxışları döyüşçülərə
yüksək mənəvi
ruh verir, onlarda qələbəyə inamı möhkəmləndirirdi.
128
Azərbaycan kinematoqrafçıları hərbi xronika və vətənpərvərlik mövzusunda
kinolentlər yaradırdılar. Bu dövrdə "Vətən oğlu", "Bəxtiyar", "T-9 sualtı qayığı"
filmləri daha populyar idi. Cəbhəyə xidmət üçün 67 səyyar kino qurğusu, 42 kino
dəzgahı göndərilmişdi.
Azərbaycan teatrlarında S.Vurğunun "Fərhad və Şirin", M.Hüseynin
"Nizami", M.İbrahimovun "Məhəbbət", Z.Xəlilin "İntiqam", R.Təhmasibin "Aslan
yatağı",
S.Axundovun
"Çətin
dərə",
K.Simonovun
"Rus
adamları",
A.Korneyçukun "Cəbhə" pyesləri, gənc bəstəkarlar Q.Qarayev və C.Hacıyevin
"Vətən" operası tamaşaya qoyulmuşdu.
Təsviri incəsənətin rəngkarlıq, heykəltəraşlıq, plakat və qrafika əsərləri
xalqın vətənpərvərlik tərbiyəsində qüdrətli vasitə idi. Müharibənin ilk günlərindən
rəssam briqadaları yaradılmışdı. İ.Axundovun rəhbərliyi ilə Q.Xalıqov,
M.Nəcəfov, S.Salamzadədən ibarət rəssam briqadası 1941-ci il iyunun 25-dən
iyulun 12-dək 13 siyasi plakat hazırlamışdı. "Döyüşkən karandaş" məcmuəsi
buraxılırdı. Heykəltəraş P.Sabsayın başçılığı altında gənc heykəltəraşlar
F.Əbdürrəhmanov, Z.Məmmədova və başqaları geniş ölçülü plakatlar
hazırlamışdılar. "SİTA pəncərəsi", "Təşviqat pəncərəsi" kimi kütləvi nəşrlər
fəaliyyətə başlamışdı.
Ə.Əzimzadənin və İ.Axundovun siyasi mövzuda çəkilmiş karikaturaları
xalq arasında çox məşhur idi. Faşist quldurlarını tamamilə darmadağın etməyə
çağırış S.Salamzadə, S.Şərifzadə, M.Rəhmanzadə, T.Babazadə, M.Abdullayev,
T.Tağıyev, B.Mirzəzadə, K.Kazımov və başqalarının əsərlərinin əsas mövzusu idi.
Azərbaycan fırça və tişə ustalarının əsərləri onlarca sərgidə, habelə 1943-cü ildə
Moskvanın Tretyakov Qalereyasında nümayiş etdirilmişdi.
Azərbaycan ruhaniləri də xalqın düşmənə qarşı mübarizəyə səfərbər
olunmasında fəal iştirak edirdilər. 1944-cü il aprelin 14-də SSRİ Ali Soveti
Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Zaqafqaziya Müsəlmanlarının Ruhani İdarəsi təşkil
olundu. Zaqafqaziya müsəlmanlarının Birinci qurultayında Ruhani İdarəsinin sədri-
şeyxülislam, sədr müavini - müfti və idarə üzvləri seçildi. İdarənin ilk sədri
şeyxülislam Ağa Əlizadə Təzəpir məscidindəki birinci moizəsində dindarları
hökumətin qanunlarına itaət göstərməyə, bu yolla "dini hifz etməyə" çağırdı.
129
Müharibə xalqın bütün maddi və mənəvi qüvvələrini ciddi sınağa çəkmişdi.
Əhalinin böyük əksəriyyəti bütün fəaliyyətini cəbhənin mənafeyinə, düşmənin
tezliklə darmadağın olunması vəzifəsinə tabe edərək, müharibənin ilk günlərindən
yüksək vətəndaşlıq mövqeyi nümayiş etdirir, ümumxalq vətənpərvərlik təşəbbüsü
göstərirdilər. 1941-ci ilin payızı və qışında bütün ölkədə sovet döyüşçüləri üçün isti
paltar toplamaq hərəkatı başlandı. 1941-ci ilin sentyabrında partiyanın "Əhali
29
arasında qızıl ordu üçün isti şeylər və paltar toplamaq barəsində" xüsusi qərarı ilə
bu hərəkat daha da genişləndi. Azərbaycan hökuməti isti paltar və ərzaq
bağlamalarının toplanmasını təşkil etmək üçün 1941-ci ilin oktyabrında xüsusi
respublika komissiyası, yerlərdə isə 6 min komissiya yaratmışdı. Uzaq kəndlərdə
xüsusi məntəqələr təşkil edilmişdi. Təkcə 1941-ci ilin sonunda, yeni il bayramı
ərəfəsində Azərbaycan əhalisi cəbhəyə 63,7 min bağlama göndərmişdi.
Komsomolçular 200 min dəst isti paltar toplayaraq döyüşçülərə yola salmışdılar.
İsti geyim toplamaqla yanaşı, onlara kollektiv və şəxsi sovqat göndərmək hərəkatı
da başlanmışdı.
130
Lenin rayonunun neftçiləri döyüşçülərə 1040, Orconikidze
rayonu zəhmətkeşləri 1138, Dzerjinski rayonunun fəhlələri və evdar qadınları iki
min müxtəlif bağlama göndərmişdilər. Kurortologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun
kollektivi cəbhəyə, yaralılara ilk tibbi yardım üçün beş mindən çox fərdi tibb
paketi yollamışdılar.
131
Respublikanın zəhmətkeşləri cəbhəyə 1942-ci ilə qədər 2000 bağlama və
146 vaqon ərzaq və s. məhsul göndərmişdilər.
132
Bayramlar ərəfəsində Vətən müdafiəçilərinə bağlamalar hədiyyə etmək
ənənəyə çevrilmişdi.
133
1941-1943-cü illərdə ordu döyüşçülərinə 1601 min isti
geyimsırıqlı, gödəkçə, keçə çəkmə, corab, əlcək, qulaqlı papaq və s. göndərilmişdi.
1941-42-ci illərdə ölkədə vətəndaşların şəxsi qənaətləri hesabına tank
dəstələri və hava eskadronları yaratmaq hərəkatı geniş vüsət aldı. Azərbaycanda bir
çox alimlər, ədəbiyyat və incəsənət xadimləri, təsərrüfat rəhbərləri, istehsalat
qabaqcılları tank kolonnaları və hava eskadronları fonduna şəxsi qənaətləri
hesabına vəsait verirdilər. SSRİ xalq artisti Üzeyir Hacıbəyov Dövlət Müdafiə
Komitəsinə ünvanlanmış məktubunda yazırdı: "Mən Azərbaycan incəsənəti" tank
kolonunun yaranması üçün 25 min manat verdim, qoy bizim vəsaitimizlə
yaradılmış tank kolonu minlərlə sovet zirehli maşını ilə birlikdə düşmənin bel
sütununu sındırsın, ona ölümcül zərbə endirsin".
134
"Azərbaycan kolxozçusu" tank
kolonnasının hazırlanması üçün kolxozçular vəsait yığımına başlamış və öz
qənaətlərindən dövlət bankına 81020 min manat keçirmişdilər. Respublika
kolxozçu kəndliləri "Azorbaycan kolxozçusu" təyyarələr eskadronu yaratmaq üçün
əlavə 70784 min manat yığmışdılar.
Kənd əhalisi şəxsi təsərrüfatlarından qızıl ordu fonduna 18 min baş
iribuynuzlu heyvan, 152 min pud taxıl, 170 min pud digər kənd təsərrüfatı məhsulu
vermişdilər.
135
Ordunun hərbi texnika ilə təchizində iştirak etmək təşəbbüsü respublika
əhalisinin müxtəlif təbəqələri arasında geniş yayılmışdı.Bu hərəkatın iştirakçıları
sırasında ağsaçlı qocalar da, komsomolçular da, pionerlər də var idi.
Naxçıvan MSSR zəhmətkeşləri tank kolonnası və hava eskadronu fonduna
8,1 milyon manat, DQMV zəhmətkeşləri 11,2 milyon manat, Abşeron əhalisi 10,1