Tarmoqlarning tasniflanishi va ularni qo’llash xususiyatlar

2.2. Axborot tizimini yaratishda olib borilayotgan chora-tadbirlar
O‘zbekiston mustaqillik yillarida axborot sohasini rivojlantirishda keng ko‘lamli natijalarga erishdi. Oxirgi yillarda mamlakatimiz Markaziy Osiyo mintaqasida yetakchi o‘rinni egallab kelayotganini kuzatishimiz mumkin. Aynan raqamlashtirishni rivojlantirish orqali davlat boshqaruvi tizimining samaradorli- gini, uning axborot ochiqligini oshirish, fuqarolarning qarorlarni qabul qilish jarayonlariga faol qo‘shilishini ta’minlash va ularning fuqarolik faolligini rag‘batlantirish muhim ahamiyat kasb etmoqda.Respublikada raqamli iqisodi yotni faol rivojlantirish, shuningdek, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini barcha tarmoq va sohalarga, birinchi navbatda, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq xo‘jaligiga keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari ichki bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha hududlarida “IT-park”larni tashkil etish, bu borada malakali kadrlar bilan ta’minlashni nazarda tutuvchi 300 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlandi.Respublikada raqamli sanoatni rivojlantirishni jadallashtirish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida mintaqalar va iqtisodiyot tarmoqlarini raqamli o‘zgartirish dasturlarini o‘z ichiga olgan "Raqamli O‘zbekiston-2030" strategiyasi qabul qilindi va muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqdazzzUshbu strategiyani amalga oshirish doirasida:hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning turli yo‘nalishlarida 400 dan ortiq axborot tizimlari, elektron xizmatlar va boshqa dasturiy mahsulotlarni joriy etish;iqtisodiyotning real sektori korxonalarida boshqaruv, ishlab chiqarish va logistika jarayonlarini avtomatlashtirish uchun 280 dan ortiq axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlarni joriy etish;davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari xodimlarining raqamli savodxonligi va malakasini oshirish dasturlarini amalga oshirish kabi vazifalar ko‘zda tutilgan.Yagona portalda qo‘shimcha 36 turdagi xizmatlar yaratilgan bo‘lib, ular onlayn tarzda taqdim etilib, umumiy xizmatlar soni 413 taga yetkazildi.Yil oxiriga qadar qo‘shimcha 164 turdagi elektron xizmatlar joriy etilishi rejalashtirilgan. Yagona portal foydalanuvchilari soni 6,3 mln nafardan oshdi. “Elektron hukumat” idoralararo platformasiga jami 120 ta axborot tizimlari integratsiya qilinib, davlat idoralari o‘rtasida 840 milliondan ortiq ma’lumotlar almashinuvi ta’minlanishi natijasida birgina qog‘oz va transport xarajatlari uchun 36 mlrd so‘m mablag‘ iqtisod qilinishiga erishildi.Davlat boshqaruvi va iqtisodiyot tarmoqlarini raqamli transformatsiya qilish doirasida 31 ta loyiha amaliyotga joriy etildi. “IT”-xizmatlar eksportini oshirish, yangi ish o‘rinlari yaratish maqsadida respublika bo‘ylab jami 18 ta masofaviy xizmatlarni ko‘rsatish markazlari faoliyati yo‘lga qo‘yildi.Joriy yilda “IT-park”ning rezidenti bo‘lgan xususiy o‘quv markazlari soni 52 taga ko‘payib, 278 taga yetdi.Aholiga yengillik yaratish maqsadida interaktiv davlat xizmatlari Yagona portalida elektron xizmatlar soni 406 taga, mobil ilovada esa 180 taga oshirildi.Ommaviy kommunikatsiyalarning rivojlanishi bilan an’anaviy bosma ommaviy axborot vositalari elektron formatga o‘tish orqali ham tezda axborot sohasining bir qismiga aylandi.Bugungi kunga kelib mamlakatimizda OAV soni karrasiga o‘sdi. 2023 yilning birinchi yarim yilligida yurtimizda 632 ta gazeta, 623 ta jurnallar, 18 ta byulleten, 6 ta axborot agentligi, 84 ta TV, 32 ta radio va 745 ta veb-saytlar faoliyat yuritmoqda.
Axborot tizimini yaratishda olib borilayotgan asosiy ishlar quyidagilardir:
Talablar analizi: Tizimni yaratish jarayonida, tashkilotning talablari va kerakliliklari belgilanishi kerak. Bu talablarning aniqlanishi uchun foydalanuvchilar bilan muloqot olib boriladi, ularning kerakliliklari va talablari tahlil qilinadi.
Arxitektura va dizayn: Axborot tizimi uchun arxitektura va dizaynning belgilanishi kerak. Bu jarayonda, tizimning komponentlari, aloqalar tarmoqlari, omborlar, serverlar va boshqa qurilmalar tuzilishi rejalashtiriladi.
Platforma tanlash: Axborot tizimi uchun mos platformani tanlash kerak. Bu platforma tizimning qo'llanishi, o'rnatish imkoniyatlari, o'zgarmasliklarni ta'minlash, qo'llanadigan tillarni qo'llash va boshqa faktorlarni o'z ichiga oladi.
Dasturlash va tizimga o'rnatish: Axborot tizimi uchun dasturlarni yaratish va tizimga o'rnatish amalga oshiriladi. Bu jarayonda, tizimning qo'llanilishi kerak bo'lgan dasturlar yaratiladi, ularning funktsiyalari va to'g'ri ishlashi ta'minlanadi.
Ma'lumotlar bazasini tuzish: Axborot tizimi uchun mos ma'lumotlar bazasini tuzish kerak. Ma'lumotlar bazasi tizimga o'zgaruvchan ma'lumotlarni saqlab qo'yish, ularga murojaat qilish va ma'lumotlar ustida amallar bajarish imkonini beradi.
Xavfsizlikni ta'minlash: Axborot tizimi xavfsizligi muhimdir. Bu uchun tizimda xavfsizlikni ta'minlash usullari o'rnatilishi kerak. Bu usullar tizimni hekkerga qarshi himoya qilishi, ma'lumotlar ustida raqobatni oldini olishi va tizim foydalanuvchilarining xavfsizligini ta'minlashga yordam beradi.
Testing va sinovdan o'tkazish: Axborot tizimi tayyor bo'lgandan so'ng, uning sinovdan o'tishi va tekshirish jarayonlari amalga oshiriladi. Bu jarayonda, tizimning funktsiyalari, aloqalar tarmoqlari, xatolarni aniqlash, ish rejimida sinovdan o'tish va boshqa sinovlarni o'tkazish uchun testlarni amalga oshirish lozim.
Tizimni o'rnatish va tarqatish: Axborot tizimi tayyor bo'lgach, u o'rnatilishi va tarqatilishi kerak. Bu jarayonda, tizimning serverlar, tarmoqlar, dastur tizimlari va boshqa qurilmalar o'rnatiladi. So'nggi versiyalari bilan tizimni yangilash va qo'llab-quvvatlash jarayonlarini belgilash kerak.
Tizimni boshqarish va qo'llab-quvvatlash: Tizim ishga tushgandan so'ng, tizimni qo'llab-quvvatlash va boshqarish muhimdir. Bu jarayonda, tizim administratorlari, tizimni boshqarish va xavfsizlikni ta'minlash uchun kerakli qo'llanmalarni o'rganish va tizim foydalanuvchilariga yordam berish uchun ta'limga o'rgatish lozim. Bu aloqa orqali tizimdagi muammo va xatolar aniqlanib, ularga yechim topish va tizimning barqaror ishlashini ta'minlash imkoniyatini beradi.
Tizimni yangilash: Axborot tizimi ishga tushgandan so'ng, tizimning yanada rivojlanishi va yangilanishi kerak. Yangilanish jarayonida foydalanuvchilarning talablari va o'zgaruvchanliklari hisobga olinadi, tizimning funktsional va interfeysini yangilash uchun to'g'ri keladigan o'zgarishlar kiritiladi.
Monitoring va analitika: Axborot tizimining monitoringi va analitika tizimi o'rnatilishi kerak. Bu tizimning ishlashini monitoring qilish, xatolarni aniqlash, ish rejimida muammo yuzaga kelganda xabar berish va tizimning ish xususiyatlarini tahlil qilish imkonini beradi.
Foydalanuvchilarga ta'lim-tarbiya: Axborot tizimi ishga tushgandan so'ng, foydalanuvchilarga tizimdan foydalanishni o'rgatish lozim. Bu o'z ichiga tizimning qo'llanishini, interfeysini, ma'lumotlarni kiritish va olishni tushuntirish, xavfsizlik masalalarini tushuntirish va boshqa foydalanish asoslari haqida ko'rsatmalar va o'quv materiallarini o'z ichiga oladi.Axborot tizimini yaratishda yuqorida keltirilgan asosiy ishlar tizimga qarash kerak. Shuningdek, loyihani boshqarish, xavfsizlikni ta'minlash, monitoring va yangilanishlar tizimning to'g'ri ishlashini ta'minlash uchun muhimdir.
Tizimning veb-sayti va dokumentatsiyasi: Ko'plab axborot tizimlari o'zining rasmiy veb-saytlarida ko'rsatmalarni va o'quv materiallarini taqdim etadi. Tizimning veb-saytini qidirib, unda qo'llanish asoslari, yo'riqnoma, o'quv materiallari, video darslar va boshqa ilovalar bo'lishi mumkin.
Onlayn resurslar: Internetda axborot tizimlari bo'yicha ko'rsatmalar va o'quv materiallarni topish mumkin. Bu resurslar o'quv portallari, bloglar, veb-saytlar va onlayn o'quv markazlari bo'lishi mumkin. Ko'rsatmalarni va o'quv materiallarni topish uchun axborot tizimlari, IT dasturlari, dasturlash tillari va tizim boshqarish bo'yicha kurslar bilan tanishing.
Kitoblar va elektron darsliklar: Axborot tizimlari haqidagi ko'rsatmalar va o'quv materiallar asosan axborot texnologiyalari, tizim boshqarish va dasturlash sohasidagi kitoblar va elektron darsliklar formatida mavjud. Kitobxonalarda, onlayn kitoblar do'konlarida yoki e-kitoblar platformalarida axborot tizimlari bo'yicha ko'rsatmalarni topish mumkin.
Onlayn o'quv platformalari: Bugungi kunda onlayn o'quv platformalari keng qamrovli bo'lib, ularda axborot tizimlari haqida ko'rsatmalar va o'quv materiallar mavjud. Udemy, Coursera, LinkedIn Learning, Pluralsight va boshqa platformalarda axborot tizimlari va tizim boshqarish bo'yicha kurslarni topishingiz mumkin.
Jamoatchilik forumlari va guruhlar: Axborot tizimlari sohasida jamoatchilik forumlari, guruhlar va platformalar foydalanuvchilar o'rtasida tajriba almashish imkonini beradi. Bu yerlarda foydalanuvchilar o'z tajribalari, ko'rsatmalari va o'quv materiallarni ulashishadi.Bu variantlardan biri yoki bir nechta variantlardan foydalangan holda, axborot tizimlari haqida ko'rsatmalar va o'quv materiallarni topishingiz mumkin. Axborot tizimlari sohasida o'z bilim va malakangizni oshirish uchun doimiy o'rganish va rivojlanishning kerakli qismi sifatida ko'rsatmalardan foydalanishingiz tavsiya etiladi.Qo'llanish asoslari va o'quv materiallarini topish uchun quyidagi manbalar va resurslardan foydalanishingiz mumkin:
Tizimning rasmiy dokumentatsiyasi: Agar siz bir tizim yaratayotgan tashkilotning rasmiy tarkibiy hujjatlari yoki dokumentatsiyasi mavjud bo'lsa, uning ichida qo'llanish asoslari, o'quv materiallari va ko'rsatmalar bo'lishi mumkin. Bu dokumentlar tizimni o'rnatish, sozlash va qo'llab-quvvatlash jarayonlariga oid bo'lgan ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
Tizimning veb-sayti: Ko'plab tizimlar o'zlariga xos veb-saytlarga ega bo'lishadi. Bu veb-saytlarda tizimning qo'llanish asoslari, o'quv materiallari, video darslar, ko'rsatmalar va forumlar o'z ichiga oladi. Veb-saytni tizimni yaratgan tashkilotning rasmiy veb-sayti yoki tizimning o'ziga xos sayti bo'lishi mumkin.
Tizimning yordamchi hizmati: Agar siz tizimni o'rnatgan yoki sotib olgan bo'lsangiz, tizimning yordamchi hizmatining (support service) bilan bog'lanib, ularning taqdim etgan qo'llanish asoslari va o'quv materiallarini so'rashingiz mumkin. Bu hizmatning tavsiyalari va ko'rsatmalari tizimni qo'llab-quvvatlash va foydalanishning eng yaxshi usullarini o'rganishingizga yordam beradi.
Onlayn resurslar: Internetda axborot tizimlari, IT resurslari, dasturlash platformalari va boshqa onlayn manbalar ko'p bo'lib, ular orqali ham qo'llanish asoslari va o'quv materialini topishingiz mumkin. Bu resurslarda axborot tizimlariga oid o'quv materiallar, video darslar, forumlar, bloglar va qo'llanmalar mavjud bo'lishi mumkin.
Forumlar va jamoatchilik: Axborot tizimlari va dasturlash sohasida tashkilotlar, jamoalar yoki forumlar mavjud bo'lishi mumkin. Bu platformlarda tizim muammolarini yechib olish, so'ralgan savollarga javob olish va boshqa foydalanuvchilar bilan tajribalar o'zlashtirish imkoniyatiga ega bo'lasiz. Bu yerlarda ham qo'llanish asoslari, o'quv materiallari va ko'rsatmalar haqida ma'lumotlar topishingiz mumkin.Qo'llanish asoslari va o'quv materialini topish uchun yuqoridagi manbalardan foydalanishni tavsiya qilaman. Bunda, tizimning rasmiy manbalarini, tizimning yordamchi hizmatlari bilan bog'lanishni, onlayn resurslardan foydalanishni, forumlardan va jamoatchilikdan foydalanishni unutmang.