Tarmoqlarning tasniflanishi va ularni qo’llash xususiyatlar

I.Bob bo’yicha xulosa
1.Muammo va hatolarni hal qilishda, tizim ustida ishlovchi hodimlar, tizim administratorlari va foydalanuvchilar o'rtasidagi samaradorlik, xatolar va takliflarni qabul qilish, tahlil qilish va ularga mos keladigan yechimlarni topishda ham muhim ahamiyatga ega.
2.Shaxsiy kompyuterlarning paydo bo'lishi va Internetga ulanish darajasi global ta'lim tizimlarini o'zlarining ta'lim tuzilmalarini ko'p jihatdan o'zgartirishga majbur qiladigan muhit yaratadi. O'zgarishlarga qarshi turadigan ta'lim tizimining vazifasi aniq. Uning asosiy maqsadi o'zgarishlarga qarshi inson kuchini oshirishdan iborat bo'lishi kerak, ya'ni kimdir iqtisodiyotni tezda kuzatib, doimiy o'zgarishlarga moslasha oladi. O'zgarishlar qanchalik tez bo'lsa, kelajakdagi voqealar naqshini tan olishga ko'proq e'tibor qaratish lozim. Odamlarga kelajakdagi shokni olib tashlashda yordam berish uchun biz meta-sanoat ta'lim tizimini tashkil etishimiz kerak. Buning uchun o'tmishda qidirish o'rniga, kelajakda maqsadlarimiz va usullarimizni topishimiz kerak.
3.Shubhasizki, 21-asrda dunyoda zamonaviy texnologiyalar hukmronlik qiladi va tezkor ilmiy, iqtisodiy, madaniy va siyosiy o'zgarishlar tufayli ta'lim tizimlari o'zlarini boshqa ijtimoiy va milliy tashkilotlardan ajratilgan orollar deb hisoblay olmaydilar. Global qishloq Tarixiy empiriklik nuqtai nazaridan ham, 21-asrni qamrab oladigan o'ziga xos sharoitlardan kelib chiqqan holda, ta'lim 21-asrning o'zgarishlari, evolyutsiyalari va ko'payishlarining markazi bo'ladi. Shubhasiz, jamiyat IT-ni nafaqat iqtisodiy o'zgaruvchan va siyosiy dastak, balki IT orqali ta'limni o'zgartirish imkoniyati deb biladi. Shunday qilib, ta'limning axborot texnologiyalari va jamiyatdagi nazorat mezonlari markazi sifatida ta'lim sohasida taklif etilayotgan IT-modellarni taxmin qilish mumkin.

II.BOB.AXBOROT TIZIMIDAGI JARAYONLAR, AXBOROT TIZIMINI YARATISH
2.1. Axborot tizimidagi jarayonlar va ularni joriy etishdagi muammolar
Axborot tizimlarining ta'limdagi rollaridan biri bu zarur bo'lgan ma'lumotlarni zarur bo'lganda etkazib berishni ta'minlashdir. Zarur bo'lganda ularga kirishimiz uchun kerakli ma'lumotlarni oldindan aytib berishimiz kerak. Ba'zi taxminlarga ko'ra, IT «global qishloq» ni rivojlantirish bilan tugaydi, boshqalari esa yangi axborot texnologiyalari xalqaro kelishuv (o'zaro tushunish), tinchlik va birodarlikka yordam beradi, deb hisoblashadi. Boshqalari texnologiyani mustaqillikni mustahkamlash va demokratik g'oyalarni targ'ib qilish omili deb bilishadi. Boshqalar texnologiyani uchinchi dunyo massasini ozod qiluvchi omil deb hisoblashgan, shuning uchun ularning fikriga ko'ra, ko'proq aloqa tizimlari orqali ma'lumot olishni maqsad qilib qo'yish kerak. Ammo rivojlanayotgan mamlakatlar, texnologiyadan qattiq foydalanish imkoniyatidan tashqari, u bilan bog'liq tarkibiy va xulq-atvor muammolariga duch kelmoqdalar. Ushbu texnologiyalarning samaradorligi dasturiy ta'minotning siyosiy, madaniy, iqtisodiy, texnik omillari va rivojlanish darajasiga hamda uning institutsionalizatsiya qilinadigan sifatiga va undan foydalanishga bog'liq.
Axborot tizimi o'zining quyidagi xususiyatlari bilan belgilanadi:
• har qanday axborot tizimi tizimlarni tuzishning umumiy tamoyillari asosida tahlil
qilnishi, tuzilishi va boshqarilishi mumkin;
•axborot tizimi dinamik rivojlanib boradigan tizim hisoblanadi;
•axborot tizimlarini tuzishda tizimiy yondashuvdan foydalanish zarur;
•axborot tizimining mahsuloti axborot bo'lib, uning asosida qarorlar qabul qilinadi;
• axborot tizimini axborotga ishlov berishning odamkompyuter tizimi sifatida qabul
qilish zarur.
Axborot tizimlaridagi jarayonlarda va ularni joriy etishdagi muammolar hal qilish uchun quyidagi yo'llar tavsiya etiladi:
1.Jarayonlarni monitoring qilish:
Axborot tizimlaridagi jarayonlarni doimiy tarzda monitoring qilish muhimdir. Bunda, tizimning asosiy komponentlari, serverlar, tarmoqlar, va boshqa qurilmalar ustida monitoring o'rnatingan bo'lishi lozim. Monitoring vositalarini foydalanish orqali, tizimning ishlash holatini nazorat qilish, xatosiz va barqaror ishlashini ta'minlash va jarayonlarda muammo paydo bo'lsa uni tezda aniqlab chiqish mumkin.
2.Jarayonlarni optimallashtirish:
Axborot tizimlarining jarayonlari va ularni joriy etishda optimallashtirish muhimdir. Bunda, tizimni yuqori yuklarga qarshi ishga tushirish va resurslarni samarali boshqarish lozim. Jarayonlarni tahlil qilish, bottlenecks (chog'liklar) va samarali darajadagi ishlashni ta'minlash uchun optimallashtirish jarayonlarini identifikatsiya qilish yordamchi bo'ladi.
3.Avtomatlashtirish:
Avtomatlashtirish, jarayonlarni joriy etishda effektivlikni oshiradi va xatolar paydo bo'lishining imkoniyatini kamaytiradi. Axborot tizimlarida avtomatlashtirish vositalaridan foydalanish, qo'llab-quvvatlash sohasida va monitoringdagi jarayonlarda xatolar paydo bo'lish jarayonlarini avtomatik ravishda aniqlash va hal qilishga yordam beradi.
4.Xavfsizlikni ta'minlash:
Axborot tizimlaridagi jarayonlar va ularni joriy etishda xavfsizlik muammolariga duch kelish mumkin. Bu muammo va hatolarni hal qilish uchun, tizimga zarur xavfsizlik sohalari, sozlamalar, fayllar, va serverlar ustida amalga oshirilgan yorqin xavfsizlik protokollari va asosiy xavfsizlik tadbirlarini ta'minlash zarur. Bu tadbirlar orasida fayllarni shifrlash, autentifikatsiya va avtorizatsiya protokollari, xavfsizlikning monitoring va nazorati, va zarur xavfsizlik ta'limoti kabi masalalar kiradi.
Jarayonlarda takomillashtirish: Axborot tizimlaridagi jarayonlarda takomillashtirish muhimdir. Bu jarayon, tizimning farqli komponentlari, tizimlararo interfeyslar, xizmatlarni o'zaro bog'lash va tizimning boshqa tarkibiy qismlari orasidagi hamkorlikni ta'minlashni o'z ichiga oladi. Takomillashtirish, jarayonlarni samarali ishlashini ta'minlash, birlashtirilgan xizmatlarni amalga oshirish va tizimning umumiy ishlab chiqarish darajasini oshirishga yordam beradi.
Monitoring va taqvimlash: Jarayonlarni monitoring qilish va taqvimlash, tizimni yaxshi tahlil qilish, xatolar va muammo paydo bo'lishlarini sezib, ularni tezda hal qilishga imkon yaratadi. Monitoring va taqvimlash vositalari yordamida jarayonlarni nazorat qilish, tizimning ish rejimida to'g'ri kelishsizsiz so'ragan "jarayonlar va ularni joriy etishdagi muammolar" haqida ko'proq ma'lumot olishimiz mumkin.
Axborot tizimlaridagi xavfsizlikning monitoring va nazorati uchun quyidagi vositalardan foydalanish mumkin:SIEM (Security Information and Event Management) vositalari: SIEM vositalari tizimdagi xavfsizlik hodisalarni va axborotni nazorat qilish, to'plam va tahlil qilishga yordam beradi. Ular tizimdagi yorqin xavfsizlik tadbirlarini kuzatib borish, log ma'lumotlarini to'plash va tahlil qilish, hujjatlar va xavfsizlik hodisalarining tahlilini amalga oshirish, hisobotlar va xavfsizlikga doir statistik ma'lumotlar taqdim etishda yordam beradi.
Intrusion Detection/Prevention System (IDS/IPS): IDS/IPS vositalari tarmoqda yoki tizimda xavfsizlikki hujumlar, xavfsizlik muammo va anomaliyalarni aniqlash uchun ishlatiladi. Ular tarmoq trafikini monitoring qilish, yorqin hujumlarni aniqlash, xavfsizlik haqida ogohlantirish berish, hujumlar bilan kurashish va hujumlarni oldini olish uchun qo'llanmalarga ega.
Firewall vositalari: Firewall vositalari, tarmoqni tashqi xavfsizlik hujumlari va hech kimning tizimga kirishini nazorat qilish uchun ishlatiladi. Ular tizimga kirishlarni filtratsiya qilish, portlarni boshqarish, tarmoq protokollari va IP manzillarini cheklash, xavfsizlik siyosatini amalga oshirishda muhim rol o'ynaydi.
Antivirus va Antimalware dasturlar: Antivirus va antimalware dasturlar, zararli dasturlar, viruslar, trojanlar va boshqa zararli kodlarni aniqlash va uning yo'lini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi. Ular tizimning to'liq skanerlashini, hozirgi vaqt xavfsizlik ma'lumotlarini yangilashni, yorqin xavfsizlik imkoniyatlarini ta'minlashni o'z ichiga oladi.
Vulnerability Scanners: Vulnerability scannerlar tizimlarda mavjud bo'lgan xavfsizlik nuktalarini aniqlash va tizimni xavfsizlik haqida ko'p yo'nalishda skanerlash uchun foydalaniladi. Ular tizim komponentlarini, serverlarni, tarmoqlarni va tizimda o'zgarib turadigan dasturlarni tekshirish uchun xavfsizlik nuktalarini qidirishda yordam beradi.
Log Management vositalari: Log management vositalari tizimdagi log ma'lumotlarini to'plab, saqlab, tahlil qilish va monitoring qilishga yordam beradi. Ular tizimdagi odatiy va audiotory loglarini kuzatib borish, bog'liq ma'lumotlarni biriktirish, loglarni xavfsizlik tahlil qilish vositalari bilan bog'lash, log analitikasi va xavfsizlik hodisalarini aniqlashda yordam beradi.
Bu vositalar, axborot tizimlaridagi xavfsizlikni nazorat qilish va muammo yuzaga kelganda ularga tezroq reaksiya qilish uchun yordam beradi. Xavfsizlikning monitoring va nazorati tizimning xavfsizlik darajasini oshirish, hujumlarni oldini olish va zararlarini minimallashtirishga yordam beradi.
Axborot tizimi jarayonlarini shakllantirishning bir necha muhim qadamlari quyidagilardir:Kerakli ma'lumotlarni aniqlash: Axborot tizimi shakllantirishda birinchi qadam, kerakli ma'lumotlarni aniqlashdir. Bu, tizimning maqsad va talablari bilan bog'liq ma'lumotlarni, tizim ishlab chiqarish uchun kerak bo'lgan ma'lumotlar turi va miqdorini belgilashni o'z ichiga oladi.
Tizimning arxitekturasini belgilash: Keyingi qadam, tizimning arxitekturasini belgilashdir. Bu, tizimning asosiy komponentlari, ularga aloqador interfeyslar, ma'lumotlar yo'lini o'rnatish usullari va tizimni boshqarishning umumiy qurilmalari haqida rejalashtirishni o'z ichiga oladi. Bu qadamda, tizimning modullari, tizimning tarkibi, o'rinlari va ulardagi aloqalar belgilanadi.
Tizimning loyihalarni tuzish: Tizimning loyihalarni tuzish, tizimning bajarishi kerak bo'lgan asosiy vazifalarni tahlil qilish va ularga oid loyihalarni aniqlashni o'z ichiga oladi. Bu qadamda, tizimning bajarishi kerak bo'lgan jarayonlar, ulardagi qadam-qadamliklar, loyihalarni bajarish tartibi va ulardagi sohalarga oid talablar belgilanadi.
Ma'lumotlarni saqlash va boshqarish: Axborot tizimi shakllantirishning muhim qismi, tizimning ma'lumotlarni saqlash va boshqarish usullarini belgilashdir. Bu, ma'lumotlarni saqlash uchun kerak bo'lgan bazalar, fayllar tizimi, ma'lumotlar ombori va ularga kirish, yangilash, o'chirish va boshqarish imkoniyatlarini o'z ichiga oladi.
Tizimni aloqalarini tuzish: Axborot tizimi shakllantirishda tizimning aloqalarini tuzish muhimdir. Bu, tizimning tashqi tarmoqlar bilan aloqalarini, ulardagi interfeyslar va protokollarni belgilashni o'z ichiga oladi. Bu qadamda, tizimning tashqi tizimlar, ta'sirchanliklar, xavfsizlik muhofazasi va tizimni boshqarish imkoniyatlari rejalashtiriladi.
Test va ishga tushirish: Tizimning shakllantirilgan versiyasini test qilish va ishga tushirish jarayonlari ham muhimdir. Testlar tizimning funktsional va xavfsizligini tekshirish, xatolar va muammo variantlarini aniqlashni o'z ichiga oladi. Ishga tushirish esa tizimni amalga oshirish, foydalanuvchilar uchun qo'llanmalarni tayyorlash va tizimning to'liq ishlashini ta'minlashni o'z ichiga oladi.Shu sababli, axborot tizimi shakllantirishda kerakli ma'lumotlarni aniqlash, tizimning arxitekturasini belgilash, loyihalarni tuzish, ma'lumotlarni saqlash va boshqarish, aloqalarini tuzish, test qilish va ishga tushirish muhim qadamlardir. Bu qadamlar tizimning samaradorligini, ishlashni va boshqarishni ta'minlaydi. Axborot tizimi jarayonini shakllantirishda quyidagi muhim qadamlar kiritiladi:
Talablar analizi: Axborot tizimi shakllantirish maslahatlarining birinchi qadami, tizimning maqsadlarini, talablarni va istaklarini tahlil qilishdir. Bu, tizimdagi foydalanuvchilar, tizimning asosiy funktsiyalari, ma'lumotlar miqdori, xavfsizlik talablari va boshqalar kabi muhim omillarni aniqlashni o'z ichiga oladi.
Arxitektura rejalashtirish: Keyingi qadam tizimning arxitekturasini rejalashtirishdir. Bu, tizimning komponentlarini, ularning aloqalarini, ma'lumotlar yo'lini va tizimning boshqarishini belgilashni o'z ichiga oladi. Bu qadamda, tizimning modullari, interfeyslari, protokollari va tizimni boshqarish usullari belgilanadi.
Prototip yaratish: Axborot tizimi shakllantirishda prototip yaratish muhimdir. Prototip, tizimning asosiy funktsiyalarini va interfeyslarini o'z ichiga olgan minimal funktsional tizimning o'rnatilgan versiyasidir. Prototip yaratish orqali tizimning ishlashini va interfeysini sinash, foydalanuvchilar bilan aloqani aniqlash va ularga fikr bildirish imkoniyatiga ega bo'lish mumkin.
Ma'lumotlar bazasini va infrastrukturani tanlash: Axborot tizimi shakllantirishda ma'lumotlar bazasini va infrastrukturani tanlash muhim bo'ladi. Bu, ma'lumotlar bazasining turi va tashqi tizimlar bilan aloqasini belgilash, tizim uchun kerakli xavfsizlik, qulaylik va ishlab chiqarish talablari asosida infrastrukturani tanlashni o'z ichiga oladi.
Tizimni ishga tushirish va imkoniyatlarini sinash: Tizimni ishga tushirishning muhim qismi, uni sinash va test qilishdir. Bu, tizimning barcha funktsiyalarini tekshirib chiqish, xatolar va muammo variantlarini aniqlash, tizimning qulayliklarini va ishlab chiqarish imkoniyatlarini sinashni o'z ichiga oladi.
Tizimning boshqarishini rejalashtirish: Axborot tizimi shakllantirishning oxirgi qadami, tizimning boshqarishini rejalashtirishdir. Bu, tizimni ishga tushirishdan so'ng tizimni qo'llab-quvvatlash, xato va muammoni tuzatish, ma'lumotlarni boshqarish, tizimni yangilash va monitor qilishni o'z ichiga oladi.Shu qadamlar tizimning samaradorligini va to'g'ri ishlashini ta'minlashda muhimdir. Axborot tizimi shakllantirish jarayonida tahlil, prototip yaratish, ma'lumotlar bazasini va infrastrukturani tanlash, tizimni sinash va test qilish, va boshqarishni rejalashtirish kiritiladi.