«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Javdar. Javdarning xalq xo’jaligidagi ahamiyati.
Javdar-muhim ozuqabop ekin bo’lib, uning doni nonbop un ish­lab chiqarishda qo’llaniladi. Javdar noni qimmatbaho oziq ovqat mahsuloti bo’lib, yuqori kaloriya va ajoyib ta’mga ega. Bu ko’rsatkichlari bo’yicha javdar noni faqat bug’doy nonidan keyingi o’rinda turadi. Javdar doni solod olish maqsadida qo’llaniladi. Mamlaka­timizning ayrim rayonlarida javdar yashil ozuqa sifatida ham qo’llaniladi.
Javdarning kishga chidamliligi yuqori, bug’doyga nisbatan par­varishni kam talab etadi.
Jahon ziroatchiligida javdar yetishtirish bo’yicha birinchi o’rinda rossiya turadi, shuningdek polsha, germaniya, chexoslavakiyada ham javdar yetishtirish juda yaxshi yo’lga qo’yilgan va javdar nonini is­te’mol qilish keng tarqalgan. Finlandiya, shvetsiya, norvegiya, avs­triya, vengriya, frantsiya, aqsh, argentina singari davlatlarda ham jav­dar yetishtiriladi.
Yuqorida aytib utganimizdek javdar parvarishga va issiqlikka unga muxtoj emas, boshqa g’alla ekinlariga nisbatan past xaroratga uta chidamli. Shu sababli shimoliy mintakalarda joylashgan mamlakat­lardagi 69o shimoliy kenglikkacha, ayrim rayonlarda kutb doirasida ham ekiladi. U eng tez yetiluvchi ekin sifatida mashxur bo’lib, shimo­liy rayonlarda bu borada arpadan keyingi o’rinda turadi.
Javdarning botanik tavsifi.
Javdar boshoqlilar oilasining seccale turkumiga kiradi. Jav­dar chetdan changlanuvchi o’simlikdir.
Tupguli boshoq bo’lib, odatda ikki gulli, ayrim hollarda uch va turt gullilar ham uchraydi. Boshoq o’qida birtadan pogonasimon joylashgan. Boshogi qiltiqli va qiltiqsiz bo’lishi mumkin. Javdar bi­lan birgalikda bu turkumga xos un xil o’simlik turi mavjud.
Ammo, ulardan faqat (seccale cerlale) - madaniy o’simlik si­fatida ekiladi. Boshqa turlari esa yovvoyi va begona dala o’tlari hisoblanadi.
Javdarning boshoq shakli, to’liqligi, uzunligi, qiltiqlar miqdori, boshoq rangi (uning o’sib rivojlanishi davomida), donning shakli singari belgilariga ko’ra farq qiluvchi 45 xil turi mavjud ekin maydonlariga ega javdarning faqat bir xil (seccale cereale vulgare) qiltiqli oq boshoqli oddiy javdar turi ekiladi.
Tog’ javdari, ko’prichnov javdari singarilar yovvoyi javdarning ko’p yillik madaniy javdar navlarini olish uchun selektsiya ishlarida keng qo’llaniladigan ko’p yillik turlaridir. Begona dala javdari bug’doy va arpa ekinini ifloslantiradi.