Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли
Moliyaviy rejalashtirish va xisobotlar tuzish
Yüklə 0,49 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.1.1-jadval O’zbekistonda sug`urta kompaniyalari tomonidan investistiyaga yo’naltirilgan mablag`larning YaIMdagi ulushi
- QO’LDOShEV .Q. M “SUG`URTA BOZORINI RIVOJLANTIRISh VA BOShQARISh” AVTOREFERATI Toshkent -2009
- 3.2.2-jadval. 2005-2010 yillarda investistiyalar tarkibining o’zgarishi, foizda
- 2008 yil 2009 yil 2010 yil
- 3.2.4 –jadval. O’zbekistonda sug`urta mukofotlarining aholi soniga nisbati ko’rsatkichlari
- ( 3.2.5 –jadval ) 3.2.5 –jadval.Sug`urta mukofotlarining sug`urta qoplamalari uchun yo’naltirish ko’rsatkichlari
- «O‘zbekinvest» kompaniyasining nizom vazifalari
- Kompaniya infratuzilmasi
- Ustunliklari va rivojlanish istiqbollari
- Kelajakda rivojlanish strategiyasi
- 3.3.O’zekiston sug`urta siyosati investistion loyihalarning himoya omili sifatida shakllanishi
- 6. Asosiy kapitalga kiritilgan investistiyalar
- Chet el investitsiyalarini Ozbekiston Respublikasi hududlarini rivojlantirish uchun jalb qilish.
Moliyaviy rejalashtirish va xisobotlar tuzish Moliyaviy prognozlash markazlashtirilgan tartibda emas, balki markazlashtirilmagan tartibda amalga oshiriladi. Har bir davlat va xususiy sug`urta tashkiloti uz faoliyatini rejalashtiradi. Rejalashtirish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
Sug`urta tashkilotining rejasi asosan daromad va harajat balansi shaklida tuziladi. Bu moliyaviy rejaning asosi sug`urta to’lovlarining tushumi xisoblanadi. Sug`urta to’lovlari tushumining rejalashtirganda, birinchi navbatda xuquqiy va jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar e’tiborga olinadi. Rejalashtirish sug`urtaning har bir turi bo’yicha amalga oshiriladi. Rejalashtirish quyidagi bosqichlarni uzida mujassamlashtiradi:
Bu ikki kursatkichni aniqlab, sug`urta tushumining miqdori aniqlanadi. Bunda ayrim sug`urta to’lovlarining muddati va xususiyatlari e’tiborga olinadi. Uchinchi bosqichda ko’rsatkichlarni har bir ijrochiga etkazish, ma’lum qilish kerak buladi. Har bir sug`urta agenti uzining reja ko’rsatkichlariga ega bulishi kerak. Yillik reja choraklarga bo’lib xisoblanadi. Sug`urta tashkilotining moliyaviy rejasi daromad va harajat bo’limlariga ajratilib aloxida jadvallarda tuziladi. Bunda sug`urta tashkiloti daromad va harajatlarining har bir turi kursatiladi. Masalan, «O’zagrosug`urta» cheklanmagan miqdorda sug`urta fondini belgilashi mumkin. Zaxiraviy fondlar ustav fondining 25 foizini tashkil qiladi, u kompaniya daromadi xisobidan tashkil qilinadi. Kompaniya uz faoliyatini amalga oshirish uchun boshqa fondlarni ham tashkil qilishi mumkin. Sug`urta kompaniyasi moliyaviy xo’jalik faoliyatining asosiy umumlashtiruvchi kursatkichlariga mablaglar tushumlari va ishlab chiqarish harajatlariga ajratiladigan mablaglar, zaxiraviy fondlar, ish yuritish harajatlari kiradi. Soliq tulangandan keyin qolgan daromaddan kompaniyaning fondlarini tashkil qilish va kupaytirishga yunaltirilgan mablaglar ish xaqi fondi, ijtimoiy rivojlantirish, ishlab chiqarish va moddiy ragbatlantirish fondlari chegirib tashlangandan keyin sof foyda aniqlanadi. Bu foyda dividendlar shaklida akstiyadorlar orasida egalik qilayotgan akstiyalari soniga qarab proporstional taqsimlanadi. Sug`urta kompaniyalari uz faoliyati yuzasidan buxgalteriya va statistika xisobotini olib boradi. Yillik xisobot akstiyadorlarining umumiy yigilishida tasdiqlanadi. 3.1.1-jadval O’zbekistonda sug`urta kompaniyalari tomonidan investistiyaga yo’naltirilgan mablag`larning YaIMdagi ulushi (mlrd.so’m hisobida)
Manba: QO’LDOShEV .Q. M “SUG`URTA BOZORINI RIVOJLANTIRISh VA BOShQARISh” AVTOREFERATI Toshkent -2009 3.2. O’zekiston import va eksport salohiyatini oshirishda sug`urta siyosati va «O’zbekinvest» ning ahamiyati Eksportni sug‘urtalash yoki siyosiy va tijorat qaltisliklaridan eksport shartnomalarini sug‘urtalash O‘zbekistonda sug‘urta ishining nisbatan yangi sohasi hisoblanadi. Korxonalar uchun eksport sug‘urtasi deganda, birinchi navbatda, xorijga yuborilayotgan yuklarni sug‘urtalashni tasavvur qilinadi. Biroq eksport sug‘urtasi – bu moliyaviy qaltisliklarni sug‘urtalash hamdir. Eksport operatsiyalarini sug‘urtalash O‘zbekiston bozorida, birinchi navbatda, «O‘zbekinvest» eksport-import milliy sug‘urta kompaniyasi faoliyati bilan bog‘liq. Kompaniya zimmasiga amalda O‘zbekiston Respublikasi eksport-kredit agentligi (EKA) vazifasi yuklatilgan .Ayni paytda investistiyalar moliyaviy manbalari tarkibiy tuzilishida ham sezilarli o’zgarishlar ro’y berdi (3.2.2-jadval). 3.2.2-jadval. 2005-2010 yillarda investistiyalar tarkibining o’zgarishi, foizda
Manba:www.stat.uz Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, investistiyalar moliyaviy manbalari tarkibida davlat byudjetining ulushi 2008 yildagi 9,0 foizdan 2009 yilda 8,1 foizga qadar, korxonalar va aholi mablag`lari ulushi tegishli ravishda 53,9 foizdan 46,9 foizga qadar pasaygan. Chet el investistiyalarining ulushi esa, aksincha, 25,8 foizdan 32,4 foizga qadar ko’tarilgan. 3.2.4 –jadval. O’zbekistonda sug`urta mukofotlarining aholi soniga nisbati ko’rsatkichlari
Manba: QO’LDOShEV .Q. M “SUG`URTA BOZORINI RIVOJLANTIRISh VA BOShQARISh” AVTOREFERATI Toshkent -2009 Tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq risklarni sug`urtalash faoliyati ham etarli darajada rivojlanmayapti.Bu sohani rivojlantirish uchun birinchi o’rinda uning huquqiy bazasini yaratish zarur. Milliy sug`urta bozorlaridagi muhim ko’rsatkichlardan yana biri ma’lum mamlakat milliy sug`urta bozoridagi sug`urta mukofotlarining ushbu mamlakat aholisining soniga nisbati ko’rsatkichidir.Ushbu ko’rsatkich asosida mamlakat aholisi o’rtasida sug`urta xizmatlarining qanchalik ommalashganligini bilish mumkin. 3.2.4-jadval yordamida ushbu ko’rsatkichning O’zbekistonda qanday darajada ekanligi va keyingi besh yilda qanday o’zgarayotganligini aniqlash mumkin. (3.2.5 –jadval)
Manba: QO’LDOShEV .Q. M “SUG`URTA BOZORINI RIVOJLANTIRISh VA BOShQARISh” AVTOREFERATI Toshkent -2009 Jadval ma’lumotlaridan ma’lumki, yig`ilgan sug`urta mukofotlari hisobidan to’lab berilgan sug`urta qoplamalari miqdori kichik hajmni tashkil etib,ushbu nisbat besh yil davomida o’rtacha 11,5foizni tashkil etgan Respublika sug`urta bozorida tuzilmaviy siyosatning asosiy jihati ixtiyoriy va majburiy sug`urta turlari o’rtasidagi nisbatni maqbullashtirishdan iboratdir. «O’zbekinvest» eksport-import milliy sug`urta kompaniyasi 1997 yil 18 fevralda e’lon qilingan Prezident farmoni asosida tashqil qilingan «O’zbekinvest» eksport-import milliy sug`urta kompaniyasi 1994 yil 21 yanvarda ta’sis qilingan «O’zbekinvest» milliy sug`urta kompaniyasining mulkiy va nomulkiy xuquq va majburiyatlari bo’yicha xaqiqiy vorisi bo’lib, respublikamiz sug`urta tashkilotlarining xalqaro miqyosdagi sug`urta tadbirlarini amalga oshirishga qaratilgan navbatdagi jiddiy qadamidir. «O’zbekinvest» eksport-import milliy sug`urta tashkilotining asosiy maqsadi respublika iqtisodiyotida eksport tashishni yanada ragbatlantirish, eksport qiluvchilarni sug`urtaviy ximoya qilishni ta’minlash, xorijiy mamlakatlar investorlari bilan aloqa qiluvchi o’zbek investorlarining faoliyatini kuchaytirish, iqtisodiyotning ustivor tarmoqlarga jalb etilayotgan chet el investistiyalarini kompleks sug`urtaviy ximoya qilishdan iborat.
Eksportni sug‘urtalash yoki siyosiy va tijorat qaltisliklaridan eksport shartnomalarini sug‘urtalash O‘zbekistonda sug‘urta ishining nisbatan yangi sohasi hisoblanadi. Korxonalar uchun eksport sug‘urtasi deganda, birinchi navbatda, xorijga yuborilayotgan yuklarni sug‘urtalashni tasavvur qilinadi. Biroq eksport sug‘urtasi – bu moliyaviy qaltisliklarni sug‘urtalash hamdir. Eksport operatsiyalarini sug‘urtalash O‘zbekiston bozorida, birinchi navbatda, «O‘zbekinvest» eksport-import milliy sug‘urta kompaniyasi faoliyati bilan bog‘liq. Kompaniya zimmasiga amalda O‘zbekiston Respublikasi eksport-kredit agentligi (EKA) vazifasi yuklatilgan Kompaniyaning o’ziga xos xususiyatlaridan biri investistiyalarni faqat iqtisodiy xavf-xatarlardangina emas, balki siyosiy xavf-xatarlardan (urush, inqilob, fuqarolar galayoni, pul o’tkazishni chegaralash va boshqalar) xam ximoya qiladi. Shu munosabat bilan xorijiy mamlakatlarda sug`urtaning bu turiga qiziqish kuchaymoqda. 
Chizmadan ko’rinadiki, kompaniyaga bosh direktor raxbarlik qiladi va direktorlar kengashi muxim masalalarni muxokama qilib tavsiyalar beradi. Kompaniyaning viloyatlarda xam bo’limlari mavjud. Markaziy boshqarmada umumiy xavf-xatarlar, strategik rivojlanish, moliyaviy xavf-xatar, xalqaro bo’limlar mavjud. Tashqi iqtisodiy soxa O’zbekiston iqtisodiyotining eng jo’shqin rivojlanayotgan tarmogi xisoblanadi. Shu munosabat bilan xozirgi bosqichda tashqi iqtisodiy faoliyatni eksport-import operastiyalari, xorijiy investistiyalar ishtirokidagi qo’shma korxonalar mol-mulki, xalqaro yuk tashuvchilarni mas’uliyati, xorijiy pudratchilar ishtirokidagi qurilishni sug`urtalash va shu kabilar kompaniyaning asosiy yo’nalishlariga aylanmoqda. Kompaniyaning «O’zbekinvest» Interneyshnl Ishnurans LTD qushma korxonasi tomonidan chet ellik savdo kompaniyalariga beriladigan sug`urta xizmatlarining yo’nalishlari quyidagilardan iborat: - sarmoyani sug`urtalash; - savdo sug`urtasi. «O’zbekinvest» bosh kompaniyasi va uning xududiy idoralari bo’yicha quyidagi sug`urta xizmatlari taqdim etilmoqda: - eksport qaltisliklarini sug`urtalash, musodara, transfer kechikish, embargo joriy etish, shartlarni bajarishdagi to’sqinliklar va boshqalar; - qurilish-montaj ishlarini sug`urtalash; - yuklarni sug`urtalash; - aviastiya vositalarini sug`urtalash; - avtotransport mas’uliyatini sug`urtalash; - xayot va salomatlikni sug`urtalash.
Ta'kidlash joizki, «Chet el investorlarini kafolatlash to'g'risida»gi qonun investitsiya kiritilgandan keyingi o'n yil davomida ham qonunchilik o'zgarishidan investitsiya kiritish shart-sharoitlari yomonlashadigan hollarda chet el investitsiyalarini ximoya qilishni nazarda tutadi.O’zbekistonning tashqi savdo aylanmasi holatini kuzatsak. 3.3.1-diagramma 
Manba:www/stat/uz Chet ellik investor O'zbekiston Respublikasida investitsion faoliyatni quyidagi yo'llar orqali amalga oshirishi mumkin: • O'zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari - rezidentlari bilan birgalikda tuzilgan kompaniyalar, banklar, trestlar, kartellar, uyushmalarva boshqa korxonalarga ulush qo'shish; • yuz foiz ishtirok etish asosida korxonalar tuzish; • portfel investitsiyasi - O'zbekiston yoki O'zbekiston xukumati chiqargan aksiyalar, aksiya va boshqa kimmatbaxo kogozlar sertifikatlarini sotib olish orqali; • yer va ko'chmas mulkka, jumladan yer osti kazilma boyliklaridan foydalanishga daxldor yerdan foydalanish va konsessiyalar huquqlarini to'liq yoki qisman sotib olish. Bundan bir necha yillar ilgari chet el investitsiyasi bilan bog'liq korxonalarning soliq afzalliklariga quyidagilar kiradi: • agar chet el investitsiyasi Davlat investitsion dasturi loyihalari ro'yxatida ko'rsatilgan loyiha bo'yicha amalga oshirilgan bo'lsa, yetti yillik muddatga daromad (foyda)dan olinadigan soliqdan ozod qilish; • agar ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 60% dan ortig'i bolalar uchun tovarlar bo'lib hisoblansa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 10% gacha kamaytirish; • kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 30% dan kam bo'lmagan qismini eksport qilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 50% ga kamaytirish; • kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 15% dan 30% gacha bo'lgan qismini eksport qilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqni 30% ga kamaytirish; • agar kompaniya qishloq joyda tuzilgan bo'lsa, ishlab chiqarish boshlangan paytdan boshlab, uch yil muddatga daromad (foyda)dan olinadigan soliqni to'lashdan ozod qilish va keyingi ikki yil davomida foydadan olinadigan soliqni 50% ga kamaytirish; • agar chet el investitsiyasi lokalizatsiya (mahalliylashtirish) dasturlarining loyihalari ro'yxatida ko'rsatilgan loyiha asosida amalga oshirilsa, daromad (foyda)dan olinadigan soliqdan 5 yil muddatga ozod qilish, lokalizatsiya loyihalari asosida ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismiga (soddalashtirilgan soliq tizimi qo'llaniladigan ob'ektlar uchun) alohida soliq belgilash; • yangi tashkil qilingan korxonalarni ro'yxatga olingan paytdan boshlab ikki yil muddatga mulk solig'idan ozod qilish; • kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 30% ni eksport qilsa, mulk solig'ini 50% ga kamaytirish; • kompaniya o'z mahsulot (ish xizmat)ini sotish umumiy hajmining 15% dan 30% gacha bo'lgan qismini eksport qilsa, mulk solig'ini 30% ga kamaytirish; • agar chet el investitsiyasi lokalizatsiya dasturlarining loyihalari ro'yxatida ko'rsatilgan loyiha asosida amalga oshirilsa, lokalizatsiya qilinadigan mahsulotlar uchun foydalaniladigan asosiy ishlab chiqarish fondlarining bir qismini 5 yil muddatga mulk solig'idan ozod qilish; • oylik ish haqi fondlarini cheklashdan ozod qilish. Hozirda yuqoridagi imtiyozlarga ayrim o'zgartirishlar kiritilgan. Soliq Kodeksiga ko'ra investorlarga nisbatan quyida nazarda tutilgan soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar bo'yicha imtiyozlar qo'llaniladi: • yuridik shaxslar qonun hujjatlarida belgilanadigan ortiqcha ishchi kuchlari mavjud bo'lgan mintaqalarva qishloq aholi punktlarida joylashtirilganda; • chet ellik investorlar tomonidan to'g'ridan-to'g'ri xususiy xorijiy investitsiyalar O'zbekiston Respublikasining kafolati berilmagan holda amalga oshirilganda; • yuridik shaxslarning ustav kapitalida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 50 foizni tashkil etganda; • yuridik shaxs davlat ro'yxatidan o'tkazilganidan keyin to'g'ridan-to'g'ri xususiy xorijiy investitsiyalar kiritilganda; • xorijiy investitsiyalar erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik asbob-uskuna tarzida kiritilganda; • soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar bo'yicha imtiyozlar berilganligi natijasida ushbu imtiyozlarning qo'llanilish muddati mobaynida olingan daromadlar yuridik shaxsni yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo'naltirilganda. Chet el investitsiyalarini O'zbekiston Respublikasi hududlarini rivojlantirish uchun jalb qilish. O'zbekiston Respublikasi hududida qo'shma ishlab chiqarishni yaratish uchun chet el investitsiyalarini jalb qilishni yanada rag'batlantirish maqsadida, Vazirlar Mahkamasining 459-sonli qarori bilan «Respublika hududlarida chet el investitsiyasi bilan bog'liq korxonalarni tuzish dasturi» tasdiqlandi. Unga muvofiq, 2005 yilgacha bo'lgan davrda respublika hududida iqtisodiyotning barcha sohalarida, jumladan qishloq xo'jaligi va chorva mahsulotlarini qayta ishlash, yengil sanoat (to'qimachilik mahsulotlari, yigirilgan ip; paxtani qayta ishlash va h.k.), qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat, kimyo, elektrotexnika, mashinasozlik, xalq iste'moli mollarini ishlab chiqarish va boshqa sohalarda 292 ta chet el investitsiyasi bilan bog'liq korxona tuzish rejalashtirilgan. Shuningdek, xususiy tadbirkorlik va o'rta biznesni tuzish jadal rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitni yaratish maqsadida, chet el investitsiyalari bilan bog'liq korxonalarni hududlarda, xususan Qoraqalpog'iston Respublikasi va Xorazm viloyati hududida tuzish rejalashtirilgan. Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|