TəDQİqat bülleteni n-2
Yüklə 315,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
9
tempi və fiskal tənzimlənmə səviyyəsindən deyil, həm də fiskal kəsrin azaldılması vasitələrindən asılıdır. Real məzənnənin ucuzlaşması vergilərin artırılması və ya ticari və qeyri-ticari sektora dövlət xərclərinin azaldılmasından asılıdır. Büdcədən ticari sektora
investisiyalar artırılanda, REM ilkin olaraq ucuzlaşır və qısamüddətli dövrdə ucuzlaşma davam edir. Lakin,
bu tendensiya son nəticədə uzunmüddətli bahalaşma ilə əvəz olunur. Qeyri-ticari sektora investisiyalar artırılanda, REM ilkin olaraq bahalaşır, ardınca ucuzlaşır və sonra U trayektoriyasına uyğun olaraq yenidən uzunmüddətli dövrdə möhkəmlənir. İnvestisiyalara vergi güzəştləri tətbiq edildikdə REM-in dinamikasında oxşar tendensiya müşahidə olunur, lakin REM-in bahalaşma periodu daha çox davam edir. Bu səbəbdən real məzənnəni hədəflənən səviyyədə saxlamaq və bununla tədiyə balansında tarazlığı qorumaq üçün fiskal kəsri aradan qaldırmaq, məzənnənin hərəkət
trayektoriyası və məzənnə siyasəti arasında uyğunluğu bərpa etmək zəruridir. Real məzənnənin müəyyənləşməsində ticari sektorda məhsuldarlığın da mühüm rolu vardır. Balassa - Samuelson modelinə görə ticari sektorda məhsuldarlıq artımı yüksək olan ölkələrdə real məzənnənin möhkəmlənməsi baş verir. Belə ki, ticari sektorda məhsuldarlığın artması real əmək haqqının da artmasına səbəb olur. Lakin, Vahid Qiymətlər Qanununa görə ticari mallar üzrə nisbi qiymətlər sabit qala bilər. Bütün sektorlarda əmək mobil olduğundan, ticari sektorda real əmək haqqının artması qeyri- ticari sektorda da real əmək haqqının və nisbi qiymət səviyyəsinin artmasını şərtləndirir. Bütün bunlar isə inflyasiyanın artmasına və real məzənnənin möhkəmlənməsinə səbəb olur.
Uzunmüddətli dövrdə
real məzənnənin Balassa – Samuelson effektindən asılılığının 16 inkişaf etmiş ölkə üzrə tədqiqi göstərir ki, ticari və qeyri-ticari sektorlar arasında məhsuldarlıq fərqi qeyri-ticari malların qiymətinə əhəmiyyətli təsir edir. Bu da uyğun olaraq real məzənnənin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayır. Danimarka, Norveç, Finlandiya və İsveç üzrə aparılan tədqiqatlara görə daha çox istehsal artımına və ticarət kəsrinə malik ölkələrdə real məzənnənin möhkəmlənməsi baş verir. Real məzənnənin uzunmüddətli hərəkətinin əsas determinantı Danimarka və Norveçdə ekzogen xarici ticarət şokları, Finlandiya və İsveçdə isə isə tələb şoklarıdır. Bununla yanaşı, Skandinaviya ölkələrində real məzənnənin determinantları ilə bağlı daha bir araşdırmada ticari sektorda məhsuldarlığın inkişafı və iqtisadiyyatdakı təklif şokları real məzənnənin mühüm determinantları hesab edilir. 1960 – 1998-ci illərdə Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya kimi ölkələrin hər biri üçün real məzənnənin uzunmüddətli dəyişimini izah edən əsas amil təklif şokları olmuşdur. Eyni zamanda, real məzənnə daima şoklardan təsirlənirsə, real məzənnənin tarazlıq səviyyəsi qeyri-stasionar 11 kök hesab 11
Qeyri-stasionar davranışlar trend, tsiklik və təsadüfi dolaşan (random walk) və ya bu üçünün kombinasiyaları şəklində olur. Qeyri-stasionar göstərici bir qayda olaraq əvvəlcədən bilinməyəndir və modelləşdirilə və ya proqnozlaşdırıla bilinməz.
10
olunur. Norveç istisna olmaqla digər üç Skandinaviya ölkəsində məzənnənin müvəqqəti komponentlərindəki dəyişmə daimi komponentlərdə yaranan variasiyadan daha çoxdur və bu, struktur şokları ilə (əsasən təklif şokları) ilə izah olunur. Struktur şokları baxımından isə uzunmüddətli və qısamüddətli dövrdə real məzənnədə dəyişmənin əsas hissəsi tələb şokları ilə izah edilir. Belə ki, əksər tədqiqatlarda təklif şoklarının real məzənnəyə təsiri statistik əhəmiyyətli olmamışdır. ABŞ, Kanada, Yaponiya və Almaniya üzrə tədqiqatda bütün tələb şoklarının məzənnədəki dəyişmənin 90%-dən çoxunu izah etməsi qeyd edilir. Birləşmiş Krallıq və Avrozona ölkələri üzrə qurulmuş sabit qiymət və əmək haqqı modelinə görə
Ümumi Faktor
Məhsuldarlığının (ÜFM), əmtəə və əmək bazarlarında inhisarçı rəqabətin artması real məzənnənin ucuzlaşmasına səbəb olur. Ticarət sektorunda əmtəələrin alqı-satqısı prosesində ÜFM-in artması zamanı ticarət qiymətləri ucuzlaşır və qeyri-ticari əmtəə qiymətlərindəki bahalaşmanı kompensasiya edir. Bununla yanaşı, açıq iqtisadiyyatda həm monetar, həm də təklif şokları real məzənnədə dəyişikliyə səbəb olur. Həmçinin ticarətin açıqlıq dərəcəsinin müxtəlifliyi real effektiv məzənnənin volatilliyindəki variasiyanın böyük hissəsini izah edir. Aparılan empirik tədqiqatlarda real məzənnə, xalis xarici aktivlər və ticarət axınlarına təsir edən digər amillər arasında uzunmüddətli əlaqə müəyyən edilmişdir. ABŞ və Yaponiya üzrə II Dünya Müharibəsindən sonrakı dövr üçün aparılan kointeqrasiya təhlili göstərir ki, ölkənin xalis ticarəti əsasında müəyyən edilən struktur amillər və xalis xarici aktivlər ABŞ dolları və Yapon yeninin real dəyərinin uzunmüddətli trayektoriyasını müəyyən etməyə imkan verir. Məzənnənin dəyişməsində monetar şokların əhəmiyyətli rol oynadığı xüsusi qeyd edilməlidir. Belə
ki, məzənnədəki flaktuasiyalar qiymətlərin ləng formalaşmasına və monetar
siyasətdə volatilliyin artrmasına səbəb olur. Real məzənnələrin Dinamik Stoxastik Ümumi Tarazlıq (DSÜT) modelində də monetar şokların real məzənnəyə təsiri yüksək səviyyədə qiymətləndirilmişdir. Monetar şokların məzənnəyə təsiri real məcmu buraxılışın hərəkəti vasitəsilə izah olunur. Belə ki, real məcmu buraxılış sabit qaldıqda, monetar
ekspansiya məzənnənin sürətlə ucuzlaşmasına səbəb olacaqdır. Resursla zəngin ölkələrdə məzənnənin həmin resursların ticarət əməliyyatlarından asılı olması da bəzi tədqiqatların əldə etdiyi nəticələrdən biridir. Xüsusilə neftlə zəngin ölkələrdə neftin dünya bazarındakı qiymətinin məzənnənin uzunmüddətli flaktuasiyalarının əsaslandırılmasında və müəyyən olunmasında mühüm
rolu vardır. Belə ki, neftin qiymətlərində baş verən artım neft ixracatçısı olan ölkələrin cari hesabındakı qeyri-tarazlığı (müsbət saldo) izah edir. AQP hipotezinə görə real
məzənnədəki bütün
dəyişikliklər müvəqqətidir və bu nəticə həm nəzəri, həm də empirik olaraq təsdiq edilmişdir.
Yüklə 315,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|