TəDQİqat bülleteni n-2
Yüklə 315,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Real məzənnənin determinantları
7
dəyişənin Avtoreqressiya (AR), sürüşkən orta (MA) və ya ARMA prosesi olduğu təyin edilir.
modellərdən fərqli olaraq sərbəst parametrlərə malikdir. Parametrlər üzrə heç
bir identifikasiya məhdudiyyətləri nəzərdə
tutulmadığından, VAR modelləri tarixi statistik məlumatlara daha yaxşı uyğunlaşma imkanına malikdir. VAR modelini qurmaq üçün iqtisadi əlaqəyə malik olması ehtimal edilən bir neçə statistik dəyişənlər seçilir və istifadə olunan bütün dəyişənlər endogen dəyişənlər olaraq qəbul edilir.
Bu zaman
qiymətləndiriləcək dəyişənlərin laqları bir-biri üzərinə reqressiya edilir. Lakin, ARIMA modelində olduğu kimi, əvvəlcə daxil olan dəyişənlərin stasionarlığı yoxlanılır və daha sonra stasionar dəyişənlərin VAR modeli qurulur 6 .
İnflyasiyanın proqnozlaşdırılması zamanı struktur əlaqələrinə və nəzəriyyəyə əsaslanan modellərdən - struktur əlaqələrini təsvir edən vahid tənliyə əsaslanan modellərdən və çoxtənlikli makroiqtisadi modellərdən də geniş istifadə edilir. Təktənlikli struktur əlaqəli modelə misal olaraq Fillips əyrisini göstərmək olar. Fillips əyrisi 70-ci illərdə makromodellərin tərkibinə inteqrasiya edilərək istifadə edilirdi. Lakin, Fridman ―Monetar siyasətin rolu‖ məqaləsində göstərmişdir ki, işsizlik və inflyasiya arasında
6 1 p i t 0 i-p t-p t y A A y ε , Burada: 1 2 ( , ...
) t t mt y y y
y -
t ε isə m ölçülü xətalar vektorudur.
mövcud olan neqativ əlaqə özünü doğrultmaya da bilər. 70-ci illərdə baş verən tənəzzül Fillips əyrisinin iflasına səbəb
oldu. Lakin,
neoklassiklərlə başlayan iqtisadi fikir inqilabı və modelləşdirmə işində mikro agentlərin qərarvermə mexanizminə istinad edilməsi Yeni Fillips əyrisinin (YFƏ) yaranmasına səbəb oldu. YFƏ inflyasiyanın gələcək dövrün inflyasiya gözləntisi və marjinal xərc ilə asılılığını göstərir
7 . Onun nəzəri modeli isə monopolistik rəqabət mühitində firmaların mövcudluğu fərziyyəsinə əsaslanır. Nominal friksionlar modelə firmaların və/və ya işçilərin nominal qiymət və əmək haqlarını yeniləmək tezliyində məhdudiyyət kimi
daxil edilir.
Bu məhdudiyyətin bir nəticəsi qiymət və maaşın müəyyənləşdirilməsi zamanı gələcəyin nəzərə alınmasıdır. Buna səbəb iqtisadi agentlərin qiymət/maaş səviyyəsini tənzimləyərkən təyin edilən qiymətin/maaşın hazırkı dövrdən daha çox vaxt ərzində qüvvədə qalmasına dair gözləntiləridir. Mərkəzi bankların makroiqtisadi proqnozlar çantasında hibrid və güclü nəzəri əsasları olan modellərə də rast gəlinir. Hibrid modellər qısa müddətdə empirik, uzun müddətdə isə nəzəri uyğunluğu özündə ehtiva etmiş modellərdir. Bu
modellərdə iqtisadiyyatın müxtəlif sektorları arasında mövcud olan əlaqələr tənliklər sistemi vasitəsi ilə ifadə edilir. Həmin tənliklərdən bəziləri inflyasiyanın digər makro dəyişənlərdən asılılığını göstərir.
7
t t t mc E } { 1 , burada t - inflyasiyanı t mc - isə marjinal xərci ifadə edir.
8
Analitik təhlillərin hazırlanmasında nəzəri uyğunluğu əsas götürmüş modellərə misal olaraq Dinamik Stoxastik Ümumi Tarazlıq (DSÜT) modellərini göstərmək olar. DSÜT modelləri mikro səviyyədə iqtisadi agentlərin qərarvermə mexanizmini modelə daxil edərək müxtəlif makroiqtisadi dəyişənlər arasında əlaqələri görməyə imkan verir. Bu zaman inflyasiya Yeni və ya Hibrid Fillps əyrisi vasitəsi ilə proqnozlaşdırılır. Lakin, YFƏ modelə tək tənlik kimi deyil, sistemin bir tənliyi kimi daxil edilir. Qeyd edək ki, Fillips əyrisinin sistem daxilində ekonometrik qiymətləndirlməsi onun təcrübədə özünü doğrultma hallarını artırır. Məsələn, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün 2003- 2009-cu illər üzrə qiymətləndirilən Fillips əyrisinin statistik əhəmiyyətli olmadığı müəyyən edilmişdir. Bu da həmin dövr üçün YFƏ-nin
mövcudluğunu şübhə
altına qoymuşdur. Əksər iqtisadi ədəbiyyatda bir çox ölkələr üçün YFƏ üzrə qiymətləndirmələr onun statistik əhəmiyyətli olmadığını göstərir. Lakin, bəzi iqtisadçılar YFƏ-nin iflasını onun çoxsistemli tənliyin bir bərabərliyi kimi deyil, vahid tənlik
kimi qiymətləndirməsinə bağlamışlar. Qarışıq metod kimi təsnifləşdirilən Bayez ekonometrikası 8 özündə statistik metodologiya ilə insan mühakiməsini birləşdirir. Bu zaman yeni faktlar əsasında Bayez teoremindən 9
8 statistik məlumat və parametrlər arasındakı əlaqə: ?????? ???????????????????????????????????????????????? ???????????????????????? = ?????? ???????????????????????? ???????????????????????????????????????????????? ??????(???????????????????????????????????????????????? ) ??????(???????????????????????? )
9 Bayes teoremi istənilən hadisə üzrə onunla statistik qarşılıqlı əlaqədə olan hadisənin baş verməsi şəraitində ehtimalı müəyyən etməyə imkan verir. Proqnozlaşdırma zamanı istifadə edilən VAR modelinin Bayez ekonometrikasında qarşılığı Bayez - VAR (BVAR) modelidir. Təcrübə göstərir ki, digər proqnoz alətləri ilə müqayisədə BVAR modelinin proqnoz xətası kiçikdir. BVAR modelindən proqnoz aləti kimi istifadə edərkən üstün (―prior‖) olaraq hansı informasiyanın istifadəsi sualı ortaya çıxır. Bu məqsədlə ədəbiyyatda informativ və qeyri- informativ priorlara müraciət edilir. İnflyasiya proqnozu üçün geniş istifadə olunan prior Minnesota 10 priorudur. DSÜT modelindən alınmış informasiyadan faydalanaraq qurulan BVAR modeli
BVAR-DSÜT modelinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
İqtisadi modellərin qurulması və bütövlükdə, dünya iqtisadiyyatında qlobal proseslərin təhlili zamanı istifadə olunan mühüm makroiqtisadi göstəricilərdən biri valyuta məzənnəsidir. Valyuta məzənnəsində baş verən dəyişiklik (bahalaşma və ya ucuzlaşma) və bunu müəyyən edən səbəb və göstəricilər bir çox
məşhur tədqiqatların prioritet mövzularından olmuşdur. Əksər tədqiqat işlərində determinantlarla yanaşı məzənnənin müxtəlif amillərdən təsirlənmə səviyyəsi də müəyyən edilmişdir. Fiskal sektor baxımından real məzənnədəki dəyişikliyin kəmiyyəti yalnız devalvasiya
10 VAR modelində parametrlər asılı dəyişən və laqlardan ibarətdir. Eyni zamanda makroiqtisadi göstəricilər sistemi aylıq, rüblük və illik dəyişənlərdən ibarət olmaqla məhdud müşahidələrə malikdir. Bayes metodunda isə empirik qiymətləndirmə ən kiçik kvadratlar üsulu ilə bu məhdudiyyəti aradan qaldırmağa imkan verir. Bu, Minnesota prioru adlanır.
Yüklə 315,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|