TəDQİqat bülleteni n-2
Yüklə 315,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
11
1.4. İnkişaf iqtisadiyyatı üzrə tədqiqatlar Dünyada orta təbəqənin inkişafı Orta təbəqənin miqyası və dinamikası həm İnkişaf Etmiş Ölkələrdə (İEÖ), həm də İnkişaf Etməkdə Olan Ölkələrdə (İEOÖ) ümumi inkişafın mühüm meyarlarından biridir. Qloballaşma orta təbəqənin roluna yeni çalarlar əlavə etmiş və orta təbəqənin payı artıq dünya iqtisadiyyatının uzunmüddətli proqnozlarında vacib parametrə çevrilmişdir. Orta təbəqənin artması ilə bağlı müsbət gözləntilər əsasən
İEOÖ-lərin dünya
iqtisadiyyatında və ticarətində artan payı ilə bağlıdır. Bu proses son qlobal böhrandan sonra aktuallaşan və İEOÖ-lərin daha çox istehlakı stimullaşdırması, sosial xidmətlərin əhatə dairəsinin genişləndirməsi (pensiya sistemi, təhsil, səhiyyə və s.) kimi siyasətləri özündə ehtiva edən yenidən tarazlaşma strategiyası nəticəsində daha da güclənmişdir. Digər tərəfdən, İEÖ-lərdə tamamilə əks proseslər gedir. Belə ki, son böhran məhz orta təbəqəni güclü zərbəyə məruz qoymuşdur və əmək bazarının qloballaşması fonunda onun vəziyyətinin tezliklə yaxşılaşacağına ümid azdır.
2007-ci ildə Goldman Sachs-ın analitiklərinin 75 ölkədə apardığı araşdırma qlobal səviyyədə orta təbəqə ilə bağlı bir-birinə əks iki tendensiyanı aşkar etmişdir: i) İEÖ-lərdə orta təbəqənin artımının dayanması və ―köhnə orta təbəqənin‖ sayının azalması; ii) İEOÖ-lərdə yoxsulluq həddini keçən əhalinin sayının sürətli artımı. Bu tendensiyaları nəzərə almaqla proqnozlar göstərir ki, 2030-cu ildə dünyada orta təbəqə statuslu insanların sayı 2 mlrd. nəfər artacaqdır. 2011-ci ildə McKinsey institutu tərəfindən aparılan digər bir tədqiqatda isə artıq ―bahalı resurslar erasının‖ yaxınlaşdığı vurğulanır və bunun üçün enerjiyə, resurslara qənaət edə biləcək texnologiyanın yaradılması vacib hesab edilir. Qarşıdakı 20 il ərzində dünyada bu məqsədlərə 3.5 trln. ABŞ dolları həcmində vəsaitin xərclənəcəyi proqnozlaşdırılır. Bunun əsas səbəbi İEOÖ-lərdə 2020-cu ilədək 1 mlrd. yeni istehlakçının, 2030-cu ilədək isə orta təbəqəyə aid olan əlavə 1,5 mlrd. insanın qlobal iqtisadiyyata daxil olması ilə bağlı gözləntilərdir. Cari ilin fevral ayında təkrar aparılan hesablamalar öncəki nəticələri təsdiqlədi. Belə ki, 2030-cu ildə planetin əhalisinin sayının 8 mlrd. nəfər səviyyəsində proqnozlaşdırıldığını nəzərə alsaq, 20 il ərzində orta təbəqənin 3 mlrd. insan artaraq 5 mlrd.-a çatacağı gözləniləndir. Bu, kifayət qədər yüksək artım tempidir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 1980- 2009-cu illərdə orta təbəqə təxminən 700 milyon nəfər artmışdır. McKinsey institutu tərəfindən orta təbəqə üzrə
12 2020 və 2030-cu il üzrə proqnozlarına əsasən dünyada bu təbəqənin ən çox artacağı region Asiya-Sakit okean regionu olacaqdır. Belə ki, 2010-cu ildə bu regionda orta təbəqə 525 mln. nəfər idisə, 2020-ci ildə 1.740 mln, 2030-cu ildə isə 3.228 mln. nəfər olması proqnozlaşdırılır. Proqnozlara əsasən Afrika- Cənubi Saxara, Yaxın Şərq regionlarında da orta təbəqə artacaqdır. McKinsey institutunun
12 Orta təbəqə olaraq gündəlik xərcləri 10-100$ (alıcılıq qabiliyyəti pariteti əsasında) olan istehlakçılar nəzərdə tutulur.
12
təhlilinə görə xərclərə uyğun olaraq gəlirlər də sürətlə artmaqda davam edir. Məsələn, Hindistan və Çində adambaşına real gəlirin artımı İngiltərədə sənaye inqilabı zamanı olan artımdan 10 dəfə daha sürətlidir. PriceWaterhouseCoopers 2012-ci il (Profitable growth strategies for the Global Emerging Middle — Learning from the Next 4 Billion markets) hesabatında da çox maraqlı təhlillər vermişdir. Qiymətləndirmələrə görə orta təbəqə (gəlir səviyyəsi 3946-12195 ABŞ dollarə) və ondan sonrakı təbəqə (gəlir səviyyəsi 996-3945 ABŞ dolları) arasında təhsil ili üzrə fərq 25%, şəhər əhalisinin payı arasında fərq 45%-dir. Orta təbəqə və ondan sonrakı təbəqə arasında ən böyük fərq isə hər 1000 nəfərə düşən avtobomil sayındadır – 84%. Qeyd edək ki, ―yeni orta təbəqə‖nin artım tempini Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT) da təsdiqləyir. BƏT 2013-cü il hesabatında qeyd edir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə orta gəlir qrupuna daxil olanların sayı 1999-cu illə müqayisədə 2010-cu ildə 2.5 dəfə artmışdır. BMT-nin məlumatlarına görə isə dünyada gündəlik gəliri 2$-dan az olan yoxsul təbəqənin xüsusi çəkisi 1990-cı ildəki 43%- dən 2010-cu ildə 22%-ə düşmüşdür. BƏT tərəfindən aparılan qiymətləndirmələrə görə qlobal məşğulluq 2015-2018-ci illərdən tez artmayacaq. Həmin dövrə isə dünyada işsizlərin sayı 208-214 mln. nəfəri ötə bilər. Belə bir vəziyyət on milyonlarla gənc üçün (2013-cü ilin birinci rübündə gəncər arasında işsizlik 73.4 mln. nəfər idi) ―sosial mobilliyin‖ uğursuzluğu mənasına gəlir. Bu proseslər son nəticədə inkişaf etmiş ölkələrdə orta təbəqənin sıxılması riskini yaradır. Son
dövrlər dünyada
əsas müzakirə mövzularından biri də ―yeni orta təbəqənin artımı ― ilə bağlı çağırışlardır. Urbanizasiya bu çağırışlar arasında çox ciddi problem kimi qiymətləndirilir. Proqnozlara görə 2030-cu ildə urbanizasiya səviyyəsi 60% olacaqdır: 4.9 mlrd. insan şəhər yerlərində yaşayacaqdır. Əhalinin yarısının içməli su problemi ilə də üzləşəcəyi gözlənilir Orta təbəqənin sürətli artımı hesabına (2017-ci ilə 390 milyon nəfəri keçməsi proqnozlaşdırılır) təhsil və səhiyyəyə tələb artacaqdır. Bütün bunlar yeni strateji çağırışları formalaşdırır. Dünyanın bir çox ekspertləri hesab edir ki, ―yeni və köhnə orta təbəqənin― proqnozları dövlətlərin sosial siyasəti üçün müəyyən risklər yaradır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi modelinin dəyişməsi, yeni yoxsullar sinfinin yaranması, ―orta gəlir tələsinə‖ düşmə, yeni iş yerlərinin yaradılması, sosial tələbin artması bu risklərə aiddir. 1.5. Mərkəzi banklar və qlobal maliyyə sistemi BRİCS bankı Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin və Cənubi Afrika Respublikasının (CAR) dövlət başçıları bir
sıra infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə inkişaf bankı yaradılması haqda razılaşma əldə etmişlər. Növbəti mərhələlərdə BRİCS ölkələrindən əlavə digər ölkələr də BRİCS Bankına qoşulacaqdır. Yüklə 315,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|