TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari

13

verilişləri toplanaraq tədqiqat vaxtı praktik baxımdan nəzərə çar­

pan məsələlərin çözülməsində yardımçı vasitə kimi istifadə edilib. 

Azərbaycan televiziyasının tarixi, onun yaradıcılıq axtarışları nın 

mükəmməl qələmə alınmaması, indiyədək bu sahənin bütünlük­

lə nəzərdən qaçırılması ucbatından tədqiqat vaxtı bu istiqamətdə 

işlər  apararaq  şəxsi  arxivlərdən,  videomateriallardan  istifadə 

edərək  inkişaf  meyillərinin  müəyyən  olunması  yolu  ilə  dolğun 

məlumatların yaradılmasına çalışılıb. 

“Televiziya  funksiyaları  Azərbaycan  teleməkanında”  disserta­

siyası  və  “Azərbaycan  televiziyası”  monoqrafiyasında  biz  tele­

viziyanın  nəzəri  problemlərinə  toxunmuş,  ölkə  telekanallarının 

verilişləri  və  bu  sahədə  aparılan  tədqiqatların  sistemli  analizini 

verməklə ictimai funksiyaların təcəssümü istiqamətində konstruk­

tiv həllin tiplərinin təsnifatını yaradaraq ilk dəfə təqdim etmişdik. 

Bu  elmi  işimizdə  adı  çəkilən  tədqiqatı  daha  da  dərinləşdirərək, 

təhlili  genişləndirərək  televiziya  təhlilinin  metodoloji  əsaslarını, 

təhlil  tipini,  xüsusiyyətlərini  yaratmağa  çalışmış,  məhz  bu 

kontekstdən analiz verməyə cəhd edərək təhlil metodologiyasının 

nəzəri əsaslarının yaranması problemini həll etmişik. Televiziya­

nın mahiyyəti, cə miyyətə təsiri, teleyayım quruluşu, onun forma­

ları,  analiz  me xa nizmləri,  iştirak  edən  komponentlərin  əsasları, 

nəzəri  tərəfləri  ta pılaraq  meydana  çıxarılmış,  teleyayım  işinin 

keyfiyyətinin ar tı rıl ması, yaradıcı işin daha da mükəmməlləşməsi 

üçün olan ma neələrin aradan qaldırılması yolları göstərilmişdir.     

  Kitabda  televiziyanın  fə aliyyəti,  onun  təsirini  və  yerini  araş­

dıran bir çox alimlərin elmi işi, bu sahədə çıxan araşdırmalar və  

məqalələr  toplanmış,  onların  bazası  əsasında  analiz  aparılaraq 

bütöv  bir  konstruksiyanın,  modelin  yaradılmasına  çalışılmışdır. 

Tədqiqat zamanı əldə olunan elmi biliklərin, analiz zamanı üzə çı­

xan nəticələrin əsasında mövcud problemlərin əsl səbəbləri tapıl­

mış, onların aradan qaldırılması yolları göstərilmişdir. 

Zəngin arxiv və videomaterialların, ölkə və xarici televiziyaları­

nın monitorinqi, müxtəlif sosioloji sorğuların, reytinq hesablama­

larının, araşdırmaların nəticələri üzərində ilk dəfə kontent­analiz 

apararaq bu nəticələri tam yeni elmi mənzərədə təqdim etmişik. 

Yayımda iştirak edən bütün vahidlərin (veriliş, şou, film, serial və 

s.) məzmunu, ideya­forma özəlliyi, tamaşaçı şüuruna təsiri, mani­

pulyativ cəhətləri, bədii yaradıcılıq aspektləri, onların təhlil qay­

daları  əldə  olunan  materialların  təhlili  ilə  aşkarlanır.  Tədqiqatın 

əlavə elmi yeniliyi televiziyanın təkcə kütləvi informasiya vasitəsi 

kimi deyil, həm də incəsənət növü olaraq təqdim olunması, onun 

bədii yaradıcı bucaq baxışı ilə təhlil edilərək sənət meyarlarının ilk 

dəfə müəyyən edilməsindədir.

Elmi  işin  növbəti  yeniliyi:  indiyədək  televiziya  proses  olaraq 

sənət şü naslığın tərkib komponenti kimi tədqiq olunmadığından, 

təh lilin  metodoloji  əsasları  yaradılmadığından  ona  elmi­nəzəri 

---

14

və təcrübi işlər əsasında gəlinmiş qənaətlərlə yanaşmada, yayım 

işinin qurulmasından bu günədək meydana gələn bir sıra önəmli 

yaradıcı­estetik problemlərin, sənətşünaslığın bilavasitə predmeti 

olan sahələrin inkişaf meyillərinin, ictimai­mədəni prosesdə, siya­

si dəyişmələr müstəvisində televiziyanın oynamalı olduğu dürüst 

rol və gerçək durum araşdırılaraq  tədqiqata cəlb olunmuşdur. 

İlk  dəfə  televiziyanın  təhlil  metodologiyası,  nəzəriyyəsi  araş­

dırılmış,  təhlilin  bədii  və  yaradıcı  prinsiplər,  ictimai  funksiya­

lar,  sosial  və  kulturoloji  əsaslarının  dəqiq  təsnifatı  verilmiş,  bu 

təsnifat  Azərbaycan  teleməkanı  üçün  tətbiq  olunaraq  araşdır­

ma  aparılmış,  yayım  növlərinin  və  vahidlərinin  ideya­məzmun 

yükü  əsas  götürülərək  janr,  tip  və  növlərinə  görə  elmi  işdə  sis­

temləşdirilmişdir.  Yayım  vahidlərinin  funksiyasına,  ictimai  əhə­

miyyətinə,  bədii­estetik  mahiyyətinə  görə  təhlilin  prinsipləri  iş­

lənmiş,  ona  sənət  növü  kimi  baxılaraq  müxtəlif  elm  sahələrinin 

təh lil  prinsipi  ilə  silahlanmış  fəaliyyət  sisteminin  işlənib  hazır­

lanmasına  nail  olunmuş,  gələcəkdə  konkret  tip,  janr  və  qrupla­

rın  nəzəri  araşdırmaya  cəlb  olunması  üçün  elmi­nəzəri  baza  bi­

çimlənmişdir. 

Elmi işdə ilk dəfə Azərbaycan televiziyalarının yaradıcı prosesi 

təhlil obyekti kimi götürülərək dövlət, ictimai və kommersiya ka­

nallarının qarşılıqlı müqayisədə müxtəlif məzmunlu verilişlərinin 

təhlilini  verməklə  sistemli  təhlilə  nail  olunmuş,  önə  çıxan  prob­

lemlərin çözülmə yolları təklif olunmuşdur. 

İlk  dəfə  olaraq  televiziyanın  ictimai  şüura  təsir  yolları  və  me­

xanizmlərini  müəyyən edərək onun verilişlərdə iştirakı, həmçinin 

psixoloji  təsiri,  rekreativ  fəaliyyəti,  reytinq  göstəriciləri,  ekran 

yaradıcılığı və ifadə vasitələri, bədii ifadə vasitələrinin təhlil me­

todologiyası,  verilişlərin  yaradıcı  meyarları,  aparıcıların  sə nət­

karlıq göstəricilərinin təhlil mexanizmləri çözülmüş, televiziyaya 

mədəni­ictimai  proses  kimi  yanaşılaraq,  onun  daşımalı  olduğu 

sosial  və  estetik  vəzifələrin  icraolunma  mənzərəsi  təhlil,  analiz, 

aparılan  sorğular  və  reytinqlər  nəticəsində  işlənib  hazırlanmış­

dır.  Ye ni  dönəmdə  televiziyanın  yaratdığı  problemləri,  mədəni 

irsə, də  yərlərə münasibəti əsas götürülərək, onun özünün ya rat­

dığı  yeni  mədəniyyətin  başlıca  meyarları,  bu  mərhələdə  üzə  çı­

xan gözlənilməz durumları çözülərək, prosesin kulturoloji təhlili 

verilməklə mövcud problemlərin həlli yollarının göstərilməsi elmi 

işin yeniliyi və əhəmiyyətidir.

İlk  dəfə  Azərbaycan  telekanallarının  praktiki,  maddi­texniki, 

bədii durumları əsasında texniki­iqtisadi, yaradıcı­estetik, ictimai 

tələbləri sistemli şəkildə analiz olunmuşdur. 

 

---