TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 Ketrin Kollison “Televiziyanın prodüser işi” kitabında yazır: “Teleseyrçi yaxşını pisdən ayıran və daimi olmayan publikadır. Onların maraqları hər mövsümdə dəyişir. Bu gün kafedə belə qızğın söhbəti danışılan verilişi, ola bilər ki, sabah heç kim yadda saxlamasın və yenisini müzakirə etsinlər.” (206, səh.123) Məhz bu cəhət teleyaradıcılığı durmadan axtarışda olmağa, yenilənməyə sövq edir, yeni cığırların tapılması əsas yaradıcı meyara çevrilir. Televiziya təhlili barədə danışmaq üçün onun əsas yaradıcı me yarlarını, janrlarını dəqiq müəyyən etməklə təsnifləndirmək olduqca mühüm vəzifə kimi meydana çıxır. Televiziya yaradıcı lığında özünü büruzə verən, daha çox rast gəlinən janrlara diqqət yetirməklə onu aşağıdakı kimi təsnifləndirmək daha dəqiq, elmi və hərtərəfli yanaşmanı təmin edə bilər: Tədris və sənədli filmlər daha çox maarifləndirici, bilikverici mahiyyət daşımaqla həm sosialpedaqoji, həm tədris funksiyalarını yerinə yetirməklə, təmir, dizayn, yaşam tərzi, təbiət, səyahət möv zuları ilə bərabər araşdırma, tarixə yeni nəzər, bioqrafik, kulis arxası baş verən hadisələrdən ibarət temaları da özündə ehtiva edir; Sitkom ailəvi baxış üçün nəzərdə tutulan qadın və yeniyetmə auditoriyasını əhatə edən, yumoristik və maarifləndirici süjeti olan, tamaşaçının tanıdığı qəhrəmanları müxtəlif situasiyalar da göstərən televiziya janrıdır. Gülüşlə hansısa mənfiliklər, prob lemlər göstərilir. Sitkomun gülüşü öldürücü deyil, öyrədici oldu ğundan yumora daha yaxındır; Mahiyyət etibarilə çoxseriyalı filmlər daha çox kriminal, siyasi, bir sözlə, “qaynar” mövzuları əhatə edən ailəvi baxış üçün nə zərdə tutulan kinematoqrafik elementlərlə zəngin yayım vahi didir. “Məxfi materiallar”, “Lost” və s. kimi məşhur çoxseriyalı filmlər uzun illərdir ki, dünya seyrçilərinin maraq dairəsindədir. Bu janr yaxın qonşu ölkələr Rusiya və Türkiyədə inkişaf etmiş və ölkəmizdə bu sahədə boşluqların olması ilə əlaqədar yerli seyrçiləri bu filmlər öz ətrafına toplamışdır. Burada olan yaradıcı axtarışlar, yeniliklər haqqında danışılan janrın bədii imkanlarını artırmışdır; İnformasiya proqramları janrına dünyada, regionda baş verən hadisələri, siyasi, mədəni, idman xəbərlərini ötürən telejurnallar, xəbər buraxılışları, yekun proqramlar daxildir; Uşaq proqramları animasiya, tədris, kukla, dərs proqramlarını əhatə edir və kommersiya maraqlarından uzaq olur; Tokşoular isə gündüz, axşam və qadın tokşoularına bölün mək lə ayrıayrı mövzuların çözümünə, insanların taleyi ilə bağlı mü zakirələrə yer verir; 19 Serial axşam, günorta göstərilən telenovellalardır ki, bu da özü nün yaradıcı meyarlarını və janr tələblərini dəqiq müəyyən etmiş uzunmüddətli yayım üçün nəzərdə tutulmuş janrdır; İdman proqramları janrına idman xəbərləri, analitik araşdırma, idman yarışlarından translyasiya daxildir; Oyun proqramları intellektual oyunları, telelotereya, əyləncəli oyunlar və kapital şouları əhatə edir; Biznes və reklam informasiya proqramları treninq, birja, iqtisa di xəbərlər, sahələrin icmalı, reklam süjetləri yayımlamaq üçün nəzərdə tutulur. Reklam dedikdə isə, reklam çarxlarından ibarət bloklar, promomateriallar və müxtəlif növdə reklam xarakterli imkanlar yayımlar nəzərdə tutulur; Musiqili kliplər isə musiqili proqramların yayımı, videomusiqi çarxlarının nümayişinə aid olan janrdır. Televiziya təşəkkül dönəmi incəsənət və ədəbiyyatda postmoder nist təfəkkürün yenicə yaranışı ilə səsləşdiyindən o da öz təbiətinə görə postmodernist yanaşmanı ortaya qoydu. Tədqiqatçılar Ar tur Kroker və David Kuk “Televiziya təkcə texniki obyekt de yil, mənsub olduğu hakimiyyətin simvolik mədəni forması kimi cəmiyyətə daxil olan elektron obrazların simulyakrı kimi hər şeyi reklam və hakimiyyətin simulyakral dünyasına daxil edən sosial aparatdır. Televiziya postmodernizmin real dünyasıdır” (495, səh. 268). Televiziya postmodern dönəminin həm əksi, həm də canlan dırmasıdır. TVnin təsir imkanlarını, xüsusiyyətlərini, onun şüur larda yaratdığı dünyanı çözmək üçün postmodernist yanaşma ol malıdır, bu fəlsəfədən kənarda izah tapmaq bir qədər çətin və tam olmayan axtarışdır. TV özözlüyündə postmodern gerçəkliyini interpretasiya edən model kimi çıxış etdiyindən, bu modelin özünün interpretasiyası postmodernizm vasitələri ilə mümkün dür. Postmodernizmin diskursunun əsas xarakterik cəhəti və postmodernizm mədəniyyətinin təşkilati vasitələri fraqmentlilik, in termətnlik, simulyaksiya, plüralistlikdir. Fraqmentallıq televi ziyada mozaiklik, seriyalılıq, diskrentliklər şəklində təzahür olu nur. Mozaiklik teleproqramın, nəzərə alsaq ki televiziya siqnalları his səciklərlə ekranda açılır, deməli, elə telegörüntünün özünün də konstruksiyasının ayrılmaz hissəsidir. Teleyayımın özü də fi ziki baxımdan hissəciklərdən ibarət tordur. Yayım proqramı to runun strukturu öz mövzusuna, keyfiyyətinə və müddətinə görə birbirindən seçilən verilişlərdən ibarət olması onun bölünmüş xarakterini göstərir. Mozaiklik, kollaj, fraqmentlilik, janrların qa
20 rışması, metafora ilə gerçəyin, tonların birbirinə daxil olması te leyaradıcılığın mozaik təbiətindən xəbər verir. Texniki imkanların genişlənməsi, kompyuter texnologiyasının tətbiqi mozaikliyi daha da dərinləşdirdi, onu üslub xüsusiyyəti kimi meydana qoydu. Mozaik quruluş və hissələrdən ibarətlilik teleyayımın özündən başqa ayrıca proqram və verilişlərdə də özünü göstərir. Səhər bu raxılışından tutmuş, xəbər proqramlarına qədər, seyrçi mozaik quruluşlu verilişlərin şahidi olur. Dramaturji quruluşuna görə bu verilişləri vahid süjet xətti deyil, onun məqsədməramı birləşdirir. Bu verilişin daxilində olan süjetlərin özünün hər birinin müstəqil dramaturji modeli, strukturu və qəhrəmanı vardır. “Seriyalılıq televiziyanın təbiətinin əsas cəhətidir” desək, ya nılmarıq. Burada hər şey təkrarlanan proqramlaşdırma üzərində qurulur, yəni hər veriliş həftənin müəyyən günündə və ya gündəlikdirsə, müəyyən saatında davam edir. Janrından asılı ol mayaraq, teleproqramın proqramlaşdırılması baş verir ki, bu da seriyalılığı təmin edir. Təkcə seriallar deyil, periodik yayımlanan xəbərlər, şoular və ya musiqili verilişlər müəyyən olunmuş vaxt da, davamlı şəkildə seyrçiyə təqdim olunur, bununla da, seyrçi nin həyatını müəyyən struktura salır. Verilişin vaxtı seyrçinin fəaliyyətini, onun həyat dinamikasını tənzimləyir. Hansısa verilişi, filmi izləmək üçün o, evə tələsir, işlərini televiziya proqramlatı nın vaxtına uyğun qurur, reklamlarda fasiləyə çıxır, yayım bitəndə yatmağa qərar verir. Seyrçi artıq vərdiş etdiyi vaxtda izlədiyi veri lişi görmədikdə diskomfort yaşayır, əsəbi duruma düşür, nəsə itir miş insan kimi rəftar edir. Jan Pol Sarter “Dialektik şüurun təhlili” əsərində “seriyalı mədəniyyət” anlayışını elmə gətirərək, bununla massmedianın təsiri ilə biçimlənən sosial mövcudluğun, məişətin xüsusiyyətini dəyərləndirdi (168). Məqsədli auditoriya və ya seq ment kimi də yərləndirilən əhali qruplarını birləşdirən xüsusi ma raqlar var və bu anlayışla müəyyən tip seriyalı verilişləri izləyən seyrçilərin qruplaşması nəzərdə tutulur. Sanki, bu seriyalı verilişlər yeni icmalar, qruplar yaradır və bu qrupların, sosial birliklərin heç kimin anlamadığı maraqları, istəkləri və yanaşım tərzləri vardır. Seriyalı maraqlarla yaranan vəhdət, birliklər cəmiyyəti öz içindən parçalayır və qruplar arasında fərqli, ziddiyyətli münasibətlər for malaşır. Sarter bunu “seriyalı mədəniyyət par exsellense” adlan dırır. Əslində, bu qruplar yanlış, əsassız olur və asanlıqla hansısa serial bitəcəyi təqdirdə dağılır. Özlüyündə inteqrasiya funksiyası daşıyan və öz işığı ətrafında milyonları toplayan kimi görünən TV, əslində, hipertrafik bölünmə yaradır və “mən+TV” düstu Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|