TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
233 özünəməxsus çəkisini saxlamaqdadır. Təəssüflə deməliyik ki, bir çox tədqiqatçılar tədris funksiyasını maarifçiliklə eyniləşdirmək və bunun daxilində çözülməsinə cəhd etmişlər ki, bu da bir qədər dəqiq olmayan bölgü kimi bu sahənin düzgün araşdırılmasına im kan verməmişdir. Dünya miqyasında tədris funksiyası özünün dərin köklərini salmaqla, ölkələrin təhsil sistemində fəal iştirakları ilə mürəkkəb tədris mərhələsini yerinə yetirmiş olur. Teledərslər, teleməktəblər və teleuniversitetlər təkcə televizorla təhsil verməklə işini bitmiş saymayaraq, imtahanlar quraraq dinləyicilərə müvafiq diplomlar da verməklə, dövlət təhsil siyasətinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edirlər. Televiziya təhsili sisteminin formalaşması, ey ni zamanda, böyük miqyasda dinləyici auditoriyası qarşısında mü əyyən sahə mütəxəssispedaqoqunun mühazirə verməyinə im kan yaratmış oldu ki, bu da kifayət qədər böyük təsir effektinə malik hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. “Ekranda göstərilən yax şı müəllim, auditoriyadakı pis müəllimdən daha yaxşıdır” (237, səh. 52) və onun tamaşaçıya təsir imkanları daha güclüdür. İlk növbədə təcrübəli pedaqoqun aydın nitqi, jestikulyasiyası, digər tərəfdən ekran qarşısında duran şəxsin dərs verəni yaxından görməsi, onun üz ifadələrini aydın sezməsi, həmçinin televiziya nın ifadə vasitələrinin, effektlərinin köməkliyi ilə dinamika, lazı mi təcrübələrlə bağlı görüntülər teletədris işinin uğurundan xəbər verir. Həsən bəy Zərdabi kinematoqrafiyadan tədris məqsədləri üçün istifadə olunması ilə böyük nailiyyətlərin əldə olunacağına gü vənərək “Kinematoqraf cihazı insan və heyvanların ən mü rəkkəb həyat təzahürlərini təkmilləşdirilmiş və həqiqətə uyğun şəkildə hərəkətdə göstərir” (45) deməklə, istər tədris filmlərinin, istərsə də teletədris praktikasının əhəmiyyətli keyfiyyət dəyişimi ilə tədrisə təsir edəcəyini söyləmişdir. Pedaqogika elminin televiziya təbliğatı ilə üzvi şəkildə birləşməsi müasir tamaşaçı üçün qə bulolunan vasitələrlə bilgilərin verilməsini həyata keçirməyə imkan verən tədris şəbəkəsini formalaşdırmışdır. Tədris funksiyası birbaşa teledərslərlə, həmçinin digər proq ramların konsepsiyasını təşkil etməklə ifadə olunur. Burada uşaq verilişləri, tədris filmləri, cizgi filmləri, müsabiqələr, həmçinin mətbəxlə bağlı verilişlər nəzərdə tutulur. Televiziya, əslində, bütün nəsil auditoriya üçün tədrisi həyata keçirməyi öz qarşısına məqsəd kimi qoyaraq bu işi müxtəlif publisistik və ya əyləncəli tərzdə də
234 təcəssüm etdirir ki, bu da seyrçi marağının ekran qarşısına cəlb olunmasına xidmət etmiş olur. Dram nəzəriyyəçisi Aydın Dadaşov teletədris prosesini ma ariflənmə ilə birgə təhlil etməklə ümumiləşdirmə apararaq, əs lində, mahiyyətcə fərqli funksiyaları bir araya gətirməklə hər bi rinin ayrıca elminəzəri əsaslarının müəyyən olunmasına tə rəfdar olmasa da, teletədrisin cəmiyyətin inkişafında böyük yeri ni göstərir və “teletədris ssenarisinin milli psixologiyaya uyğun laşdırılması və daimi auditoriyanın formalaşdırılmasında di gər ölkələrin təcrübəsindən faydalanmağı” lazım bilməklə (23, səh. 177) teletədris işi nin təkmilləşərək yeni formalarla təzahürünün vacibliyini önə çə kir. İnkişaf etmiş ölkələrdə teletədris daha çox kommersiya maraq ları ilə uzlaşdırılmış şəkildə fəaliyyət göstərərək kabel televiziyası vasitəsilə ödənişli əsaslarla aparılır ki, bu da təcrübə kimi olduqca maraqlı və təsiredici vasitə olaraq, ölkəmizdə tətbiqini gözləyən məsələdir. Böyük Britaniyada teletədris milli təhsil sisteminin tərkib hissəsinə daxil olaraq dərs cədvəllərinin televerilişlərə uy ğun tərzdə qurulmasına qədər prosesə müdaxilə edibdir (202, səh. 151). Amma bir çox ölkələrdə bu sahəyə sosial sifarişin olmaması digər formalardan bəhrələnməyi vacib edib. Məsələn, Hindistan da əhalinin televizoru yalnız əyləncəfilmlər, musiqi nömrələrinə baxmaq üçün almaları tədrisin təqdimatına dəyişiklik edərək, onu sosial sifarişin istəyinə uyğun tərzdə qurmuşdur. Hindistanda “ona görə də informasiya və daha çox tədris verilişləri əyləncəli biçimdə qurularaq təqdim olunur” (398, IV səh. 181). Tədris proqramlarının ekran təcəssümü kifayət qədər ciddi və əhəmiyyətlidir: televiziya rəhbərləri tamaşaçının zövqünü və sosial sifarişini düzgün dəyərləndirməklə onun istəyinə uy ğun, günün dinamik dəyişkənliyinə uyarlı bir tərzdə tədrisin təqdimatına çalışmalıdırlar. Əks halda tamaşaçı ekran önündə bu ruhda proqramları izləmək əvəzinə, digər kanalda daha maraqlı veriliş axtarışına çıxa bilər. Afrika televiziyalarında 80ci illərdən başlayaraq tədris proqramlarından imtina edib, daha çox əyləncəli və dini proqramlara üstünlük verilməsi, (398, IVsəh. 205) məhz tədris verilişlərinin sosial sifarişə yaxınlaşdırılmamasının nəticəsi kimi təzahur edib ki, bu acı təcrübə Azərbaycan teleməkanında, xüsusən də AzTVnin efirində yer verdiyi tədris verilişlərində özü nü əks etdirmişdir. Televiziya özünün tədris funksiyası ilə təhsil proqramında yer almaqla bərabər, müxtəlif sahələri əhatə edən dərslərlə də funk 235 siyasını icra etmiş olur. Adətən, inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət bu səpkili proqramları – tarixi, coğrafi, dini, dil və əxlaqla bağlı veriliş, film və digər audiovizual layihələri maliyyələşdirərək gənclərin, ən çox da uşaqların dünyagörüşünün biçimlənməsinə, biliklərinin artırılmasına və intellektual qabiliyyətlərinin yüksəldilməsinə çalışır. Müstəqil Azərbaycanda bu məsələ bütünlüklə dövlət te leviziyasının üzərinə düşsə də, kommersiya kanalları müxtəlif maliyyə donorlarının cəlb olunması yolu ilə bilavasitə tədrisə yardım kimi nəzərdə tutulan layihələrin icrasına nail olmaqla, öz üzərlərinə düşən vacib ictimai funksiyanın layiqincə təcəssümünə şərait yaratmış olarlar. Televiziya özünün böyük mənəvi, tərbiyəvi məsuliyyətini anlayaraq təkcə qadağan olunmuş – əxlaqsız, qızış dırıcı və cəmiyyətə ziyan verəcək təbliğata yol verməməklə başlıca vəzifəsini icra olunmuş hesab etməməli, mənəvi, insani və bəşəri dəyərlərə malik, milli təbliğatla köklənən savadlı və dünyagörüşcə mükəmməl olan nəslin yetişdirilməsində iştirak etməlidir. Bu ba xımdan təhsil proqramına yardım göstərəcək didaktik xarakter daşıyan verilişlər, filmlər gənc tamaşaçıların tədrisə marağını ar tırmaqla bərabər, onların dünyagörüşlərinin əhatəliliyinə də təsir etmiş olar. Təhsildə əyani vasitələrdən istifadə pedaqogika elminin baş lıca prinsipi kimi təhsil sistemində böyük yer almaqla, müasir cəmiyyətdə hərəkətli əyanilik növünün vacibliyini nəzərə alıb, bu prosesdə televiziyanın əhəmiyyətliliyini qeyd etmək lazımdır. “Bə zən hər hansı hadisəni hərəkətdə, inkişafda nəzərdən keçirmək lazım gəlir; müəllim istəyir ki, şagirdlərin diqqətini öyrənilən hadisənin ayrıayrı inkişaf mərhələlərinə yönəltsin, əmələ gələn keyfiyyət yeniliklərinə cəlb etsin” (46, səh. 139) və bu prosesdə audiovizual vasitələr əvəzsiz vasitə kimi tədrisə cəlb olunur. Tədrisdən başqa, uşaq evdə televizorun qarşısında oturaraq tədris olunmuş materialla bağlı əlavə bilgilər və buna uyğun hərəkətli görüntünü izləməklə həm materialı qavraya, həm də əlavə infor masiyanı ala bilər ki, bu da olduqca önəmli məsələdir. Tədris funksiyası birbaşa teledərs və ya didaktik yük daşıyan verilişlərlə bitməyərək əyləncəli, intellektual uşaq verilişlərini də özündə ehtiva edir ki, bu da uşaqların mənəvi tərbiyəsində, estetik zövqlərinin biçimlənməsində, həmçinin asudə vaxtlarının səmərəli keçirilməsində mühüm vəzifə daşıyan məsələ kimi televiziya işinin mahiyyətində duraraq, onun təməl prinsipini təşkil edir. Uşaqların və yeniyetmələrin əyləncəsi və asudə vaxtlarının təşkili yaşlılara nisbətən fərqli mahiyyət daşıyaraq, tərbiyə və tədris elementlərini Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|