Telman orucov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 köməyi ilə saxtalaşdırmaq yoluna düşənlər tezliklə özlərinin aldandıqları qənaətinə gəlməli olurlar. Bəzi xalqlardakı bu iyrənc adət onların xeyrinə yox, əslində ziyanına işləyir. Saxta tarix hökmən özü-özünü ifşa etməli olur. İngilis öz ədəbi dilini də minilliklərin arxasına aparıb çıxarmır, bu xalqın öz mənşəyi qarışıq olduğu kimi, dili də poliqlotdur, müxtəlif mənbələrdən götürülmüşdür. V və VI əsrlərdə burada məskunlaşan anqlo-saksonların dili müasir ingilis söz tərkibində üstünlük təşkil edir. İngilis dili yalnız 1362-ci ildə yenidən bərpa edilərək rəsmi dil elan olunmuşdur. Dilin yayılması ilə xarakterik ingilis həyat tərzi də üstün gəlməyə başladı. Qədim xalq olsa da italyanların ədəbi dili də XIII əsrdə meydana gəlmişdir. Dante Aliqyerinin məşhur «İlahi komediya»sı da bu dildə yazılmışdı. XIV əsrdə yaşamış Cefri Çoser isə ingilis xalqının ilk böyük şairi hesab olunur. Onlar İngiltərədə ilk mərkəzləşmiş dövlətin əsasını 1066-cı ildə qoyan normandiyalı I Uilyamın, Uilyam Fatehin olduğunu, İngiltərə taxt-tacında şotlandların, hollandın, almanların olduğunu tarixi mənsubluğu şübhə doğurmayan bir fakt kimi qələmə alırlar. Hannover sülaləsindən olan bəzi Böyük Britaniya kralları hökmranlıqlarının ilkin dövründə heç ingilis dilində danışa bilmirdilər. Vaxtilə kral I Eduard ingilis dilində danışa bilməmək cəhətindən hiyləgərliklə istifadə edərək, ingilis ağalığı ilə razılaşmayan uelsliləri aldatmışdı. O, narazı uelslilərə demişdi ki, Uelsdə doğulan və ingiliscə danışa bilməyən bir şəxsi sizə hökmdar təyin edəcəyəm. Bu onun dünən burada doğulmuş, gələcək kral II Eduard olacaq doğma oğlu idi. Vədin mahiyyətindən baş çıxarmayan uelslillər əvvəlcə sevinmiş, sonra aldandıqlarını anlamışdılar. XIII əsrin sonunda kralın həmin oğlu ilk dəfə Uels prinsi tutulunu qəbul etmiş və o vaxtdan indiyədək taxt-taca iddialı olan prins bu titulu daşıyır. Bir şotland yazıçısının yazdığı kimi İngiltərəyə hökmranlıq edənlər arasında Oliver Kromvelldən başqa əslən ingilis olan heç kəs olmamışdı. Birinci dünya müharibəsi illərində Britaniya Almaniya ilə müharibə apardığından kral V Corc öz alman soyadının Böyük Britaniya taxt-tacına uyğun gəlməməsinə görə ondan imtina etmiş və özündən başlayan sülaləni Vindzor sülaləsi adlandırmışdı. İngiltərə və Şotlandiya şəhərlərindəki heykəllərə əsasən bu xalqların tarixini açılmış kitab kimi oxumaq olar. Onlar hətta başqa xalqlardan olan həmyerlilərinə, həmçinin müttəfiqlərinə ehtiramla yanaşmaqda xəsislik göstərmirlər. Londonda Birinci dünya müharibəsinin qəhrəmanı, Fransa marşalı Ferdinand Foşun heykəlini gördükdə xeyli təəccübləndim. Düzdür, müharibənin son dövründə o, mütəffiq qüvvələrin baş komandanı olmuşdu. Və müharibə bitəndən on il sonra vəfat etdikdə Napoleonun cəsədi saxlanılan Əlillər evində dəfn edilmişdi. Minnətdar ingilislər müharibənin qələbə ilə başa çatmasında dəyərli xidmətləri olmuş bu sərkərdənin xatirəsinə məhz belə yüksək qiymət vermişdilər. Mançestrin mərkəzində isə İngiltərənin baş naziri olmuş, London polisini yenidən təşkil etdiyinə görə ictimai asayişin müdafiəçilərinin «Pilçilər» və ya «Bobbilər» kimi onun adını daşıdıqları və atdan yıxılıb ölən Robert Pilin heykəli qoyulmuşdur. Ondan bir qədər aralıda şəhərin küçələrinin birində dayanıb gəlib-gedənlərə tamaşa 79 edən bürünc heykəl diqqəti cəlb edir. Bu utopik sosializmin banilərindən biri olan Robert Ouendir. Digər nəzəriyyəçi həmkarlarından-Tommazo Kampanelladan, Morellidən, Mablidən, Sen-Simon və Şarl Furyedən fərqli olaraq Robert Ouen pratiki olaraq sosial islahatçı kimi tanınırdı. 1840-cı ildə Lankaşirdəki Lanark pambıq fabrikalarının meneceri və həmmülkiyyətçisi olmuşdu. Və burada sosial rifah proqramını tətbiq etmiş və «icma modelini» qurmuşdu. Onun sosialist nəzəriyyəsi digər eksperimental icmalarda da sınaqdan keçirilmişdi. Lakin bütövlükdə uğursuz nəticə ilə üzləşmişdi. Elmi marksizmin banilərindən biri olan Fridrix Enğelsin fabrikaları da Mançester şəhərində yerləşirdi və o özü çox vaxt burada yaşayırdı. Londonun Hayget qəbiristanlığında isə Karl Marksın qəbirüstü büstü ucalır. Marks ömrünün xeyli hissəsini bu şəhərdə yaşamış və burada, özü də Britaniya Muzeyinin kitabxanasında «Kapital» əsərini yazmışdı. O, peyğəmbərcəsinə qeyd edirdi ki, kütlələr bu ideyaya sahib olduqdan sonra o, maddi qüvvəyə çevriləcəkdir. Həqiqətən də marksizimlə silahlanmış bolşeviklərin rəhbərliyi altında Rusiyada sosialist inqilabı qalib gəldi, yeni cəmiyyət qurulmağa başladı. Sonralar isə dünyada sosializm sistemi meydana gəldi. Dünya iki qütbə bölündü. Əvvəlki qütblər isə imperiyalarda və müstəmləkələrdə təmsil olunurdu. Lakin real sosializmin ömrü uzun olmadı, bir əsrdə doğulub, onda da süquta düçar oldu. SSRİ-nin iflasa uğraması və dağılması ilə dünya sosializm sistemi sıradan çıxdı, onun yerində Kuba və Şimali Koreya kimi xırda qəlpələr qaldı. İngiltərə Sənaye inqilabı vasitəsilə digər bir quruluşu kaptalizmi meydana gətirmişdir. Bu cəmiyyətdəki istismarı ifşa edərkən Marks öz «Kapital»ında faktiki sübutlar kimi fabriklərdə istehsal və əmək şəraitini yoxlayan nəzarətçilərin yazılı məlumatlarına geniş yer vermişdi. Sosializmdən fərqli olaraq kapitalizm öz qüsurlarına və eybəcərliklərinə heç də aludə olmurdu, vurulmurdu, onları ört- basdır etmir, diqqətdən yayındırmırdı. Əməyin, istehsalın təşkilində aparılan islahatlar yolu ilə bu anadangəlmə ləkələrindən azad olmağa çalışırdı və buna tədricən nail olurdu. Hələ 1880-ci illərdə Bismark Almaniyada işçilərin sosial müdafiəsinə dair geniş tədbirlər həyata keçirmişdi. İngiltərədə isə 1911-ci ildə ilk dəfə işsizlik üzrə sığorta tətbiq edilmişdi. Kapitalizm öz dayaqlarına, ona həyat verənlərə qayğı göstərməyə başladıqda, bu işdə elmi-texniki tərəqqinin, texnoloji inqilabın da rolu heç də az deyildi, kapitalla əmək arasındakı ziddiyyətlər azaldı, antoqonizimdən uzaqlaşdı. Kapitalın əməyə göstərdiyi qayğı, onun özünün daha sürətlə böyüməsinə, çiçəklənməsinə şərait yaratdı. Sosializm isə ümumən sosial güzəştlər bünövrəsi üzərində qurulsa da, işsizliyi hər cür, hətta səmərəsiz yollarla aradan qaldırsa da, əhalinin sosial rifahını əsaslı qaydada yaxşılaşdıra bilmədi, bu mübarizə müstəvisində kapitalizmə hərtərəfli uduzdu. Maddi rifahı yüksəltmək şüar və arzudan o tərəfə keçə bilmədi, ərzaq təminatındakı çətinliklər və məhdudiyyətlər vaxtaşırı, əslində ardıcıl olaraq təkrar olduğundan bir vaxtlar müqqədəslik haləsinə bürünmüş məqsədlər də gözdən düşdü, öz saf əhəmiyyətini itirdi, ehtiyac seli təsadüfən baş qaldıran azacıq xoşbəxtlik nişanələrini silib yoxa çıxardı. Bibliyadakı «Xoşbəxtlik torpağı» kimi nəzəriyyənin vəd etdiyi parlaq gələcəyin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|