Telman Orucov
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
kolonistlər onlardan götürdükləri topları işə saldılar. Britaniya hissələri və Bostonun ingilislərə tərəf olan sakinləri geri çəkildilər. 1775-ci ilin mayında Filadelfiyada İkinci Kontinental konqress keçirildi. Konqressdə Corciyadan başqa, bütün koloniyaların nümayəndələri iştirak edirdi. Onlar birgə tədbirlər görmək barədə razılığa gəlməli idilər. Leksinqtondakı və Konkorddakı döyüşlərin təcrübəsini nəzərə alaraq, onlar Corc Vaşinqtonun komandanlığı altında öz ordularını yaratmağı qərara aldılar. Hamı hələ də koloniyaların Britaniya taxt-tacına məxsus olmasını qeyd etsə də, konqressin radikal qanadı koloniyaların müstəqilliyə can atdığına görə özünə daha çox tərəfdar qazandırdı. Bundan bir il əvvəl keçirilən birinci Konstitusyon Konqressdə isə koloniyalara gətirilən malların bütünlüklə boykot edilməsi barədə razılığa gəlinmişdi.1774-cü ildən Şimali Amerikada yaşayan Britaniya publisisti Tomas Peyn «Sağlam düşüncə» adlı pamfletini nəşr etdirmişdi. Məqalədə xalqın suvereniteti ideyası ifadə olunur və Britaniya koloniyalarının müstəqilliyə can atması əsaslandırılırdı. Kitabın tirajı 500.000 nüsxədən yuxarı idi – o, metropoliyadan müstəqillik əldə etmək barədəki daha aydın səslənən tələblə çıxış edən kütlənin əhvali-ruhiyyəsini əks etdirirdi. Peyn siyasi və dini azadlıq əleyhinə monarxiya Avropasını tərk edənlərin hamısına Şimali Amerikanın sığınacaq verməsini yüksək qiymətləndirirdi. Peynin fikrinə görə, Amerika dünyanın yeganə qitəsidir ki, orada adamlar azad, istismarsız və zorakılıqsız yaşaya bilərlər, lakin həm də yalnız koloniyaların Böyük Britaniyadan müstəqilliyi onların azadlıq hüquqlarına qarantiya verə bilərdi. Böyük Britaniya Şimali Amerikadakı üsyan qaldırmış koloniyalara qarşı təkcə siyasi və hərbi metodlarla deyil, həm də iqtisadi metodlarla mübarizə aparırdı. 1776-cı il martın 1-dən Yeni İngiltərə koloniyalarına qarsı ticarət embarqosu tətbiq edildi. Britaniya hökuməti bu tədbiri ilə koloniyaların mal idxalına və ixracına mane olmaq məqsədini güdürdü. İstiqlaliyyət müharibəsi 1775-ci ilin aprelində başlanana qədər Şimali Amerika yaşayış məntəqələri Böyük Britaniyanın iqtisadiyyatında böyük rol oynayırdı. Hələ 1740-cı ildə Şimali Amerika ilə ticarətin həcmi 9,5 milyon funt sterlinq təşkil etmişdi, koloniyaların illik ümumi məhsulu isə, demək olar ki, 3,7 milyon funt sterlinq idi. İngilis silahlı qüvvələri ilə Corc Vaşinqtonun amerikan milis dəstələrindən ibarət qoşunu arasında açıq münaqişə bağladıqdan bir il sonra bir neçə ay amerikan milis dəstələri ingilislərin mühasirədə saxladığı şəhəri tutdular. Bu, amerikanların Leksinqtondan sonra ikinci mühüm hərbi uduşu idi. Bu qələbələrə baxmayaraq, ingilisləri şəhərdən çıxarmaq elə də asan məsələ deyildi. Bu cəhdi amerikan qoşunlarının baş komandanı Corc Vaşinqton etdi. İngilislər isə yaxşı silahlanmış və hazırlıqlı professional qoşunlara malik idi. Onlara bir sıra hindu tayfaları və krala sədaqətli qalan kolonistlər dəstək göstərirdi. Vaşinqtonun isə öyrədilmiş əsgərləri, döyüş sursatı, pulu və ərzağı çatışmırdı. Yerli milis dəstələri əsasında yaradılmış onun ordusunda vahid komandanlığı həyata keçirmək, demək olar ki, mümkün deyildi. Həmin ili, müstəqilliyin elan edilməsindən bir neçə həftə sonra ingilislər Nyu-Yorku götürdülər və Uayt-Pleynzdə amerikan qoşunları üzərində qələbə çaldılar. İkinci Kontinental konqressin Amerikanın Böyük Britaniyadan ayrılması zərurəti haqqındakı qərarından iki gün sora Şimali Amerikanın 12 koloniyası, əsas müəllifi Tomas Cofferson olan «İstiqlaliyyət Deklarasiyasını» qəbul etdi. On üçüncü koloniya olan Nyu- York bir neçə gün sonra onlara qoşuldu. Filadelfiyada keçirilən konqressin 55 nümayəndəsinin hamısı dövlət müstəqilliyi haqqında sənədi imzaladı. 13 köhnə ingilis koloniyası Amerika Birləşmiş Ştatları əmələ gətirdilər. Onlar yeni dövlətin müstəqilliyini tanımağı tələb etdilər. Bu dövlət «Müharibə aparmaq, sülh bağlamaq, ittifaq münasibətlərinə daxil olmaq, ticarət kontaktları qurmaq və digər fəaliyyəti həyata keçirmək hüququna və imkanına malikdir, bunlar isə hüquq əsasında müstəqil dövlətlərə məxsusdur». İstiqlaliyyət Deklarasiyasında deyilirdi ki, «Biz aşağıdakı həqiqətlərin aydın olduğunu hesab edirik: bütün insanlar bərabər yaranmışlar və onların hamısı öz Yaradanı tərəfindən anadangəlmə və toxunulmaz hüquqlara yiyələndirilmişdir, onlara həyat, azadlıq və xoşbəxtliyə can atmaq daxildir». Amerika Birləşmiş Ştatlarının istiqlaliyyət üğrunda mübarizəsi Avropadan, Vaşinqton ordusunda vuruşmağa can atan çox sayda könüllüləri cəlb edirdi. Onların hərbi istedadı və taktiki priyomları bilməsi Şimali Amerika qoşunlarının uğuruna köməklik göstərirdi. Almaniyadan keçmiş Prussiya zabiti Fridrix Vilhelm fon Şteyben gəlmişdi. O, Vaşinqton ordusunda general-mayor rütbəsində baş inspektor olmaqla qoşunların öyrədilməsinə və formalaşdırılmasına cavab verirdi. Axı amerikan əsgərləri kifayət qədər öyrənilməmişdilər və təcrübəli komandirlərə malik deyildilər. Vaşinqtona öz vəsaitləri hesabına kömək göstərməyə fransız markizi Mari Jozef de Lafayet və polyak zabiti Tadeuş Kostyuşko gəlmişdi. Onlar amerikan qoşunlarında böyük nüfuz qazandılar və Şimali Amerikanın müstəqilliyinin müdafiəsində mühüm rol oynadılar. Lafayet vətəninə qayıtdıqdan sonra fransız inqilabının görkəmli nümayəndələrindən biri oldu. Kostyuşko isə 1794-cü ilə Polşada azadlıq üsyanına başçılıq etdi. Şimali Amerikanın müstəqilliyi uğrunda mübarizədə Vaşinqton ordusu uğur qazanmağa başladı. 1777-ci ildə İngilislər ağır məğlubiyyətə düçar oldular. General Con Burqoynun ingilislərdən, almanlardan, loyalistlərdən və hindulardan ibarət olan 5 minlik ordusu təslim oldu. Lakin ilk uğurlarından bir az sonra xoş hərbi tale amerikanları tərk etdi. Lakin müharibənin gedişində Birləşmiş Ştatlar böyük xarici siyasi müvəffəqiyyət əldə etdilər. ABŞ-ın Fransadakı nümayəndəsi, görkəmli inqilabçı və alim Bencamin Franklin Fransanın xarici işlər naziri qraf de Verjenlə birlikdə ittifaq və ticarət haqqında müqavilə imzaladı. Fransa ABŞ-a maliyyə, iqtisadi və hərbi kömək göstərməyi, ABŞ-ın «azadlığını, müstəqilliyini və suverenliyini» müdafiə etməyi, Böyük Britaniya Şimali Amerika koloniyalarının müstəqilliyini tanımayana qədər silahı yerə qoymamağı vəd etdi. Müqavilə Fransanın ticarətdə və müstəmləkələr uğrunda mübarizədə başlıca rəqibi olan Böyük Britaniya ilə müharibəyə girməsi demək idi. Bundan sonra 1778-ci ilin fevralında Böyük Britaniya Fransaya müharibə elan etdi. Floridanı almağa can atan İspaniya da Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|