Telman Orucov
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hindistana dəniz yolunun açılması Qərbi Afrika sahillərini tədqiq etmiş portuqaliyalıların səyahətləri ilə hazırlanmışdı. Onların içərisində isə birinci Henrix Dəniz Səyyahı olmuşdu. 1488-ci ildə Bartolomey Diaş Xoş Ümid burnunu dövrə vurub keçdikdən sonra Vasko da Qamanın kəşfi üçün binövrə hazırlanmışdı. Vasko da Qama öz səyahətinə 1497-ci ildə başladı, onun donanması bir neçə karavelladan ibarət idi. Onlar yolda on üç həftə oldular və nəhayət, Xoş Ümid Burnuna gəlib çatdılar. Vasko da Qama sahil boyu ilə deyil, açıq dənizdə üzdüyünə görə onun yolu Diaşın ekspedisiyasınınkından xeyli gödək oldu. Afrikanın cənub qurtaracağını burulub keçən Vasko da Qama 25 dekabrda sahil zolağı yanından keçdi, buranı Milad bayramı şərəfinə Natal-Milad (Anadan olma) sahili adlandırdı. 7 aprel 1498-ci ildə isə portuqaliyalılar Mombasaya (müasir Keniyada) çatdılar, sonra şimala doğru üzdülər. Malindidə o, fərasətli ərəb naviqatoru ilə müqavilə bağlamağa və onun xidmətindən istifadə etməyə nail oldu. Vasko da Qamanın ərəbin idarə etdiyi gəmiləri 20 may 1498-ci ildə Hindistanın Malabar sahilindəki ticarət metropoliyası olan Kalikuta gəlib çıxdı. Orada o, Portuqaliya ticarət qəsəbəsi tikməyə başladı. Kalikutun kralı ilə (Samurinlə) uzun danışıqlardan sonra ticarət müqaviləsi bağlandı. 1498-ci ilin oktyabrında hind malları yüklənmiş gəmilərdə Vasko da Qama geriyə qayıtmağa başladı. Ağır səyahətdən sonra – gəmi heyəti təzə meyvələr olmamasından və ərzaq çatışmamazlığından, tsinqadan və distrofiyadan əziyyət çəkirdi. – 1499-cu ilin avqustunda Portuqaliya donanması Lissabon sahilində lövbər saldı. Burada kral və xalq Hindistana dəniz yolunu kəşf etmiş adamı hərarətlə qarşıladı. 1502-ci ildə Kalikutdakı üsyan vaxtı orada yaşayan portuqaliyalılar öldürüldükdən sonra Vasko da Qama yenidən Hindistana göndərildi. Onun əmri ilə Kalikut dağıdıldı, Portuqaliya qəsəbəsi isə bərpa edildi. 1524-cü ildə Vasko da Qama Portuqaliya Hindistanının vitse-kralı təyin edildi. Elə həmin ilin sonunda özünün Hindistana üçüncü səyahəti vaxtı Vasko da Qama öldü. Hindistana dəniz yolu açıldıqdan sonra Portuqaliya Hind okeanında aparıcı rol oynamağa başladı. Hindistanın qərb sahili boyu ticarət qəsəbələri meydana gəldi, onlar həm də Portuqaliya donanmasının hərbi bazaları rolunu oynayırdı. Portuqaliyalıların karavellaları ərəb gəmilərindən daha yaxşı təchiz olunmuş və silahlanmışdılar. Ədviyyat ticarəti və dəniz quldurluğu ilə yanaşı, ərəblər üzərinə hücum gəlirin faydalı maddəsi oldu. Hindistan və Portuqaliya arasında yük daşınması üçün 3-4 göyərtəli gəmilərdən istifadə olunurdu, onların yük qaldırması 2.000 tona çatırdı. Onların heyətləri tez-tez yenidən yığılırdı (gəmidə 800-ə qədər adam olurdu), belə ki, uzun yol vaxtı dənizçilər epidemiyadan qırılırdılar. 1519-1522-ci illərdə isə dünya ətrafına üzməklə ilk dəfə səyahət baş verdi. Portuqaliya səyyahı və dəniz səyahətçisi Fernan Magellan bu ekspedisiyanın təşəbbüsçüsü olmaqla, ona başçılıq etmişdi. Bu vaxt İspaniyada xidmət edən Magellanın planını kral V Karl bəyənmiş və o, beş gəmidən ibarət ekspedisiya təşkil etmişdi. 1519-cu ilin dekabrında kiçik donanma Argentina sahillərinə çatdı, az qala bir il sonra isə Magellan Atlantik və Sakit okeanları birləşdirən 600 km-lik boğazı kəşf etdi və sonralar boğaz onun adı ilə adlandı. Sakit okeanı üzüb keçdikdən sonra 1521-ci ildə ekspedisiya Filippin adalarına çatdı. Maktan adasının əhalisi İspanların gəlməsinə düşməncəsinə yanaşdı və yerli sakinlərlə toqquşmaların birində Magellan həlak oldu. O, 1480-ci ildə anadan olmuşdu. 1517-ci ildə vətənini tərk edib, İspaniyaya yollanmışdı. Orada o, yaxşı dəniz səyahəti məktəbi keçmişdi. Naviqasiya və coğrafiyanı əsaslı qaydada öyrənib, o,qərb istiqamətində, Amerika dövrəsinə üzməyi qərara almışdı. Çünki Afrika dövrəsində yol artıq portuqaliyalılar tərəfindən istifadə olunurdu. Ekspedisiyanın başlanmasından 18 ay sonra məqsədi Yer kürəsinə dövrə vurmaq olan ekspedisiya donanmasının yalnız bir gəmisi – «Viktoriya» Xuan Sebastyan Elkanonun komandanlığı altında İspaniya sahillərinə qayıtdı. Bu üzmək nəticəsində, səfər isə tam sınaqlarla və təhlükələrlə dolu idi, qəti olaraq sübut edildi ki, bizim planetimiz şar formasındadır. Fernan Magellan tarixdə ilk dəfə dünya ətrafına səyahətə çıxmaqla, öz inqilabi addımı ilə Kolumbun və Vasko da Qamanın dahiyanə işlərini davam etdirib, coğrafi kəşflər, yeni torpaqların açılması işinə ölçüyə sığmayan töhfələr verdi. Təkcə bir boğaz onun adını daşımır, Yer kürəsinin ən böyük okeanı da onun ilk dəfə dilinə gətirdiyi Sakit okean adını pozulmayan möhür kimi indiyə qədər daşıyır. Dünyanın bütöv şəkildə dərk edilməsində həmin dəniz səyyahlarının xidməti ölçüyə sığmazdır və bəşəriyyət onları daim böyük minnətdarlıq hissləri ilə yad edir. XVI əsrin əvvəllərində Cənubi Amerika sahillərinə gedən bir neçə ispan və Portuqaliya ekspedisiyalarında Florensiyadan olan Ameriqo Vesspuçi də var idi. 1504-cü ildə o, ilk dəfə belə bir fikir söylədi ki, bu torpaqlar Asiyanın bir hissəsi deyil, yeni materikdir, onları o, “Yeni Dünya” adlandırmağı təklif etdi. Vesspuççinin şərəfinə alman kartoqrafı Martin Valdzemyuller 1507-ci ildə tərtib etdiyi öz dünya xəritəsində bu materiki Amerika adlandırdı. İlk dəfə dünya ətrafına üzməyi 1519-1522-ci ildə həyata keçirən, ispan xidmətində olan Portuqaliya dvoryanı Fernan Magellan Ameriqo Vesspuççinin ideyasını təsdiq etdi. Cənubi Amerikanı dövrə vurub keçən Magellan bu qitə ilə Odlu torpaq arxipelaqı arasındakı boğazı gördü, bu boğaz indi onun adını daşıyır və boğaz dəniz səyahətlərini Atlantik okeanından Sakit okeana keçirdi. Axırıncıya bu adı Magellan vermişdi, çünki Asiyanın sahillərinə gedən yolda onun ekspedisiyası bir dəfə də olsun qasırğaya düşməmişdi. Magellanın özü başladığı səfəri başa çatdıra bilmədi, 1521-ci ildə Filippin adalarında o, tuzemlilərlə toqquşmada öldürüldü. Bir ildən sonra kapitan Xuan Sebastyan Elkano Magellanın səfərə çıxdığı gəmilərin birində Sevilyaya döndü. İspanların Mərkəzi və Cənubi Amerikadakı işğalları Böyük səyyah Xristofor Kolumb Yeni Dünyanı açdıqda o, Haitidə ilk ispan koloniyası yaratdı. Bundan sonra İspan konkistadorları Mərkəzi və Cənubi Amerikaya əslində birbaşa işğallara səbəb olan səfərlər etdilər. İspan konkistadoru Ernan Kortes 1509- cu ildə atsteklərin dövlətini tutmaq üçün Meksika sahillərinə ayaq basdı. O, burada bir Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|